زباله گردی؛ روی سیاه فقر

گاه گاهی دستی بر كمر می نهد و برای رفع خستگی قامتش را صاف نگه می دارد و بلافاصله به گشتن زباله ها ادامه می دهد تا آنچه كه به دنبالش است، بیابد؛ پلاستیك ها را در كیسه ای و كارتن ها را در كیسه ای مجزا می گذارد.
می خواهد از عرض خیابان گذر كند و منتظر خودروهاست تا راحت بتواند خودش و كیسه هایش را عبور دهد فرصت خوبی است تا به بهانه همراهی در خیابان با او هم كلام شد در پاسخ اینكه وضعیت بازار كار شما چگونه است می گوید: این روزها كمی قیمت این جور چیزها گران تر شده است.
در حالی كه در یكی از كیسه هایش را محكم می كند، ادامه می دهد: شاید همین كه كمی قیمت این جور ضایعات بیشتر شده، افراد بیشتری هم سراغ این كار بیایند و رقابت بیشتری در رسیدن به سطل های زباله ایجاد شود.
لاغر و خمیده قامت است می گوید: سه فرزند دارد و گذران زندگی اش از همین راه زباله گردی و جداكردن زباله هایی همچون كارتن و پلاستیك و فروختن آنها به ضایعاتی ها است.
در گوشه ای دیگر از شهر، مردی میانسال در اطراف یكی از سطل های زباله پرسه می زند گویی چیزی كه به دنبالش است پیدا نكرده، با خستگی كه در گام هایش پیداست راهش را ادامه می دهد تا شاید در سطل زباله دیگری به مطلوب هایش برسد.
اینجاست كه می بینی هر چند زباله گردی هم در وانفسای بیكاری و فقر به شغلی امیدوار كننده تبدیل شده و با اینكه نیازی به مدرك و تخصصی ندارد اما این دلیل نمی شود كار راحتی باشد و سختی های خودش را دارد.
مرد میانسالی كه در حوالی سطل زباله چیزی چشمگیر ندیده است با نیشخند تلخی می گوید زمانی مردم این شهر در شان خود نمی دیدند به عنوان رفتگر استخدام شهرداری شوند اما امروز زباله هم گیرشان نمی آید.
بیماری هایی كه سلامت جسمی افراد در این كار را تهدید می كند را نمی توان كتمان شد بیماری هایی كه می توانند واگیر هم داشته باشد و خانواده های آنها و جامعه را درگیر كند.
اگرچه اقدام هایی مانند طرح تفكیك زباله در مبدا برای حذف زباله گردها در حال اجرا است اما می‌توان با روشنی بیان كرد كه اجرای این طرح موفق نبوده است چرا كه نتوانسته به هدف خود برسد و افزایش روزانه زباله گردها نیز حكایت از اجرای طرح های ناموفق شهرداری ها دارد.
زباله گردی و مباحث زیست محیطی و چرایی و چگونگی محقق نشدن تفكیك زباله ها از مبدا موضوع مهمی است كه در جای خود محل بحث مفصل دارد اما اینكه چرا گذران معیشت برخی از افراد جامعه در گرو كنكاش سطل های زباله است؟ به عنوان مساله ای اجتماعی باید مورد توجه قرار گیرد.
با گسترش شهرنشینی معضلات و آسیب های جدیدی ایجاد شده اند زباله گردی از جمله این مشكلات است و حالا دیگر، چشم ها عادت كرده اند كه افرادی را ببینند كه میان سطل های زباله دنبال لقمه نانی هستند.
زباله گردی را می توان به عنوان آسیب اجتماعی نوین در اثر تولید بیش از حد زباله رو به رشد توصیف كرد به طوری كه در ابتدا این پدیده با هدف پیدا كردن اشیای قابل استفاده یا جمع آوری ته مانده غذا برای قشر آسیب پذیری از جامعه صورت می گرفت اما امروزه با اجرای طرح های بازیافت و تغییر مدیریت شهری به عنوان یك شغل نیز مورد استقبال اشخاص قرار گرفته است.

