بهبود زندگي و نشاط اجتماعي با ورزش‌هاي بومي محلي

به گزارش ايرنا، ورزش‌‌هاي سنتي، بومي و محلي كشور ما علاوه بر آثاري كه از لحاظ ورزش‌‌هاي مدرن و كلاسيك دارد، داراي اثرات و فوايد خاصي است. مهمترين ويژگي‌هاي اين ورزش‌‌ها سادگي پرداختن به آن است. گروه ورزش ايرنا روز پنجشنبه براي واكاوي اهميت بازي هاي بومي و محلي و ويژگي هاي خاص اين شيوه از فعاليت هاي ورزشي پاي سخنان «محمد رسول كلهر» مسئول دپارتمان ورزش هاي سنتي فدراسيون ورزش روستايي و بازي هاي بومي محلي نشسته است.
مشروح بخشي از اين گفت وگو در زير آمده است.

** ايرنا: از ورود رسمي مدرنيته به ايران بيش از يك سده مي گذرد و كارشناسان حوزه هاي مختلف مدعي اند كه اين ورود به تدريج سيطره خود را بر بسياري از نمودهاي زندگي گسترانيده است. با وجود گستردگي سبك زندگي جديد بر بخش ورزش و نيازهاي خاص اين بخش، چگونه مي شود بازي هاي سنتي كشور را احيا و در جامعه ترويج داد؟
- كلهر: نتيجه مطالعات تطبيقي و ميداني چند دهه اخير نشان مي دهد كه بازي هاي بومي و محلي ريشه مشتركي در فلات ايران دارد و اقوام مختلف با نام هاي گوناگون يك بازي را انجام مي دهند. يكي از راهكارهاي گسترش اين بازي ها توجه به اهميت و ميزان سودمندي آنها است. برخي از حركات در بازي هاي بومي و محلي در رشته هاي مختلف ورزش حرفه اي قابليت اجرا دارد؛ اين حركات نه تنها زيان بار نيستند، بلكه سودمند بوده و براي تقويت بخش هاي مختلف لازم و ضروري قلمداد مي شود.
نفس گيري، هماهنگي بين اعضاي گروه، تقويت عضلات بدن به ويژه پاها از مهمترين حركاتي هستند كه در ورزش هاي بومي و محلي انجام مي شود و مي توان آن را در رشته هاي مختلف ورزشي به ويژه ورزش كشتي به كار گرفت.
راهكار ديگر ترويج ورزش هاي بومي و محلي، علمي كردن آنها است. در اين روش بايد در كلاس هاي آموزشي و ترويجي كه براي احياي ورزش هاي بومي محلي برگزار مي شود، از امكانات ديگر ورزش ها استفاده كنيم تا زمينه را براي استاندارد سازي فضا و امكانات، و حركات بازي هاي بومي و محلي فراهم شود.

** ايرنا: اما با وجود ورزش هاي پرطرفدار و درآمدزايي مانند فوتبال، واليبال و كشتي اين سئوال در ذهن شكل مي گيرد كه ورزش بومي و محلي چه ويژگي هايي دارد كه مي تواند فارغ از ورزش هاي وارداتي، قشرهاي مختلف جامعه را به خود جذب كند؟
- كلهر: ويژگي هايي در ورزش بومي و محلي وجود دارد كه در ورزش هاي ديگر نيست. يكي از اين ويژگي ها صرفه اقتصادي ورزش هاي بومي و محلي براي اقتصاد خانواده ها است؛ صرفه اي كه در ورزش هايي مانند اسكيت، اسكي، بيسبال، بيليارد و ... وجود ندارد.
همچنين بازي بومي و محلي در مكان هاي مختلف قابليت برگزاري دارند تا جايي كه مي شود اين بازي ها را در طبيعت، منزل، كوچه، پارك و مناطق تفريحي به راحتي و با حضور قشرهاي مختلف جامعه برگزار كرد. افزون بر اين ويژگي، برخي از بازي ها نمادي بر پايان يك فعاليت يا حرفه به شمار مي روند؛ برخي كشاورزان در پايان فعاليت هاي كشاورزي از ابزار به كار گرفته در اين فعاليت، به عنوان ابزارهاي ورزش بومي و محلي استفاده مي كنند. با اين شرايط و مطالعات صورت گرفته، برخي از رشته هاي حرفه اي ورزش، برگرفته از پايان يك فعاليت روزمره يا پايان يك جشن در بين اقوام ايراني مي باشد.

