گمشده ای به نام «آب پنهان»

اگر تمایل داشتید شدت وخامت وضع كنونی را بهتر حس كنید اندكی هم به انواع آسیب های اجتماعی، مشكلات روحی و روانی و نوع ارتباطات انسانی مان توجه كنید و به این بیاندیشید كه چه میراثی را برای آیندگان این سرزمین برجا خواهیم گذاشت.
دكتر عزت الله سام آرام مددكار و جامعه شناسی كه به عنوان پدر مددكاری اجتماعی ایران نیز شهرت دارد معتقد است: اگر طمع و حرص زدن بویژه برای بیشتر پول درآوردن از هر راه و به هر طریق در یك جامعه رسوخ پیدا كرد آن جامعه از هر نظر بویژه فرهنگی رو به سقوط حركت می كند و بسیاری از آداب و رسوم خوب آن نیز از بین می رود.
وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می گوید: انسان ها اگر طمعكار شدند همه چیز را می بلعند و چیزی را سالم نمی گذارند؛ نابودی محیط زیست، جنگل، كوه و دریاخواری نتیجه طمع است و حتی انسان طمعكار انسان های دیگر را هم می بلعد (زیر پا گذاشتن حقوق دیگران برای كسب منافع خودش).
یكی از مهمترین شاخصه های توسعه یافتگی و ضامن تداوم بقای جوامع محیط زیست و منابع آبی است؛ مشكلی كه زنگ خطر آن طی سال های گذشته به صدا درآمده اما در این چند سال فقط در كلام متولیان و كارشناسان چرخیده است و در عمل كمتر اتفاقی برای حفاظت از منابع آبی و محل زندگی مان شاهد هستیم.
درحالی كه برخی مدام از تغییر اقلیم، خشكسالی و این پدیده ها سخن می گویند برخی كارشناسان حوزه محیط زیست و آب و هوا اصرار دارند كه بگویند تغییر اقلیم با آن شدت كه گفته می شود نداریم، بارش ها هم بر اساس بازه های زمانی درازمدت طبق روال معمولی رخ داده است اما سوء مدیریت منابع آبی ما سبب شده وضعیت مصرف آب بویژه منابع زیرزمینی به این حال و روز گرفتار شود.

**آب پنهان چیست
این كارشناسان موضوع آب پنهان و ضرورت توجه به آن را مطرح می كنند و معتقدند كه ضرورت فرهنگ سازی در مصرف آب در همه بخش های شرب، كشاورزی، صنعت و ... غیرقابل انكار است اما آنچه در شرایط كنونی اولویت بیشتری دارد مدیریت مصرف آب براساس اقلیم موجود و جلوگیری از هدرروی آب پنهان خواهد بود.
برپایه آنچه در دانشنامه ویكی پدیا آمده آب پنهان كه از آن با عنوان هایی چون آب مجازی یا آب نهفته نیز یاد كرده اند به مفهومی اطلاق می شود كه نخستین بار سال 1993 توسط تونی آلن معرفی شد.
آلن جغرافیدان انگلیسی است كه سال 2008 به علت وضع مفهوم انقلابی آب مجازی (پنهان) برنده جایزه آب استكهلم شد. آب پنهان را مجموع حجم آبی كه در مراحل مختلف تهیه، تولید و ارائه یك محصول (غذا، كالا، انرژی یا خدمات) به صورت مستقیم یا غیرمستقیم استفاده می‌شود تعریف می كنند.
اگر بخواهیم به زبان ساده این مفهوم را شرح دهیم می توانیم به مصرف آب در ساخت و سازها، آبیاری چمن ها و نوع درختان سطح شهرها، آبی كه در منازل مسكونی هدر می رود و نیز آب مورد استفاده از كشاورزی یا صنعت اشاره كنیم.

تاریخ گواه است كه تا بوده سبك زندگی فردی و جمعی ایرانیان براساس اقلیم سرزمینشان بوده است؛ به طور مثال نوع معماری ساختمان ها در هر بخش از ایران متناسب با اقلیم همان منطقه بوده است.
همچنین نوع مصالحی كه در ساخت و سازها به كار می رود.
آنطور كه می گویند در ایران هیچ جا چمن كاری به علت میزان بالای مصرف آب رواج نداشته بلكه به جای آن گونه های كم مصرف درختی یا گیاهی كاشته می شده اما طی سال های گذشته با وجود آنكه مدعی رشد فناوری، دانش و تخصص در همه بخش ها بوده ایم اما نه در معماری الگویی مناسب داشته ایم و نه مصرفمان در همه بخش ها متناسب با الگوی صحیح بوده و كار به جایی رسیده است كه چشم انداز خوبی از آینده نمی بینیم.