**زباله گردی معضل اجتماع
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان می گوید: پدیده زباله گردی كه در سال های اخیر به دلیل شرایط اقتصادی و بیكاری گسترش بیشتری پیدا كرده مساله ای اجتماعی است كه با وجود اینكه نگاه های مردم به صورت عینی آن را می بینند اما كمتر به صورت ذهنی درگیر آن هستند.
«مجتبی تركارانی» افزود: با توجه به وضعیت اقتصادی و معیشت مردم به نظر می رسد این مساله درگیری ذهنی مردم نیست و اینكه در این وانفسای مشكلات فعلی عده ای هم روزی خود را از سطل های زباله باید بگیرند، عادی شده است.
این جامعه شناس گفت: مساله اجتماعی زباله گردی علاوه بر اینكه از نظر بهداشتی و سلامت تبعات و عواقبی دارد از منظر زیبایی و مبلمان شهری هم پسندیده نیست.
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان اظهار داشت: این مساله كه اكنون كودكان، زنان و مردان را درگیر خود كرده ناشی از بیكاری در جامعه است كه عده ای از نظر معیشت و سطح درآمد به حداقل هایی رسیده اند كه ناگزیر به چنین كارهای نازل روی آورده اند.
تركارانی افزود: در عین حال افرادی هم هستند كه به دنبال گرفتاری در آسیب های اجتماعی، پایگاه اجتماعی خود را از دست داده اند و چاره ای جز این ندارند كه برای گذراندن زندگی به چنین شغل هایی روی آورند.
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان یادآور شد: در عین پدیده زباله گردی برای امرار معاش بیانگر ظهور فقر مطلق در جامعه است كه افراد را به كارهای پست اجتماعی و اقتصادی وا می دارد.
این جامعه شناس با اشاره به اینكه این پدیده می تواند بیانگر اختلاف طبقاتی و نابرابری اجتماعی باشد گفت: به عبارتی چیزهایی كه برای برخی دورریختی هستند برای عده ای دیگر باعث زنده ماندن و قابل استفاده و ضروری هستند.
وی بیان كرد: در عین حال عملكرد نامناسب نهادهای خدمات شهری یكی دیگر از ابعاد مورد توجه در زباله گردی است كه اگر مساله تفكیك زباله را بدرستی انجام می دادند زباله گردی به صورتی شكیل تر می توانست ایجاد اشتغال كند.

** زنان، كودكان و مردان زباله گرد
«بتول سلیمی منش» كارشناس ارشد حقوق جزا نیز در این خصوص می گوید: اصلی ترین اشخاص در زباله گردی مردان و كودكان هستند كه به صورت رسمی با پیمانكاران شهرداری و یا به صورت غیر رسمی با ضایعاتی ها همكاری دارند اما دسته دیگری از زباله گردان زنان هستند كه هر چند تعداد كمتری را به نسبت مردان و كودكان دارند اما زنان نیز با همكاری با مراكز غیر رسمی به محل جمع آوری یا دفع زباله ها مراجعه می كنند تا با جمع آوری زباله های بازیافتی و فروش آنها بتوانند مخارج زندگی خود را تامین كنند‌.
وی اظهار داشت: با توجه به توزیع ناعادلانه منابع و همچنین گسترش فقر و اعتیاد با بازتولید آسیب های اجتماعی و همچنین با پدیده زباله گردی به عنوان آسیب اجتماعی جدید مواجه هستیم كه بیكاری، فقر، حمایت نشدن دولتی و اعتیاد از عمده دلایل زباله گردی از نگاه پژوهشگران است.
این محقق اجتماعی یادآور شد: كودكان زباله گرد در مراكز رسمی و غیر رسمی مشغول به كار هستند به طوری كه در برخی مناطق كشور با پیمانكاران شهرداری در محل های تفكیك زباله به فعالیت می پردازند اما باید آسیب هایی را كه این كودكان با آن مواجه اند مدنظر داشت و از فعالیت این كودكان در این حوزه جلوگیری كرد.
به گفته وی، از جمله بیماری هایی كه این كودكان در معرض آن قرار می گیرند حصبه، ایدز، هپاتیت، انگل روده ای و زانو و كمر درد است كه به دلیل نبود پوشش بیمه این كودكان مورد درمان قرار نمی گیرند و امكان سرایت بیماری های واگیر در آنها به دیگران نیز وجود دارد.
سلیمی منش با بیان اینكه درصدی از زباله گردها زنان هستند، گفت: این قشر به علت مسایل فیزیكی، جنسی و همچنین شغلی در معرض آسیب های جدی قرار می گیرند از یك سو كارگزاران و پیمانكاران بازیافت بیشتر با زنان كار نمی كنند و همین امر موجب می شود كه عمده فعالیت زنان در عرصه زباله گردی با ضایعاتی و مراكز غیر رسمی باشد و از لحاظ بهداشتی و مالی به یقین نظارتی بر عملكرد آنان نبوده و همین امر موجب می شود كه زنان تحت نظر این مراكز با آسیب مواجه باشند.

