گورستان‌هاي تاريخي، كتابخانه‌هاي سنگي هستند

به گزارش روز شنبه گروه فرهنگي ايرنا از پژوهشگاه ميراث فرهنگي و گردشگري، كاوه منصوري، در نشست 'حفاظت از گورستان هاي تاريخي درون شهري به مثابه مناظر فرهنگي' كه به همت پژوهشكده ابنيه و بافت هاي فرهنگي – تاريخي پژوهشگاه برگزار شد، گفت: مناظر با حضور انسان و ناظر معني پيدا مي كند.
منصوري با بيان اين نكته كه تعامل انسان ها در ساماندهي مناظر پيرامون باعث ايجاد مناظر گوناگون شده است،افزود: شايد منظر تدفيني يا گورستان تنها رده از مناظر باشد كه با نبود حضور انسان نيز شكل مي گيرد.
وي ادامه داد: هر موضوع و متني يك مولف، مخاطب و محتوا دارد و انسان به عنوان سازندگان گورستان متن را تشكيل مي دهد اما از يك حدي به بعد خود انسان هم وارد آن مي شود و به همين دليل رابطه مولف، مخاطب و محتوا در اين مقوله جذاب است و حتي نبود انسان نيز مي تواند مانند حضورش به شكل گيري مناظر ختم شود.
منصوري با اشاره به اين نكته كه هيچ پديده اي به اندازه مرگ در زندگي انسان قطعي نيست، مرگ را نقطه اي ويژه دانست و به بررسي مرگ در فرهنگ هاي باستاني تا به امروز پرداخت.
او گفت: مرگ در فرهنگ هاي باستاني موضوع بسيار مهمي بوده است چنانچه با نگاهي به تاريخ معماري مي بينيم معماري با آراستن گورها آغاز شده است.
اين پژوهشگر، گورستان ها را بدوي ترين تجلي گاه سكونت انسان در يك محيط دانست و گفت: تاريخ بسياري از گورستان ها به اندازه تاريخ شهر است و تاريخ برخي از گورستان ها حتي از تاريخ شهرشان هم كهن تر است، در واقع شهرهايي وجود دارند كه بعد از گورستان ها شكل گرفته اند و ماهيت خود را مديون گورستان هستند.
وي با اشاره به دو كتاب «تاريخ مردگان مصر» و « گيلگمش» كه هر دو به مرگ اشاره دارند، گفت: قديمي ترين اسطوره ها مربوط به مرگ هستند.

**گورستان، كتابخانه اي با كتاب هاي سنگي
منصوري حفاظت از گورستان را به حفاظت از كتابخانه اي با كتاب هايي از سنگ تشبيه كرد و گفت: گورستان ها داراي ارزش هاي ملموس و ناملموس زيادي هستند.
او در ادامه با انتقاد از ناموفق بودن در حفاظت از گورستان ها، به تخريب گورستان هاي متعدد در سراسر ايران اشاره كرد و از تخريب گورستان هايي در نزديك تهران، گورستان تاريخي آخوند محله قزوين، بخشي از گورستان امامزاده عبدالله و غيره نام برد.
اين پژوهشگر تاريخي مرگ هراسي، رشد شتابان شهرها و فقر اطلاعاتي درباره گورستان ها و اهميت آنها حتي در علوم تخصصي را از مهمترين دلايل ناكامي در حفاظت از گورستان ها دانست.
او در توضيح مرگ هراسي گفت: انسان سنتي مرگ را مي پذيرفت و براي راحتي در آن دنيا، اين جهان را مكان آزمايش الهي در نظر مي گرفت، پس اين انسان به دليل مرگ انديشي، مرگ را به عنوان بخشي از چرخه حيات خود در نظر مي گرفت و گورستان را به عنوان بخشي از مكان عمومي براي اجتماع مي دانست، به همين دليل در گذشته گورستان ها هم مانند يخچال ها و تكيه ها بخشي از محله ها بودند.
اين پژوهشگر با اشاره به فاصله گرفتن مقوله مرگ از چرخه حيات شهري و در نتيجه خروج گورستان ها از شهرهاي مدرن گفت: امروز نگرش انسان مدرن به مرگ تغيير كرده است.
او با اشاره به وجود تعدد متولي در زمينه گورستان هاي تاريخي اعم از اوقاف، ميراث فرهنگي، شهرداري، وزارت كشور و غيره از رفتارهاي نسنجيده و غيرعلمي در اين زمينه انتقاد كرد.
منصوري با تاكيد بر ضرورت حفاظت از گورستان ها گفت: حفاظت از گورستان ها در واقع حفاظت از ارزش هاي ملموس و ناملموس است.
او همچنين به بررسي نمادها و نشانه هاي مختلف گورستان ها و سنگ مزارها پرداخت و گفت: گورستان به عنوان يك ميراث، هويت جمعي را بازنمايي مي كند.

