احیای هویت رنگ باخته صنایع دستی در استان مركزی

كارویژه ها و رونق صنایع دستی در هر برهه تاریخی با سنن، فرهنگ و الگوی زیست مردم تطابق معنایی و محتوایی دارد و تغییر الگوی زیست در گذر زمان موجب شده كه بسیاری از صنایع دستی كاركردهای خود را از دست بدهند اما احیا و رمزگشایی از آن ها به عنوان بخشی از سرمایه فرهنگی و تاریخی، امری ضروری است.
هویت هر قوم و ملت در قالب كلیت جهانی شدن بر داشته های فرهنگی در پهنای تاریخ استوار است و صنایع دستی به عنوان بخشی از هویت اصیل و برخاسته از لایه های انسانی و ذوق و قریحه مردم در این راستا اهمیت زیادی دارد.
استان مركزی به گواه تاریخ رد پایی از تمدن هفت هزار ساله ایران را در گذر زمان در آغوش دارد كه حفظ و احیای آن امری ضروری است و از این رهگذر احیای صنایع دستی منسوخ شده به عنوان تبلور و تجسم عینی از هویت مردمان این دیار در دستور كار قرار دارد.
نگاهی گذرا به كتابچه هنرهای دستی و سنتی استان مركزی نشان می دهد كه بسیاری از رشته های صنایع دستی امروز از گردونه تولید خارج شده اند و پیوندها و مناسبات استاد و شاگرد در این رشته یا دیگر وجود ندارد و یا به شماره انگشت در مسیر زوال و فراموشی است به طوری كه گاه با مرگ استادكار كورسو چراغ یك رشته هنرهای سنتی و دستی برای همیشه خاموش می شود.
نگاه دولت به صنایع سنتی و دستی به عنوان سرمایه ملی و فرهنگی است و از این منظر به احیای هنرهای در معرض زوال پرداخته و می كوشد این رشته ها را در كنار هنرهای نوین و تلفیقی جدید حفظ كند و جایگاه این هنر را از منظر اقتصادی و هویت فرهنگی رشد دهد.
صنایع دستی ضمن آنكه اشتغالزایی و تولید ثروت را با خود دارد از نظر زیباشناختی و انتقال مفاهیم فرهنگی و هنری نیز حائز اهمیت ویژه است به طوری كه امروز آثاری از ایران همچون هنر قلمزنی روی مس استاد باباخانی از استان مركزی با نام «آبگینه» در یونسكو به عنوان نمادی از ظرافت هنری ایران افتخارآفرین شده است.
برخی از هنرهای اصیل و پركاربرد ایرانی را فقط در موزه ها می توان دید به همین دلیل برای توسعه و پیشرفت صنایع دستی و حفظ و احیای آن و به دنبال آن پیشرفت اقتصادی و فرهنگی كشور، توسعه كارآفرینی فرهنگی ضرورت دارد.
هنرمندان استان مركزی در 110 رشته صنایع دستی فعالیت دارند و با تولید محصولاتی از این قبیل می توانند تصویر زیباتری از استان را به دنیا نشان دهند و ناگفته های فرهنگی و هنری این خطه را با بهترین شیوه و با زبان هنرهای ظریف ارائه دهند.
از 295 رشته صنایع دستی فعال در كشور، یك سوم آن ها از جمله دست بافت های داری، گلیم كف ساده، گل برجسته و لباف بافی، كیسه و كرباس بافی، قدك بافی، جاجیم بافی، آثار چوبی خراطی، ساز سازی، گره چینی و منبت مس چكشی، قلم زنی و رودوزی سنتی، مروارید دوزی، بخارا دوزی و سكه دوزی در این استان رونق دارد.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی گفت: 11 رشته منسوخ صنایع دستی این استان در مدت پنج سال اخیر با هدف اشتغالزایی و حفظ هویت گذشتگان احیا شده است.
سیدمحمد حسینی افزود: این رشته ها شامل سفالگری، رودوزی سنتی، گره چینی چوب، جاجیم بافی، قدك بافی نیم ور، زره بافی، قدك بافی نراق، آینه كاری، ساخت ساز سنتی، میناكاری و تفرش دوزی است.
وی اظهار داشت: برای احیای صنایع دستی منسوخ شده در این استان هر سال چهار دوره آموزشی توسط 11 مربی برگزار شده است.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی گفت: پنج هنر صنایع دستی استان كه دارای اصالت و كیفیت است در فهرست فعالیت احیا قرار دارد.
