توسعه سامانه های نوین آبیاری دستاورد تدبیر و تلاش دولت

گرچه 15 درصد زمینهای كشاورزی در سطح جهان آبی بوده و 85 درصد بقیه به صورت دیم كشت می شود اما نیمی از تولیدات كشاورزی و غذای مردم بر روی كره زمین از زمینهای آبی برداشت می ‌شود.
آبیاری‌ نوین به معنای آبرسانی به كشتزار و باغ با تجهیزات تحت فشار به دو شكل قطره‌ای و بارانی است. بازده آبیاری بارانی تا 70 درصد و آبیاری قطره ‌ای تا 95 درصد است. بدین معنا كه با اجرای آبیاری بارانی تا 20 درصد و آبیاری قطره ای فقط تا پنج درصد آب هدایت شده به زمین كشاورزی تلف می ‌شود. این در حالی است كه در آبیاری به روش سنتی حتی با لحاظ همه روشهای صرفه جویی بازده آبیاری حداكثر 50 درصد خواهد بود.
بر این اساس توسعه سامانه های نوین آبیاری با هدف كاهش مشكلات فعلی از سوی وزارت جهاد كشاورزی بطور جد مورد توجه قرار گرفته و ثمره آن هم اینك به یكی از فصول درخشان دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی، قابل بیان و در خور تقدیر است.
در همین چارچوب فقط طی پارسال 18 هزار طرح آبیاری نوین در سطح مزارع و باغهای كشور اجرا و 302 هزار هكتار زمین كشاورزی به ادوات این نوع آبیاری تجهیز شد. هم اینك 85 درصد هزینه های اجرای روشهای نوین آبیاری كشاورزی از سوی دولت به صورت كمكهای بلاعوض پرداخت می شود. هشت میلیون و 700 هزار هكتار زمین كشاورزی آبی در سطح ایران دارد كه تاكنون حدود دو میلیون هكتار آن به سامانه نوین آبیاری مجهز شده است.
رئیس جمهوری در سفر 17 اردیبهشت ماه 1397 خود به خراسان رضوی اجرای سامانه های نوین آبیاری را یكی از راه ‌حلهای صرفه ‌جویی در آب بخش كشاورزی ذكر و بیان كرد: تلاشی كه وزارت كشاورزی و كشاورزان صورت می‌ دهند برای اجرای سامانه‌ های نوین آبیاری بسیار مهم است زیرا مشكل كم‌ آبی داریم.
در این میان خراسان رضوی جزو استانهای برتر كشور در اجرای سامانه های نوین آبیاری است. این استان سالهای بسیار است كه با پدیده خشكسالی و بحران كم آبی دست و پنجه نرم می كند و هم اینك در حال سپری كردن هفدهمین سال تداوم خشكسالی می باشد.
بر این اساس خراسان رضوی بحرانی ترین منابع آبی زیرزمینی را در سطح كشور دارد بطوری كه افت سطح آبهای زیرزمینی در این استان به یك متر رسیده و ذخایر آبهای زیرزمینی این خطه با كسری یك میلیارد و 200 میلیون متر مكعبی در سال مواجه است.
در حالی كه چاهها و منابع زیرزمینی سهم 80 درصدی در تامین آب آشامیدنی استان 6.2 میلیون نفری خراسان رضوی دارند میزان نزولات جوی و بارندگیها طی سال زراعی جاری تاكنون در مشهد و دیگر شهرستانهای خراسان رضوی افت چشمگیر و هشداردهنده ای داشته است.
این خطه از سرزمین ایران دارای اقلیم خشك و نیمه خشك و میانگین بارندگی آن كمتر از كشور است چنانكه میانگین سالانه بارندگی در سطح كشور حدود 250 میلیمتر و در خراسان رضوی كمتر از 210 میلیمتر می باشد.

