شاگردان البرزي مكتب كمال الملك

حسين عسكري روز شنبه در گفت و گو با خبرنگار ايرنا افزود: محمد غفاري مشهور به استاد كمال‌ الملك نقاش معروف ايراني در مكتب قاجار است كه در 93 سالگي در 27 مرداد 1319 درگذشت.
وي با بيان اينكه كمال الملك از همان آغاز فعاليت هنري ‌اش تمايلي قوي و آشكار به روش و اسلوب طبيعت‌ گرايي و واقع گرايي در هنر نقاشي داشت، اظهار داشت: استاد كمال الملك با تاسيس مدرسه صنايع مستظرفه در دوره قاجار، سبك خود را مستقيم يا غير مستقيم به شاگرداني آموزش داده كه 4 تن از آنان به نام هاي جمشيد اميني، ميرزا علي اكبر نجم آبادي، مصطفي نجمي و علي اشرف والي ريشه در استان البرز دارند.
وي گفت: استاد جمشيد اميني (درگذشت 1377 شمسي) از طرّاحان فرش نوين ايران و بنيانگذار شيوه هنري 'نقاشي بر قالي' است كه در سال 1282 در روستاي فَشَند از توابع شهرستان ساوجبلاغ ديده به جهان گشود.
وي ادامه داد: اميني با حمايت و توصيه استاد كمال الملك، هنرمندانه فاصله نقّاشيِ رنگ و روغن و بافت قالي با پشم و كُرك را از ميان برداشت؛ به پرده ها جان داد نه به ياري قلم مو و رنگ بر بوم نقّاشي كه به مدد نخ و تار و پود بر دارِ قالي. نخستين هنرمندي است كه به بافت فرش با استفاده از پرسپكتيو و سايه روشن پرداخت؛ نقشه هاي سنّتي را بسيار آسان مي بافت اما تبحّر او در بافت فرش بدون نقشه و از روي تصوير بود.
عسكري با بيان اينكه نخستين اثر هنري وي فرش 'نازي آباد' است كه زيرنظر استاد كمال الملك بافته شده، گفت: تابلوهاي منظره، مرغ پابسته، پل ورسك، خلقت آدم (كپي از ميكل آنژ)، شير خفته، 2 گنجشك نشسته، اينشتاين، اسب، گل هاي آفتابگردان، ضامن آهو و تصوير استاد كمال الملك از ديگر آثار بي همتاي استاد اميني است.
وي افزود: اين قالي ها، چنان استادانه بافته شده اند كه حتّي از فاصله نزديك هم با نقّاشي تفاوتي ندارد و برخي از اين آثار در موزه هنرهاي ملّي، كاخ سعدآباد و كتابخانه مجلس شوراي اسلامي نگهداري مي شود.
اين البرزپژوه ادامه داد: استاد ميرزا علي اكبر نجم آبادي (درگذشت 1373 شمسي) ديگر هنرمند مكتب نقاشان كلاسيك كمال الملك است.
وي گفت: نجم آبادي فرزند ميرزا مرتضي نجم آبادي خوشنويس، حقوقدان و روزنامه نگار مشروطه خواه است و چون علاقه فراوان به هنر نقاشي داشت به مدرسه صنايع مستظرفه رفت و مدّت 8 سال زيرنظر استاد كمال الملك و سپس استاد علي محمّد حيدريان به فراگيري اين هنر مشغول شد.
عسكري تصريح كرد: پس از انحلال مدرسه صنايع مستظرفه به خدمت وزارت فرهنگ درآمد و به عنوان دبير نقاشي به كار ادامه داد و در سال 1323 از سوي وزارت فرهنگ در هنر نقاشي به دريافت معادل ليسانس نايل شد و سرانجام پس از 36 سال بازنشسته شد اما از نقاشي دست نكشيد و مدّت 20 سال ديگر در دبيرستان هاي ملّي و البرز به كار خود ادامه داد و شاگردان زيادي نيز تربيت كرد.
وي با بيان اينكه تابلوهاي 'جواني در حال خواندن نامه'، ' تك چهره نقاش' و 'تك چهره كمال الملك' از آثار او است، افزود: كتاب هاي 'روش نوين آموزش نقاشي براي سال اوّل دبيرستان ها' و 'رهنما يا مجموعه نمونه هاي نقاشي انسان، حيوان، مناظر طبيعي و...' از جمله آثار مكتوب استاد نجم آبادي است.