حسینی افزود: برخی از رشته های قدیمی و اصیل صنایع دستی به دلایل مختلف نظیر فوت هنرمند، نداشتن بازار فروش و نبود مصالح اولیه در استان منسوخ شده بود كه با تلاش و حمایت هدفمند این اداره كل احیا شده است.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی افزود: صنایع دستی دارای ماهیتی مستقل و بومی است كه توان اشتغالزایی دارد و با توجه به اینكه نیاز به سرمایه كمی دارد رونق آن در استان مد نظر است.
حسینی بیان كرد: هشت هزار هنرمند صنایع دستی در این استان فعالیت دارند و بیش از یك سوم رشته های فعال صنایع دستی در این استان وجود دارد.
وی اظهار داشت: صنایع دستی راوی هویت هر منطقه و یكی از عوامل موثر در نشر و ترویج آثار هنری فاخر است و به همین منظور هشت هزار 200 هنرآموز استان در رشته های مختلف آموزش كاربردی فرا گرفتند.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی نیز گفت: صنایع دستی و سنتی استان به دلیل برخورداری از ویژگی های بارز و قابلیت های منحصر به فرد توانایی ایجاد تاثیرات بلند مدت بر توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه را داراست.
قاسم كاظمی افزود: سفال برجك و نقاشی پشت شیشه از رشته های منسوخ شده استان مركزی است كه در فهرست ثبت میراث ناملموس قرار گرفته اند.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی اضافه كرد: تاریخ مصرف برخی رشته های صنایع دستی مانند ندافی جل و خورجین حیوانات گذشته و متقاضی برای این صنعت دستی وجود ندارد.
كاظمی ادامه داد: در گذشته حیوانات یكی از ابزار و وسایل مهم كشاورزی به شمار می رفتند و در كنار آن وسایل، ابزار و صنایع دستی رواج داشت اما امروزه استفاده از كمباین سبب شده تا این صنایع مانند ندافی، جل و خورجین ویژه حیوانات كاربرد نداشته باشد.
وی اظهار داشت: در قید حیات نبودن برخی استادكاران نیز باعث شده تا امكان احیا صنایع دستی نظیر نمد مالی ممكن نباشد و نبود استادان این رشته مربوط به دهه اخیر نیست بلكه مربوط به 40 سال گذشته است.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی گفت: سفال زرین فام و سفال سلطان آباد توسط هنرمند، «نشات السادات رضایی» در گذر 6 بازار تاریخی اراك در منزل قنبری با حمایت این اداره كل احیا شده است.
كاظمی افزود: استان مركزی در رشته صنایع دستی شیشه گری سنتی هنرمند ندارد و هنرمندان این رشته به ورامین مهاجرت كرده اند و این رشته در شهرستان ساوه برای احیا نیازمند استادكار است.
وی اظهار داشت: كرباس بافی از رشته هایی سنتی نساجی استان مركزی بشمار می رود كه در كارگاهی توسط میراث فرهنگی استان در روستای صدرآباد ساوه مركزی احیا شده و با همكاری استادكاری از تهران و تجهیز كارگاه، بهمن ماه امسال كارگاه گشایش می یابد.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی گفت: نقاشی پشت شیشه توسط هنرمند مجید فراهانی از فرزندان استاد محمد فراهانی از استادان نقاشی قهوه خانه ای در روستای آهنگران اراك راه اندازی شده است و این اداره كل پیگیر ثبت ملی این صنعت دستی است.
كاظمی افزود: 17 هزار صنعتگر در استان مركزی در صنایع مختلف به صورت غیررسمی فعال هستند كه هشت هزار و 500 نفر از آنان مجوز دارند.
وی با یادآوری اینكه، بیش از چهار هزار صنعتگر صنایع دستی استان زیر پوشش بیمه قرار دارند، افزود: با مصوبه اخیر مجلس شورای اسلامی موقعیتی مهیا شده كه طیف گسترده تری از هنرمندان استانی از مزایای بیمه ای بهره مند شوند.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی اظهار كرد: برای فراهم كردن زمینه عرضه، معرفی و فروش صنایع دستی 12 بازارچه صنایع دستی در استان مركزی با هدف حمایت و معرفی كارآفرینان دایر شده است و چهار بازارچه دیگر نیز تا پایان امسال راه اندازی می شود.