* خراسان رضوی رتبه نخست كشور
رئیس سازمان جهاد كشاورزی خراسان رضوی به مناسبت هفته به خبرنگار ایرنا گفت: این استان هم اینك در زمینه اجرای سامانه نوین آبیاری رتبه نخست كشور را دارد.
مجتبی مزروعی مزارع غالب مجری سامانه نوین آبیاری را كشتهای گندم، سیب زمینی و باغهای پسته و انگور اعلام و بیان كرد: اجرای سامانه های نوین آبیاری در خراسان رضوی به عنوان یكی از اولویتهای مورد نظر در بخش كشاورزی دنبال می شود و اجرای موفق آن آثار و بركات فراوانی برای استان داشته است.
وی ادامه داد: در مجموع 350 هزار هكتار زمین مستعد برای اجرای شیوه های نوین آبیاری در خراسان رضوی وجود دارد كه تاكنون 150 هزار هكتار آن مجهز به سامانه های نوین آبیاری شده است. 56 هزار هكتار از این میزان با حمایت دولت تدبیر از سال 1392 تاكنون محقق شده است.
رئیس سازمان جهاد كشاورزی خراسان رضوی گفت: در طول پنج سال فعالیت دولت تدبیر معادل با تمام مدت فعالیت در زمینه اجرای سامانه های نوین آبیاری شاهد اجرای پروژه در این بخش از استان بوده ایم.
وی افزود: هم اینك 200 هزار هكتار دیگر از كشتزارهای خراسان رضوی قابلیت اجرای سامانه نونی آبیاری را دارد. در صورت اجرای سالانه 30 هزار هكتار پیش بینی می شود طی هشت سال آینده این سامانه بطور كامل در این استان اجرا شود.

* توجه دولت ستودنی است
مزروعی توجه دولت را نسبت به توسعه سامانه های نوین آبیاری ستودنی توصیف و بیان كرد: صرفه جویی آب در بخش كشاورزی با اجرای این سامانه ها به شكل فراوانی افزایش می یابد و از هدررفت آب جلوگیری می شود. با اجرای هر هكتار آبیاری تحت فشار سالانه بطور میانگین پنج هزار و 600 مترمكعب در مصرف آب صرفه جویی می شود.
وی ادامه داد:همچنین به ازای اجرای هر كیلومتر خط انتقال آب با لوله حدود 70 هزار مترمكعب صرفه جویی آب در سال محقق می شود.
رئیس سازمان جهاد كشاورزی خراسان رضوی گفت: بین 60 تا 65 درصد آب مورد استفاده در بخش كشاورزی از دسترس خارج و بدون اثرگذاری در حوزه كشت و زرع وارد محیط زیست می شود. بنابراین میانگین بازده آب در بخش كشاورزی سنتی بین 35 تا 40 درصد است.
وی افزود: این در حالی است كه میانگین بازده در سامانه های نوین آبیاری بین 70 تا 90 درصد است بنابراین هدر رفت آب با استفاده از این سامانه به 10 تا حداكثر 30 درصد كاهش می یابد. بازده آب در آبیاری قطره ای 90 درصد و در آبیاری بارانی 70 درصد است.

