آثار مرتضي مميز پدر هنر گرافيك معاصر و مدرن ايران با حافظه تصويري ايرانيان گره خورده است. او بيشترين تعداد نشان‌واره‌هاي متعلق به سازمان‌ها، نهادها و ادارات را طراحي كرده و شايد كمتر كسي به وضوح بداند آرم و نشانه موسسه استاندارد ايران، سازمان آتش نشاني ايران، شهرداري تهران، شركت اتومبيل سازي سايپا، دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي و خانه هنرمندان ايران تنها بخش كوچكي از آثار خلق شده استاد است.
مرتضي مميز، متولد تهران در سال 1315 و فارغ التحصيل دانشكده هنرهاي زيباي دانشگاه تهران بود و تحصيلات تكميلي خود در رشته نقاشي را در مدرسه عالي هنرهاي تزييني پاريس گذراند و پس از بازگشت در سال 1348 براي نخستين بار پيشنهاد ايجاد رشته گرافيك را در دانشكده هنرهاي زيبا مطرح كرد و آنچه امروزه به صورت آكادميك در دانشگاه‌هاي هنر تدريس مي‌شود به همت و تلاش مميز صورت گرفته است.
مرتضي مميز در سالهاي آخر دبيرستان از طريق كتابخانهٔ وابستگي فرهنگي سفارت لهستان در ايران براي اولين بار با مجله‌هاي «پولند» و «گرافيك» لهستان آشنا شد.
آشنايي مميز در همان دوران كودكي با هنر لهستان كه به اعتقاد منتقدان، مكتب لهستان در آن دوره دوران طلايي خود را مي گذراند تاثير بسياري بر نگاه مميز گذاشت و در آثار وي ردپاي اين تاثير ديده مي شود.
اگرچه آثار لهستاني، هنري تبليغي محسوب مي شد، اما به هيچ يك از آثار ارائه شده در غرب شباهت نداشت و جهان بيني غيرمتعارف و منحصر به فرد اين آثار از ميان سبك‌هاي غربي نظير آرنوو، سوررئاليسم و پاپ آرت تكامل يافت. طراحان لهستاني با بي قيدي نسبت به قوانين طراحي غربي و با به كارگيري نقاشي، عكاسي و حروف در تركيب‌هاي بي‌سابقه و غيرمعمول به سبك كاملاً جديد و بومي دست يافته بودند.
يكي از گالري‌هاي خانه هنرمندان به نام مميز نامگذاري شده است. مجيد رجبي‌معمار، مديرعامل اين خانه در مراسم دوازدهمين سالگرد درگذشت مميز، وجود خانه هنرمندان ايران را نتيجه انديشه وي دانست و گفت: مميز پدر هنر گرافيك معاصر و مدرن ايران است و اين عنوان را نه تنها به دليل خلاقيتش در طراحي آثار، بلكه به سبب پايمردي و اقدامات بنيادي وي در زمينه هنر گرافيك است.
آثار تصويرسازي مميز براي «كتاب هفته» به سردبيري احمد شاملو نه تنها نقطه عطفي در گرافيك ايران بود بلكه تاثير شگرفي در هنر مدرن ايران داشت، به نحوي كه مي‌توان گرافيك ايران را به قبل و بعد از كتاب هفته تقسيم كرد.