وي اضافه كرد: منصور وفايي پيشكسوت نقاشي سبك قهوه خانه اي (خيالي نگاري)، تاها بهبهاني نقاش و مجسمه ساز و علي اشرف والي از شاگردان نامدار او به شمار مي روند.
عسكري با اشاره به اينكه از ديگر آثار استاد نجم آبادي مي توان به كپي از نقاشي هاي رامبراند، رافائل و كمال الملك اشاره كرد، اظهار داشت: او در تمام عمر خود هرگز از شيوه كار استادش – كلاسيك گرايي و طبيعت گرايي - فاصله نگرفت؛ وي سال هاي پاياني عمرش را بيشتر به مطالعه گذراند و سرانجام در آمريكا درگذشت.
وي با بيان اينكه استاد مصطفي نجمي (درگذشت 1376 شمسي) از نقاشان مكتب كلاسيك كمال الملكي است كه 70 سال به فعاليّت بي وقفه هنري پرداخت و خاطرنشان كرد: او فرزند حاج مرتضي نجم آبادي و نواده حاج ميرزا نورمحمّد نجم آبادي از رجال سرشناس منطقه ساوجبلاغ در عهد محمّد شاه قاجار است.
وي ادامه داد: او پس از پايان تحصيلات مقدّماتي، در مدرسه صنايع مستظرفه نزد استاد حسنعلي وزيري و استاد اسماعيل آشتياني اصول هنر را فراگرفت سپس در نقّاشخانه سيّد رسول الحسيني به ادامه نقّاشي پرداخت؛ گويا 2 سال پيش از ورودش به مدرسه صنايع مستظرفه، استاد كمال الملك از آنجا رفته بود.
نويسنده البرزي يادآور شد: او به موازات هنر نقاشي به موسيقي نيز روي آورد و نزد استادان مجرّب، نوازندگي پيانو را به خوبي فراگرفت و نخست در مدرسه نظام به تدريس نقّاشي پرداخت سپس در بيشتر دبيرستان هاي تهران از جمله مدرسه هاي شرف و دارالفنون به آموزش هنر نقّاشي و موسيقي سرگرم شد.
وي گفت: طولي نكشيد كه به دعوت وزارت فرهنگ، در دانشكده افسري نيز همان شيوه تدريس نقّاشي را پي گرفت تا اينكه پس از 36 سال كار، بازنشسته شد اما از نقّاشي دست نكشيد و مدّت 20 سال ديگر در دبيرستان هاي ملّي و البرز به كار خويش ادامه داد.
عسكري با بيان اينكه تابلوهاي او بيشتر مناظر طبيعي و همچنين تعدادي تابلو درباره رويدادهاي تاريخي است، افزود: تابلوهاي 'چشم انداز ميگون'، 'سيل ميگون'، 'منظره اوشان'، 'قيام سي تير'، 'رودسر'، 'نانوايي در دهات'، 'تجسّم وضع يك معتاد'، 'امامزاده ابراهيم'، 'دختر كُرد' و 'كارگر زحمت كش' از آن جمله است.
وي بيان داشت: يكي از آثار استاد نجمي در يازدهمين نمايشگاه بين المللي بهترين آثار نقاشي در كشور يونان - كه در سال 1963 ميلادي با حضور نقّاشان 15 كشور اروپايي و آسيايي برگزار شد - به عنوان بهترين اثر مسابقه، جايزه ويژه را دريافت كرد و در سال 1369 شوراي تشخيص ارزش هنري هنرمندان ايران به او دكتري افتخاري هنر داد.
اين پژوهشگر البرزي ادامه داد: كتاب هاي 'نقّاشي جديد در ايران'، 'دستور نقّاشي يا كمال هنر' و 'رويأي من: تئوري نقّاشي از نظر علمي و عملي شامل طرّاحي، سياه قلم و...' از جمله آثار مكتوب استاد مصطفي نجمي است؛ از ميان هنرمنداني كه نزد وي شاگردي كرده اند مي توان به پرويز كلانتري هنرمند طالقاني و شمس الدين خلخالي اشاره كرد.
وي، استاد علي اشرف والي (درگذشت 1389 شمسي) عارف، شاعر، خوشنويس و نقاش معاصر مكتب كمال الملك را ديگر شاگرد استاد كمال الملك عنوان كرد و گفت: در سال 1299 در روستاي وليان از توابع شهرستان ساوجبلاغ زاده شد اما از اوان كودكي، زندگي و تحصيلات خود را در تهران گذراند.