** ايرنا: آيا نسبت دادن ريشه ورزش هاي حرفه اي به بازي بومي و محلي اقوام و فرهنگ هاي مختلف كشور، همان قوم گرايي يا تعصبات خاص نيست كه تبديل به يك عادت رفتاري و گفتاري در بين ايرانيان شده است؟
- كلهر: بدون شك جمع شدن اقوام مختلف با فرهنگ هاي متعدد در فلات ايران منشا بركات فراواني است و ورزش نيز از اين تعدد قومي بي بهره نمانده است. اگر مي گوييم كشتي ايراني است اين ادعا با سند و 23 نوع كشتي رايج در بين اقوام ايراني قابل اثبات است. اگر كشتي آزاد در استان مازندران به بالاترين سكوهاي جهاني و المپيك رسيده به خاطر رواج كشتي «لوچو» در اين منطقه است؛ اين سبك كشتي در گذشته جشني براي پايان فصل زراعي بود. اين ورزش ابتدا بين چند خانواده در يك روستا برگزار و كم كم در منطقه فراگير شد و امروز به عنوان يكي از ورزش هاي محلي استان كشتي خيز مازنداران ثبت شده است. حتي مي شود ادعا كرد ورزش كشتي آزاد در استان مازندران نمودي از كار و فعاليت هاي كشاورزي به ويژه شالي كاري است.

** ايرنا: آيا به صورت علمي نيز مي شود چنين ادعاهايي را اثبات كرد يا تنها بر اساس شباهت ها يا تخيل برخي از پژوهشگران چنين ادعايي مطرح مي شود؟
- كلهر: اگر مقايسه اي علمي بين كارهاي كشاورزي در استان مازندران و كشتي آزاد انجام دهيم، متوجه خواهيم شد برخي از گاردهاي كشتي آزاد شبيه به نشاكاري، كارهاي كشاورزي و زراعت است. هماهنگي دست، پا و ذهن در كشتي كه در اطلاع علمي به هماهنگي «عصب و عضله» معروف است در كشتي و كشاورزي به خوبي ديده مي شود. اين شيوه در استان ها و فرهنگ اقوام مختلف متمايز و نسبت به اقليم و موسيقي اقوام نيز تفاوت چشمگيري دارد تا جايي كه حتي ورزشي مانند كشتي «زوران» در مناطق كردنشين، برگرفته از فرهنگ آن منطقه است.
شايد باور پذير نباشد، اما پيش از ورود كشتي فرنگي به ايران، در بين برخي از اقوام اين سبك از كشتي رواج داشته است. مصداق بارز اين امر «زوران مچكه» است كه در بين اقوام لر و برخي از مناطق كُرد زبان رواج داشته است. در اين سبك از كشتي سنتي، ورزشكار نبايد كاري با پا داشته باشند و تمام فنون كشتي مربوط به بالا تنه است.
با اين شرايط نتيجه مي گيريم كه افتخار آفريني ايرانيان در كشتي جهان و المپيك، مديون تنوع كشتي در ايران است كه ريشه در فرهنگ و كسب و كار مناطق مختلف كشور دارد.