**زباله گردی؛ پدیده ای رو به گسترش
این محقق اجتماعی یادآور شد: زباله گردی به عنوان آسیب اجتماعی جدی در بیشتر شهرهای كشور در حال گسترش است و برای پیشگیری از رواج هر چه بیشتر آن باید شهرداری ها طرح ساماندهی زباله را در شهر به نحو مطلوب اجرا كنند.
این كارشناس ارشد حقوق جزا اظهار داشت: برای مقابله با زباله گردی از لحاظ قانونی دستور عملی وجود ندارد اما از این سو باید توجه داشت كه آسیب های اجتماعی را نمی توان با اقدام های قهری كنترل كرد بلكه باید در پی رفع علت ها بود كه معلول نیز در پی مرور زمان در ابتدا كنترل و بعد هم ناپدید كرد.
وی گفت: تا زمانی كه اعتیاد و فقر جامعه را زیرتاثیر خود قرار دهد به قطع معضلات جدیدتری با آسیب های نوین متوجه اقشار آسیب پذیر جامعه خواهد بود، زباله گردی پیامد نبود حمایت اجتماعی است.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی گفت: مسئولیت اجتماعی به عنوان یكی از معیارهای جامعه سالم باید در بین اقشار جامعه نهادینه شود زمانی كه زنان و كودكان به سبب فقر سر از سطل زباله در می آورند همه انسان های جامعه به نحوی مسئول هستند و باید در جهت حمایت از این اشخاص گام بردارند.