مرتضي مميز در گفتگويي با افسانه بدر(مميز)-همسرش- كه با عنوان «پشت پرده» منتشر شده است در جواب سوالي كه از او در مورد كارنامه هنري و رضايتش از سالها كار پرسيده، گفته است: «سئوال سختي است. كارهايي را دوست دارم كه روز به روز از روابط مالي و اقتصادي بيش‌تر دور مي شوند و بي‌واسطه‌تر در اختيار فرهنگ جامعه قرار مي‌گيرند. انسان شبيه چراغ روشن عمومي مي‌شود. ديگر نياز مادي عامل اصلي تلاش او نيست. كار او به كساني سود مي دهد و براي جامعه اي مصرف مي شود كه ديگر بدهكار محسوب نمي‌شوند. برعكس فكر مي كنيد بدهكاري نسل خود و همكاران خود و خانواده خود را به مملكت به خوبي پس مي دهيد. من يك زندگي جمعي و عمومي بدون بده و بستان را بسيار دوست دارم. به همين دليل هم هيچوقت نتوانسته ام جهت گيري سياسي داشته باشم. چون عقيده كه آزاد بيان شود و آزادي به وجود بيايد، سركوب با برخورد با عقايد هم تلطيف مي شود. مي ماند بيان زيباتر در مقابل الكن و الكن تر و جزميت كه از همان جريان شيطاني منشعب مي شود رقيق مي شود. به هر حال به اين خيال بافي ها هم زياد فكر مي كنم زيرا سر و كارم با بيان تصويري است. با يكي از بيان هاي هنري است. با بياني از ذهن است كه اصلاً مرز و چارچوب هاي مزاحم و قيود همان ملاحظاتي كه گفتم را ندارد. اما در واقعيت قيود را به خاطر همان وجود جريان شيطاني مي پذيرم و رعايت هم مي كنم. براي آن كه سالم بمانم تا بتوانم روزي به توانايي شفافيت برسم.»
آيدين آغداشلو نقاش و منتقد پيشكسوت در يكي از سلسله نشست‌هاي آزاد مدرسه‌ي ويژه درباره مرتضي مميز نيز گفته است: «با اشاره به سختي‌هاي كار و هنرمندان در دهه هاي 30 و 40 مرتضي مميز را به عنوان انساني پويا و جست‌وجوگر، يكي از پركارترين و تاثيرگذارترين هنرمند طراح گرافيك است كه همه چيز براي او گرافيك بود، هيچ گاه كوتاه نيامد، به هرچيزي رضايت نداد، تن به كم نداد و با سرسختي و استقامت و جنگ همه جانبه نام گرافيك و گرافيست را در كشور ما جا انداخت. او علي رغم گاه تلخي و تندي هايش، با آداب داني قابل تحسين ومهرباني و رأفت و عطوفت‌اش همه را دوستدار خود كرد، به همين لحاظ هيچ گاه نمي شد مرتضي مميز را ناديده گرفت و اگر سالهاي زيادي هم از مرگش بگذرد باز هم همين طور خواهد بود.»
دوران طلايي گرافيك ايران مرهون استادان برجسته اين هنر به ويژه مرتضي مميز است كه در دوران حياتش هم در زمينه خلق آثار هنرمندانه و هم در زمينه تربيت و آموزش هنرجويان تلاش كرد و در راستاي رشد و تعالي اين هنر زندگي كردند.
ابراهيم حقيقي طراح گرافيك در هشتمين يادبود مرتضي مميز با تشريح تاثير مميز بر گرافيك ايران، گفته است: گرافيك ايران سه مرحله كاشت، داشت و برداشت را پشت سر گذاشته است. با آغاز طراحي كتاب هفته، تحصيل در رشته گرافيك و راه اندازي رشته گرافيك در دانشگاه به همت مرتضي مميز، حركت رو به شتاب اين هنر در ايران آغاز مي شود. اينها از كاشته هاي مرتضي مميز بود و در مرحله بعد كه به همت او انجمن طراحان گرافيك ايران تأسيس شد، به مرحله «داشت» در هنر گرافيك ايران رسيديم و اتفاقاتي كه در اين سالها در هنر گرافيك ايران افتاده است، در واقع برداشت هاي ما از اين هنر است.
به همت انوشيروان مميز مدير اجرايي موسسه هنري مميز و خانواده‌اش در تمامي ساگردهاي وي در سالهاي گذشته طراحان گرافيك مهمي به عنوان مهمان از سراسر جهان در مراسم سالگرد او حضور داشتند.
«مِلك ايمبودن» طراح، گرافيست و عكاس برجسته سوئيسي در يازدهمين مراسم سالگرد مميز گفته است: مميز تنها گرافيستي خلاق و برجسته نبود، بلكه انسان بزرگي بود كه قلبي مملو از محبت داشت.
