هم نشيني عشق و عقل در حكمت اشراق

به گزارش ايرنا، سهروردي از برجسته ترين حكيمان و فيلسوفان مسلمان و مؤسس يكي از مهمترين مكتب ها و جريان هاي فلسفي در اسلام با عنوان «حكمت اشراق» است، او زندگي كوتاه اما پر ثمري داشت و با حيات 38 ساله خود، حياتي دوباره به حكمت ايراني بخشيد.
حكمت اشراق كه از سويي به تصريح موسس آن (شهاب الدين سهروردي) احياي حكمت نوري ايرانيان باستان است بيشترين سنخيت را با تعاليم بلند و آموزه هاي شيعي دارد و از اين جهت از طرف حكما و متكلمان شيعي مورد توجه و استقبال قرار گرفته است.
شهاب الدين يحيي ابن حبش بن اميرك ابوالفتوح سهروردي معروف به 'شيخ اشراق' در سال 549 هجري در قريه سهرورد از توابع شهرستان خدابنده زنجان چشم به جهان گشود و تحصيلات خود را در نزد مجد الدين جيلي در مراغه پيگيري كرد و سپس براي كسب مراتب علمي بالاتر به نزد
ظهيرالدين قاري در اصفهان رفت و در اين دوره با امام فخر رازي از بزرگان انديشه در روزگار هم مكتب بود.
سهروردي براي سير و سلوك معنوي به سير آفاقي و انفسي پرداخت و آن را با سفر به بلاد گوناگون اسلامي همراه كرد. او در نهايت در شهر حلب اقامت گزيد و با شاهزاده ايوبي، ظاهرشاه انس و دوستي گرفت. سر انجام بر اثر علل و عواملي منفور برخي از علماي قشري قرار گرفت و آنان فتوا به قتل او دادند.
' نور'، مفهوم اصلي و محوري در حكمت اشراق است. واژه « اشراق» به معني تابش نور و نورافشاني است؛ ' نور' در فلسفه ايراني يا همان 'حكمت خسرواني' نيز در كانون توجه قرار دارد.
عضو هيأت علمي پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي در اين باره به خبرنگار ايرنا گفت: مراد سهروردي از 'نور'، اعم از نور فيزيكي و متافيزيكي است، به زعم سهروردي انسان براي كسب معرفت و نيل به حقيقت بايد در معرض پرتو افشاني قرار گيرد تا از طريق مشاهده بي و اسطه به درك حقايق نايل شود.
طاهره كمالي زاده افزود: 'اشراق' با الهام و كشف و شهود متفاوت ولي همراه است، الهام و شهود از راههاي افاضه علم است ولي اشراق با مشاهده و شهود قرين است و در پرتو اشراقات انوار است كه كشف و شهود محقق مي گردد و امور بر انسان ظاهر مي شود.
وي به جايگاه مشاهده بي واسطه در دريافت معارف در نزد سهروردي اشاره و خاطرنشان كرد: تفاوت روش اشراق با روش اهل تصوف و عرفا اين است كه در روش اشراقي، بحث (استدلال) و ذوق توأمان است و استدلال عقلي و برهان در كنار شهود و دريافت باطني اصالت و كاربرد دارد و اتفاقا شرايط را براي درك عموم فراهم مي سازد؛ بنابراين مي توان گفت عرفا دريافت هاي ذوقي و تجربيات عرفاني خود را به مشاركت نمي گذارند ولي سهروردي از طريق استدلال در صدد است تا مشاهدات اشراقي خود را به ديگران منتقل كند.
مولف كتاب 'مباني حِكمي هنر و زيبايي از ديدگاه شهاب‌الدين سهروردي' اظهار داشت: در نظر سهروردي استدلال عقلي به اندازه مشاهده داراي اعتبار است، بنابراين در حكمت ذوقي و اشراقي، عقل و استدلال عقلي زبان بيان مطالب عميق حِكمي است، در حالي كه در نظر اصحاب حكمت بحثي و استدلالي، عقل وسيله رصد حقايق است.
كمالي زاده خاطر نشان كرد: سهرودي با اينكه 'فلسفه مشاء' كه قائم به استدلال و بحث است را به چالش مي كشد ولي روش استدلالي و عقلي آن حفظ مي كند و براي ارائه دريافت هاي اشراقي خود از استدلال عقلي بهره مي گيرد.
عضو هيأت علمي پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي معتقد است: حكمت اشراق بسياري از خلأهاي حكمت مشاء را به ويژه در جهان شناسي و معرفت شناسي تكميل مي كند، سهروردي بر خلاقيت نفس انساني و ادراك آن خيلي تاكيد دارد و همين ادراك خيالي است كه زمينه خلاقيت در انسان را فراهم مي سازد.
كمالي زاده به آثار داستاني و رمزي سهروردي اشاره كرد و گفت: زبان رمز در حكمت اشراق اين قابليت و ظرفيت را دارد كه معاني بلند عقلاني، حكمي و فلسفي را ملموس و محسوس گرداند و شرايط حضور معاني عقلي فلسفي را در جامعه فراهم سازد.
رساله ها و داستان هاي رمزي، بخش مهمي از آثار سهروردي است كه شماري از آنها به زبان فارسي و برخي نيز به عربي است؛ از جمله آثار مي توان به 'عقل سرخ' ، 'آواز پر جبرئيل'، 'صفير سيمرغ'، 'لغت موران'، ' روزي با جماعت صوفيان '، 'في حقيقة لعشق'، 'غربةالغربية'، 'هياكل النور' و 'كلمة التصوف' اشاره كرد.
در برخي منابع تعداد آثار برجاي مانده از شيخ اشراق را 50 مجلد ذكر كرده اند، فهرستي از اين آثار را شاگرد و مريد او در 'نزهة الارواح' آورده است.
'حكمت الاشراق 'مهم ترين و معروف ترين كتاب سهروردي است. او در اين كتاب كه به زبان عربي است به تبيين و تشريح آراي خود پرداخته است. سهروردي در مقدمه اين كتاب خواندن آن را به كساني كه تنها جوياي حكمت بحثي و استدلالي هستند توصيه نمي كند. او بهره مندي از تابش بارقه هاي الهي را از شرايط خوانندگان كتاب 'حمكت الاشراق' عنوان كرده است.
'تلويحات'، 'المقاومات' و ' المشارع و المطارحات ' هم از ديگر كتاب هاي مهم سهروردي به زبان عربي است.
هشتم مردادماه در تقويم كشور به نام حكيم سهروردي رقم خورده و روز بزرگداشت شيخ اشراق نام گذاري شده است.
3088/8068