**لزوم حفاظت از گورستان هاي تاريخي
منصوري با ابراز تاسف از تخريب بسياري از گورستان هاي تاريخي گفت: ما هم اكنون در يك نقطه غيرقابل برگشت قرارداريم و نمي توانيم آنچه را از بين برده ايم برگردانيم پس ديگر حتي يك گورستان را هم نبايد از دست بدهيم در غيراينصورت تا بيست سال آينده چيزي از گورستان هاي تاريخي در ايران باقي نخواهد ماند .
او گفت: هرچند سنگ مزارها نوعي نشانه محسوب مي شوند اما كاركردي از ترس هم داشته اند به همين دليل در گذشته سنگ قبر را روي مزار مي گذاشتند تا مرده نتواند از آن بلند شود.
او در ادامه به سير تاريخي و تغيير تحولات گورستان ها در گذر زمان از شكل گيري گورستان هاي كليسايي تا باغ مزارها و شهر مرده ها و سپس تخريب گورستان ها در غرب اشاره كرد و از گورستان پرلاشز فرانسه به عنوان يكي از معروف ترين گورستان هاي تاريخي نام برد.
وي افزود: بعد از دوره تخريب و بي توجهي گسترده به گورستان ها از سال 1880 و سپس در طي جنگ جهاني اول و دوم و افزايش مرده سوزي در غرب، از سال 1980 كم كم شاهد توجه به گورستان ها به عنوان عرصه تاريخي – شهري در اين كشورها هستيم تا جايي كه مرور زمان مفهوم جديدي تحت عنوان گردشگري مرگ شكل مي گيرد.
او همچنين به نوشته شدن نخستين سند ملي حفاظت از گورستان ها در سال 1985 در استراليا اشاره كرد.
اين پژوهشگر با اشاره به ورود گورستان ها در فضاي شهري در شهرهاي اسلامي از دارالسلام شيراز نام برد.

**تبديل گورستان تجريش به بيمارستان
منصوري در ادامه با انتقاد از اقدامات ضربتي كه عمدتا با تخريب و پاكسازي گورستان ها همراه است گفت: از سال 1310 بسياري از گورستان هاي تاريخي با تغيير كاربري از بين رفتند، تغيير كاربري كه به دليل ايجاد يك كاربري جديد يا براي كاهش ناهنجاري هاي اجتماعي انجام مي شد به طور مثال گورستان تجريش به بيمارستان تجريش تبديل شد.
وي گورستان ها را به عنوان يك حافظه جمعي دانست و گفت: مرگ قوي ترين رويداد هستي و گورستان نقطه پيوست زنده ها و مرده ها است.
او در ادامه به توضيح و بررسي برخي از گورستان هاي تاريخي از جمله تخت فولاد اصفهان، گورستان دروازه دولاب، گورستان امامزاده عبدالله و گورستان ظهيرالدوله پرداخت.
منصوري با اشاره به تاريخ مند بودن گورستان ها، آنها را بازگوكننده ارزش هاي اجتماعي و فرهنگي و هنري دانست و گفت: گورستان ها داري ارزش هاي شناختي، شجره نامه اي ، علمي و باستان شناسي، محيطي و منظري و اقتصادي هستند.
او با انتقاد از اين كه در حوزه خدمات شهري به گورستان ها به عنوان يك مزاحم نگاه مي شود گفت: نظر سنجي ها نشان مي دهد حدود 60درصد افراد قديمي و بومي كه در نزديكي گورستان زندگي مي كنند مشكلي با اين موضوع ندارند اما در مناطقي كه جا به جايي جمعيتي زياد بوده است مانند و محله هاي چيذر و سوهانك در تهران تا حدود 70 درصد شاهد مخالفت ساكنان جديد با وجود گورستان هاي قديمي در محله هستيم تاجايي كه به آن به عنوان يك لكه مزاحم مي نگرند چرا كه علقه اي به آن ندارند و عزيزانشان در آنجا دفن نيستند.
وي با تاكيد بر ضرورت توجه به گورستان هاي تاريخي به عنوان منظر فرهنگي – شهري هويت مند و يك موضوع مطالعاتي، گفت: دنياي غرب سال ها پيش راهي كه ما در حال عبور از آن هستيم را پشت سر گذاشته است و امروز به دنبال حفاظت از عرصه هاي تدفيني است.
اين پژوهشگر تاريخي گورستان ها را موضوع مجهول گردشگري دانست و گفت: بايد تلاش كنيم گورستان ها را در معرض ديد عموم قرار دهيم چرا كه در اين صورت نه تنها مرگ گريزي را كاهش مي دهد بلكه از بزهكاري و حضور بزهكاران در اين محيط ها به دليل حضور مردم خواهد كاست.
منصوري افزود: اگر اصالت و ارزش هاي ميراثي گورستان ها را درك كنيم، توسعه گردشگري يك راهكار خواهد بود كه مي تواند يكي از زيرساخت هاي آن در فضاي شهري گورستان ها باشد.
او همچنين بر لزوم تدفين در گورستان هاي محلي تاكيد كرد و گفت: گورستان هاي تاريخي بايد بيمه شده و منظر اصلي آنها حفاظت شود.
اين پژوهشگر در ادامه از تدوين دستوالعمل تهيه طرح حفاظت از گورستان ها خبر داد و گفت: پيش نويس سند حفاظتي گورستان هاي تاريخي تهيه شده است.
فراهنگ**3079**1085** 1701