عسكري افزود: والي در سال 1317 به مدرسه (دانشكده) هنرهاي زيباي نوين راه يافت و از تجربيات و آموزش استاداني چون ميرزا علي اكبر خان نجم آبادي، علي محمّد حيدريان، رفيع حالتي و ابوالحسن صديقي بهره مند شد؛ هرچند خود، تربيت هنري اش را وامدار استاد اسماعيل آشتياني شاگرد برگزيده استاد كمال الملك مي دانست.
وي تصريح كرد: در سال 1323 با ماركار قارابگيان از ارامنه مهاجر روس و از نخستين گالري داران تهران آشنا شد و طي قراردادي، در سالن ماني بيش از 2 هزار پرتره را اجرا كرد اما همه آنها با امضاي قارابگيان عرضه شد.
وي گفت: استاد والي در سال 1326 نخستين آتليه شخصي خود به نام 'هنرگاه والي' را در سراي طاهباز واقع در خيابان لاله زار ايجاد كرد.
اين نويسنده با بيان اينكه آثار والي تنها يكبار در سال 1343 در معرض ديد عموم قرار گرفت، افزود: اين نمايشگاه انفرادي، در انجمن روابط فرهنگي ايران و اتحاد جماهير شوروي به مدت 55 روز داير شد كه در آن، پرتره هايي از شخصيت هاي فرهنگي و سياسي ايران و جهان از جمله جواهر لعل نهرو و اينديرا گاندي به نمايش گذاشته شد.
وي اظهار داشت: نفيس ترين نقاشي وي، تمثالي از امام علي (ع) است كه از سال 1372 در موزه آستان قدس رضوي (مشهد) نگهداري مي شود.
وي تصريح كرد: گفته مي شود استاد والي وقتي در نوجواني، امام را در رويا ديد، تصميم به يادگيري نقاشي گرفت و در ميان سالي، توانايي نقاشي چهره امام را پيدا كرد كه در آن تابلو، امام علي عليه السلام قرآن به دست گرفته و شمشير را زمين گذاشته است.
عسكري گفت: ديگر آثار هنري معروف او، طرح مكّه و مدينه در مسجد هدايت تهران، تابلوهاي 'آيت الله سيّد ابوالحسن اصفهاني'، 'حضرت صفي علي شاه' محفوظ در خانقاه صفي علي شاه تهران، 'حضرت شاه نعمت الله ولي' محفوظ در مقبره وي در ماهان كرمان و 'سنگر شرف' است.
وي افزود: تابلوي بزرگ سنگر شرف به سفارش تيمسار امان الله جهانباني از روي تصويري بي كيفيت از سرداران مشروطه خواه تبريز ساخته و پرداخته شده و داراي تصاوير بيش از 85 تن از مجاهدان است.
وي باستاد والي با بيان اينكه اثر ارزشمند را در سال 1348 به پايان رساند و سال ها بعد به وزارت فرهنگ و هنر واگذار كرد، اظهار داشت: اين تابلو چند سالي در وزارت فرهنگ و هنر بوده و بعد به موزه اي در تبريز سپس به موزه ديگري در قزوين منتقل شده و از وضعيت فعلي اين اثر، آگاهي چنداني در دست نيست.
نويسنده البرزي اضافه كرد: ويژگي ديگر استاد والي، مطالعه و تأمّل در ادبيات عرفاني بود كه 'كشف رموز مقالات شمس تبريزي' از سال 1352 تا 1357 حاصل آن است.
وي گفت: استاد والي در بامداد 11 دي 1389 در نود سالگي درگذشت و در قطعه هنرمندان آرامستان بهشت زهراي تهران به خاك سپرده شد؛ آيت الله خامنه اي رهبر معظم انقلاب اسلامي طي پيامي درگذشت او را تسليت گفت.
عسكري در پايان پيشنهاد كرد به جهت پاسداشت اين هنرمندان البرزي و تبيبن جايگاه هنري شان، ضمن برگزاري همايش ها و نشست هاي تخصصي، تصاوير و نمونه آثار هنري آنان در اماكن عمومي و مراكز فرهنگي و هنري استان در معرض ديد مردم گذاشته شود ضمن اينكه نامگذاري معابر و اماكن متناسب، مي تواند منجر به معرفي آنان شود.
6156/1535