** زباله گردی؛ پدیده نوظهور نظام اجتماعی ایران
«بهنام فروتن»، فعال فرهنگی و پژوهشگر در این خصوص می گوید: پیشرفت های شگرف دنیای جدید در عرصه فناوری و تولید، نظام اجتماعی را از نظر قشر بندی دچار تحولات زیادی كرده است به طوری كه نظام اجتماعی ایران در دهه های اخیر دچار دگرگونی شده و شاهد ظهور آسیب های نوپدید و حتی گروه های اجتماعی گسترده به صورت غیر رسمی هستیم كه یكی از پدیده های دهه های اخیر زباله گردی یا امرار معاش از طریق جمع آوری مواد قابل بازیافت زباله ها است.
وی گفت: امروز زباله گردی در كشورهای توسعه یافته به واسطه اجرای برنامه های تفكیك در مبدا كمرنگ شده ولی در ایران به واسطه گرایش به مصرف گرایی وسبك زندگی، تنوع طلبی، استفاده غیر اصولی از مواد پلاستیكی در همه شوون زندگی سبب تولید زباله و در نهایت كسب درآمد برای عده ای از افراد جامعه شده است.
این پژوهشگر مسایل اجتماعی با بیان اینكه زباله گردی نه تنها آسیب اجتماعی نیست بلكه شروع چرخه اقتصادی بازیافت یا همان طلای كثیف است، گفت: اما باید توجه داشت زباله گردی آسیب های مترتب با خود خواهد داشت كه مهمترین آن آسیب های فردی مانند ابتلا به بیماری های خطرناك ناشی از نبود رعایت الزامات فنی در دفع زباله ها، نبود احساس امنیت در معابر عمومی، الگو پذیری فرزندان در بین خانواده های زباله گرد و تحمیل بار سنگین هزینه های بیماری ناشی از زباله گردی به سیستم درمانی كشور است.
فروتن اظهار داشت: نكته مهم و اساسی در تولید زباله به سبك زندگی مردم برمی گردد و آن هم تفكیك نشدن زباله در مبدا كه نه تنها برنامه فرهنگ سازی از سوی سازمان های متولی صورت نگرفته بلكه مردم نیز توجهی به این موضوع مهم نداشته و نه تنها آسیب های اجتماعی بلكه آسیب های زیست محیطی را به دنبال دارد.
وی گفت: بهترین روش ایجاد سبك زندگی در خصوص دفع هدفمند زباله های خانگی و صنعتی ایجاد زیرساخت اساسی در مبدا و آموزش شهروندان با اعطای بسته های تشویقی و ایجاد مناطق پایلوت در این زمینه است.

** بیشتر زباله گردهای خرم آباد مرد هستند
«رضا دریكوند» سرپرست سازمان پسماند شهرداری خرم آباد می گوید: اطلاعاتی از شمار دقیق افراد زباله گرد در خرم آباد وجود ندارد اما آنچه كه عیان است بیشتر این افراد را مردان تشكیل می دهند و تعداد زنان و كودكان در این كار اندك است.
وی در خصوص ضرورت تفكیك زباله ها از مبدا نیز می گوید: تفكیك زباله هنوز در مرحله فرهنگ سازی و آموزش است و تا زمانی كه این طرح به اجرا برسد هنوز راه طولانی وجود دارد.
دریكوند افزود: عمده مشكل در حوزه مدیریت پسماندها زباله های عفونی است كه تقریبا 10 درصد از كل زباله های بیمارستانی را تشكیل می دهد.
بنا بر گفته «وحید رشیدی» شهردار خرم آباد، روزانه 500 تن زباله در شهر خرم آباد جمع آوری می شود و اكنون مدیریت پسماند به عنوان موضوعی مهم در شهرداری مورد توجه است.

**مروری بر وضعیت تولید زباله و ضرورت تفكیك آنها
سرانه تولید زباله بنا بر استاندارهای جهانی بین 250 تا 300 گرم در روز به ازای هر فرد و در ایران 750 گرم است كه این میزان در استان لرستان 702 گرم است البته در شهرهایی از استان تولید زباله تا حدود 940 گرم به ازای هر فرد در روز نیز می رسد.
طبق ماده 38 قانون در خصوص عوارض كالا و خدمات، شهرداری ها عوارض مربوط به واحدها و مواردی كه منجر به آلودگی زیست محیطی می شوند را دریافت می كنند بنابراین از همین منبع باید در راستای حفظ و نگهداری از محیط زیست و جلوگیری از عوارض و مشكلات ناشی از پسماندها برنامه برنامه ریزی و اقدام كرد.
تفكیك و مدیریت پسماند به طور مستقیم برعهده شهرداری ها است؛ گامی كه تاكنون سست برداشته شده و بنا به گفته مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست كشور، اكنون مدیریت پسماند در كشور ناركارآمد است و شهرداری ها تا به حال آن گونه كه باید موفق عمل نكرده اند.
1920/6060