** ايرنا: مثال هايي كه مطرح كرديد بيشتر در حوزه كشتي است. آيا بازي بومي محلي تنها در رشته كشتي به عنوان پايه و مادر ورزش حرفه اي قلمداد مي شود يا در رشته هاي ديگر نيز مصداق بارزي وجود دارد؟
- كلهر: مي خواهم مثالي از ورزش همگاني بزنم. در حال حاضر بسياري از ورزش ها به ويژه ورزش همگاني با موسيقي و آهنگ هاي خاصي همراه است و ورزشكاران سعي دارند ريتم حركات خود را با اين آهنگ ها هماهنگ كنند و امروزه در بيشتر پارك ها و باشگاه هاي ورزشي نيز از آهنگ هاي مختلف براي ورزش استفاده مي شود. اين كار در ورزش بومي مصداق دارد و ساز، دهل، سورنا و ... عضو جدايي ناپذير برگزاري مراسمات سنتي به شمار مي روند و بهترين مصداق براي اين امر نيز ورزش زورخانه اي است كه در آن مرشد اشعاري در وصف جوانمردي، پهلواني و حماسي به همراه ضرب مي خواند.
همچنين اين ورزش ها تحت تاثير اقليم هاي متفاوت كشور قرار دارند تا جايي كه در دشت ها، ورزش هايي مانند پرش طول و دووميداني بيشتر رواج داشته، در ارتفاعات كوهپيمايي و صخره نوردي بيشترين فراواني را دارد و در دامنه كوه ها نيز ورزش هاي پرتابي مانند «دال پلان» رونق بيشتري دارد.
دال پلان در برخي از مناطق كوهستاني و كوهپايه اي نماد روشني از سبك زندگي عشايري بوده كه در آن پرتاب سنگ براي حفاظت از فرد و احشام در برابر دشمن، حيوانات درنده، پرندگان شكاري و خزندگان مورد استفاده قرار مي گرفت.
بايد بپذيريم كه ورزش بومي و محلي يك روزه به وجود نيامده بلكه فعاليتي است كه تحت تاثير فرهنگ، آداب و رسوم و حتي آيين هاي خاص ايراني قرار گرفته و با قرار گرفتن در سير تكامل تاريخ اين ديار به جايگاه كنوني رسيده است.

** ايرنا: بار ديگر به سئول نخست باز مي گردم؛ با اين شرايط و در حالي كه بازي هاي بومي و محلي را الگويي از سبك زندگي قديم مي دانيد، آيا با گستره ورزش هاي حرفه اي در ايران، امكان احياي اين بازي ها وجود دارد؟
- كلهر: اينكه اين بازي ها مربوط به سبك زندگي گذشتگان است در آن شكي نيست. اما اينكه بازي بومي و محلي در شرايط كنوني قابليت اجرا نداشته باشد، يك بحث جدا است.
بازي هاي بومي و محلي پيچيده نيستند و يادگيري آنها براي قشرهاي مختلف جامعه راحت تر است. همچنين با وجود قوانين حاكم بر اين بازي ها، اين قوانين مصوب و غير قابل تغيير نيستند بلكه قوانين مي تواند در بازي توافقي و بر اساس شرايط خاص، بين ورزشكاران تعيين شود.
بازي هاي بومي محلي صرفه اقتصادي دارد و در آن هيچ گونه نيازي به واردات از كشورهاي خارجي نيست. بلكه الگو گيري اين بازي ها از طبيعت و سبك زندگي اقوام ايراني موجب شده تا وسايل و شرايط اين بازي ها براي افراد مختلف جامعه در دسترس باشد. بازي هاي بومي محلي برحسب فصل، ماه و روزهاي سال نيز طراحي شده و تنها براي يك زمان خاص نيستند بلكه براي هر زماني يك بازي ويژه وجود دارد تا جايي كه بازي هاي تعريف شده در شب متفاوت از بازي هاي روز مي باشد و بازي فصل تابستان كاملا متفاوت از بازي هاي فصل زمستان است.
همچنين اين بازي ها عموميت دارند و تمام رده هاي سني در برخي بازي ها در كنار هم قرار مي گيرند و حتي در آن زنان به راحتي مي توانند فعاليت ورزشي داشته باشند.
ورزشي ** 2052**1597