كاظمی بیان كرد: پروانه تولید انفرادی برای 6 هزار و 855 هنرمند صنایع دستی این استان و صدور و 264 كارت صنایع دستی برای صنعتگران این خط از فعالیت های انجام شده است.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی گفت: حمایت از صنایع دستی موجب گستردگی فرهنگ بومی است و صنعتگران این حوزه سرمایه های ملی محسوب شده كه با توسعه صنایع دستی و ایجاد بستر برای صادرات هدفمند، اشاعه هویت ملی و میهنی را رقم می زنند.
كاظمی افزود: صنایع دستی باید به یكی از محورهای مهم درآمدزایی و محرك پایه در رونق حوزه گردشگری تبدیل شود و ایران را از اقتصاد تك محوری نجات دهد.
رضا چاوشی هنرمند میناكار استان مركزی با هشت سال سابقه كار معتقد است: هنر میناكاری با قابلیت های كاربردی در زندگی روزمره مردم توانسته جایگاه خود را در اشتغالزایی و تولید ثروت بیابد و این اتفاق باید با كمی ظرافت و خلاقیت برای سایر رشته های صنایع دستی به ویژه رشته های منسوخ شده نیز رخ دهد.
وی افزود: استفاده از مواد اولیه مرغوب و مقاوم در برابر حرارت و برودت هوا و سازگار با محیط باعث شده تا تولیدات میناكاری برای خریداران علاوه بر جنبه تزئینی، مصرف كاربردی نیز داشته باشد و تلفیق هنر میناكاری با هنرهایی نظیر قلم زنی، خطاطی و خاتم كاری به این هنر جلوه داده و علاوه بر جلوه و زیبایی نقش كاربردی و مورد نظر خریداران را داده است.
این هنرمند صنایع دستی گفت: با احیا این رشته صنایع دستی در استان مركزی اكنون 90 هنرجو سالانه به طور میانگین سه هزار قطعه اثر نفیس سنتی و دستی را تولید و روانه بازارهای مصرف داخلی و خارجی می كنند.
چاوشی افزود: محصولات میناكاری استان مركزی به آمریكا، كانادا و كشورهایی اروپایی ارسال می شود و صادرات چمدانی در این حوزه رونق دارد.
علی اكبر محمدی از هنرمندان زره باف استان مركزی می گوید: تولید زره و ابزار تعزیه برای طیف خاصی مانند تعزیه خوان ها قابل استفاده است اما با رونق هنر شبیه خوانی و همكاری صنایع دستی استان این صنعت احیا شده است.
وی افزود: 700 تا 800 قطعه در سال محصولات زره بافی شامل لباس، كلاه خود و كاسه كلاخود به سفارش شهرهای مذهبی از جمله قم و مشهد با همكاری 50 هنرجو تولید می شود.
این هنرمند زره باف اظهار داشت: تولیدات زره بافی در هنر تعزیه بیشترین كاربرد را دارد و بعد از انقلاب اسلامی و نیز با ثبت جهانی تعزیه، این هنر رونق گرفت و در نتیجه تولیدات این صنعت مورد اقبال واقع شد.
وی گفت: تولید وسایل و تجهیزات برای فیلم های پرمخاطب از جمله روز رستاخیز كه شامل 300 زره جنگی، 500 قبضه و 500 عدد كلاخود را در كارنامه كاری خود دارد.
محمدی افزود: صادرات محصولات زره بافی به كشور تركیه نیز بخشی از تلاش هایی است كه با احیا این صنعت در استان مركزی قابل توجه است.
هنرمند زره باف اراكی اظهار داشت: تولید برخی كلاهای فلزی باكاربرد در علامت های محرم بخش دیگری از رونق و احیا این صنعت درحال فراموش شده بوده است.
كارشناسان و دست اندركاران امور فرهنگی و صنایع دستی استان مركزی بر این باورند كه احیای رشته های منسوخ شده صنایع دستی در صورتی حیات می یابند و اثربخش هستند كه با فرهنگ روز همراه شده و به صورت هنرهای تلفیقی ماهیت و نمود جدیدی را از خود نشان بدهند.
آنان بر این باورند كه هنر در همه زوایا و اشكالش شناسنامه فرهنگی هر خطه است و جان بخشی به رشته های منسوخ شده صنایع دستی با گفتمان و قالبی جدید می تواند مهر تایید پررنگ تری بر داشته های فرهنگی پیشینیان استان مركزی باشد.
گزارش: معصومه ابراهیمی
6991/6013/