وي در عمر هنري خود كارگرداني و طراحي انيميشن، طراحي صحنه و لباس در تئاتر، طراحي نشريات، طراحي نشان و لوگو، طراحي جلد كتاب و پوستر و همچنين نگارش مقالات در حوزه گرافيك را در نشريات معتبر بين المللي تجربه كرد.
مميز ۵ آذر ۱۳۸۴ در سن 69 سالگي بر اثر ابتلا به بيماري سرطان درگذشت و تاسيس گروه گرافيك دانشكده هنرهاي زيبا و انجمن طراحان گرافيك ايران از طرح‌هاي تاثير گذار وي در گرافيك ايران است.
طراحي و بازسازي ده‌ها لوگو و نشان از جمله «موزهٔ رضا عباسي ۱۳۵۵»، «شركت سايپا ۱۳۶۶»، «شهرداري تهران ۱۳۶۸»، «دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي ۱۳۶۹»، «شهرداري اصفهان ۱۳۶۹»، «جامعهٔ مشاوران ايران ۱۳۶۱»، «سازمان استاندارد ايران»، «كلوپ سينمايي فارابي ۱۳۵۹»، «سازمان ورزش زنان كشور ۱۳۷۳»، «سازمان چاي كشور ۱۳۳۷»، «عنوان فيلم غزل ۱۳۵۴»، «سازمان همگام با كودكان و نوجوانان ۱۳۵۴»، «جشنواره مهندسي ساختمان ۱۳۷۵»، «گروه آزاد نمايش ۱۳۵۳»، «لاستيك خوزستان ۱۳۷۶»، «مس باهنر ۱۳۷۳»، «شركت ملي فولاد ۱۳۷۱»، «موسسه فرهنگي ديني صدوق ۱۳۶۹»، «بزرگداشت هزاره تولد فارابي ۱۳۵۴»، «انجمن شهرسازان و معماران ۱۳۷۳»، «مؤسسهٔ امور سينمايي ۱۳۶۵»، «سازمان آتش‌نشاني كشور ۱۳۷۴–۱۳۷۶»، «نمايشگاه تصويرگران كتاب كودك ۱۳۶۹»، «انتشارات نمون ۱۳۷۳»، «موسسه حمايت از معلولين ابراهيم و هاجر ۱۳۷۴»، «عنوان نشريه پيام امروز ۱۳۷۲»، «سازمان گمرك ايران ۱۳۷۰»، «عنوان نشريه هما ۱۳۶۸»، «عنوان نشريه شريف ۱۳۷۱»، «عنوان نشريه حقوق زنان ۱۳۷۶»، «موزه ملي ايران» طراحي ده‌ها پوستر نمايش از جمله «پيروزي در شيكاگو»، طراحي ده‌ها پوستر فيلم از جمله «طبيعت بيجان»، «ستارخان»، «كمال الملك»، «گوزن‌ها» و «اي ايران»، طراحي صحنه و لباس 14 نمايشنامه در تالارهاي نمايش تهران، طراحي صحنه و لباس فيلم‌هاي «ستارخان» و «طبيعت بي جان» و طراحي نور نمايشنامه‌هاي «بازگشتي نيست» و «دندون طلا» و «اتاق خصوصي» برخي از كارهاي شاخص مميز است.
منابع:
وب سايت شخصي مميز
شبكه گرافيك ايران
مصاحبه با علي بلوكباشي دربارۀ كتاب هفته
فراهنگ**9031** 9053
تاریخ انتشار: ۴ شهریور ۱۳۹۷ - ۰۸:۱۹
تهران- ايرنا- گرافيك در ايران مترادف نام مرتضي مميز است؛ يكي از معدود پدران هنري ايران كه هنرمندان و صاحبنظران با سليقه‌ها و گرايش‌هاي متفاوت، او را به اتفاق پدر گرافيك معاصر ايران مي‌دانند.