*500 میلیون متر مكعب صرفه جویی آب
رئیس اداره آب و خاك سازمان جهاد كشاورزی خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت:مهمترین و اصلی ترین هدف معاونت تخصصی آب و خاك در وزارت جهاد كشاورزی افزایش بهره وری از دو منبع ارزشمند آب و خاك و این هدف با ارتقاء بازده آبیاری قابل تحقق است .
علی فاطمی افزود: به همین خاطر دو برنامه اصلی شامل توسعه و اجرای سامانه های نوین آبیاری و عملیات انتقال آب با لوله و نیز اجرای عملیات آب و خاك در سطح مزارع در دستور كار مدیریتهای آب و خاك و امور فنی مهندسی سازمانهای جهاد كشاورزی استانها قراردارد.
وی ادامه داد: در هریك از این برنامه های اصلی فعالیتهای متنوعی مانند مطالعه و اجرای سامانه های آبیاری تحت فشار(قطره ای و بارانی)، كم فشار، انتقال آب با لوله و همچنین تجهیز و نوسازی جاده های بین مزارع انجام می شود.
رئیس اداره آب و خاك سازمان جهاد كشاورزی خراسان رضوی گفت: همچنین نوسازی شبكه های فرعی پایاب سدهای مخزنی، احیاء و مرمت قناتها و احداث استخرهای ذخیره آب نیز صورت می گیرد كه بخاطر محدودیتهای شدید موجود در میزان آب قابل دسترس، اجرای هریك از این عملیات تاثیرات بسیار زیادی در تحقق هدف استفاده مطلوب از آب و زمین و پایداری كشاورزی به ویژه در مناطق كم آب دارد.
وی افزود: به همت دولت تدبیر و امید ظرف سالهای 92 تا 96 فعالیتهای ارزنده ای در بخش آب و خاك خراسان رضوی صورت گرفته كه اجرای سه هزار و 625 كیلومتر عملیات انتقال آب با لوله، احیاء ، مرمت و بازسازی 160 كیلومتر قنات و ساخت 111 هزار مترمكعب استخر های ذخیره آب از اقدامات مهم دولت در طول پنج سال اخیر است.
فاطمی ادامه داد: برای اجرای سامانه های نوین آبیاری طی سالهای اخیر چهار هزار و 800 میلیارد ریال از محل اعتبارات دولتی در قالب طرحهای ملی و استانی تخصیص یافته و در سطح خراسان رضوی هزینه شده است. با اجرای این طرحها بالغ بر500 میلیون مترمكعب صرفه جویی در مصرف آب ثبت شده است .
وی گفت: اجرای سامانه های نوین آبیاری نه تنها موجب افزایش بهره وری منایع آب و خاك می شود بلكه با جلوگیری از مهاجرت بی رویه روستاییان به حاشیه شهرها تاثیرات مثبتی در مسائل اجتماعی و زیست محیطی بر جای می گذارد.

* آبیاری 10 هزار هكتاری قناتها
رئیس اداره امور آب، خاك و فنی مهندسی جهاد كشاورزی خراسان رضوی همچنین گفت: هم اكنون 100 هزار هكتار از كشتزارهای استان از محل هشت هزار و 700 رشته قنات آبیاری می شود.
وی افزود: پارسال 750 رشته قنات در خراسان رضوی مرمت و بازسازی شد و امسال نیز مرمت هزار رشته قنات دیگر در برنامه است. آب قنات پایدار و كم استهلاك است. برای مرمت هر كیلومتر قنات 2.5 میلیارد ریال اعتبار نیاز است.
فاطمی ادامه داد: قناتهای خراسان رضوی بسیار آسیب پذیر هستند و به دلیل مواجهه با تنش آبی و خشكسالی نیاز به مرمت و بازسازی آنها افزایش یافته لذا ظرف پنج سال اخیر حجم اقدام در این حوزه دو برابر بیشتر از گذشته شده است. مجموع طول قناتها در خراسان رضوی 13 هزار كیلومتر معادل 16.5 درصد كل قناتهای ایران و حجم كل آب قابل استحصال قناتهای استان 1.2 میلیارد مترمكعب است.
وی گفت: حفاظت و بازسازی قناتها و توجه به این بخش در طول فعالیت دولت تدبیر و امید افزایش یافته و همین موجب شد تا بیش از گذشته شاهد حفظ این منابع آبی ارزشمند در سطح خراسان رضوی باشیم.
تنها منبع تامین معیشت بیش از نیمی از جمعیت روستایی خراسان رضوی كشاورزی است. 363 هزار بهره بردار در بخش كشاورزی این استان فعالیت دارند. حجم تولید سالانه انواع محصولات باغی، زراعی و دامی در این استان هشت میلیون تن است. سالانه یك میلیون و 200 هزار هكتار زمین در خراسان رضوی زیر كشت 83 نوع محصول می رود. 900 هزار هكتار از این سطح مربوط به زراعت و 300 هزار هكتار آن باغ است. بخش كشاورزی 28 درصد اشتغال و 30 درصد صادرات غیرنفتی استان خراسان رضوی را به خود اختصاص داده است.
7496/1858