خبرنگار ایرنا در این گزارش سعی كرده با تمركز بر هدرروی آب پنهان و ضرورت تقویت نگاهها و برنامه ریزی ها با این رویكرد بویژه در شهر تهران موضوع را از ابعاد مختلف در گفت و گو با كارشناسان مورد بررسی قرار دهد.
اسماعیل كهرم بوم شناس و فعال محیط زیست عقیده دارد كه مصرف آب پنهان در كشور بسیار بالاست و باید چاره اساسی و عملیاتی برای آن به كار گرفت.
وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به اینكه هدرروی آب در بخش كشاورزی، صنعت و ساختمان سازی ها بسیار بالاست تاكید كرد: مسئولان در دیگر كشورها بر به كارگیری آب راهبردی یعنی آبی كه اكنون نباید مورد استفاه قرار گیرد تاكید عملی دارند و معتقدند این آب باید برای آینده بماند تا آیندگان قادر به استفاده از آن باشند.
در ادامه گزارش مصرف آب و ضرورت مدیریت آن در سه بخش ساخت و ساز، كشاورزی و نیز فضای سبز شهری به تفكیك تشریح می شود.

**آب پنهان و ساخت وساز
برپایه برخی آمارها سال 95 در كشور 330 هزار واحد مسكونی ساخته شده؛ این تنها آمار واحدهای مسكونی است كه میزان هدررفت آب در جریان این میزان ساخت و ساز اگر اندازه گیری شود دغدغه های ما بسیار تغییر شكل خواهد داد.
نكته دردآورتر اینكه در بیشتر ساخت و سازها از آب سالم و قابل شرب استفاده می شود؛ آبی كه در جریان ساخت و ساز هدر می رود و بازیافت هم نمی شود؛ موضوعی كه می توان گفت در همه این سال ها صدای هیچكس را هم در نیاورده زیرا هنوز در عرصه عملیاتی تصمیمی كارساز در این زمینه نمی بینیم.
كل تعداد واحدهای مسكونی ساخته شده در كشور كه اینك درحال بهره برداری هستند حدود 28 میلیون واحد گزارش شده است. میزان آب شربی كه در هركدام از این واحدها هنگام ظرفشویی، حمام، آبیاری و ... هدر می رود و دوباره بازیافت نمی شود و به چرخه استفاده باز نمی گردد را كافیست در یك حساب سرانگشتی محاسبه كنیم تا مشخص شود در همه سال های گذشته چه كرده ایم كه سرنوشت كنونی را برایمان رقم زده است.

موضوع آب پنهان در ساخت و سازها چند وجه دارد؛ نخست معماری، سپس نوع مصالح و پس از آن نحوه مصرف آب پس از ساخت و ساز در ساختمان ها، چه منازل مسكونی و چه غیرمسكونی.
مسئولان آبفا مصرف كنونی آب در بخش ساخت و ساز تهران را 20 میلیون مترمكعب اعلام می كنند.

مهدي روانشادنیا عضو هیات مدیره سازمان نظام مهندسي در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به میزان هدرروي آب در حوزه ساخت و ساز اشاره و بیان كرد: طي سال هاي گذشته توزیع جمعیتي و نیز تراكم ساختمان ها متناسب با شرایط آبي كشور نبوده است.
وی گفت: در دنیا از دهه 70 میلادی موضوعي با عنوان ساختمان هاي سبز و نیز ساختمان هاي پایدار مطرح شد كه یكي از مسائل مورد نظر براي این ساختمان ها موضوع آب و نحوه كاهش مصرف آب در ساختمان ها بود.
روانشادنیا با بیان اینكه نحوه بازیافت آب هاي خاكستري (آب های بازیافت شده) و استفاده چند باره از آنها از دیگر مسائل مدنظر براي مدیریت مصرف آب است اظهارداشت: در حوزه ساختمان پایدار براي صرفه جویي در مصرف آب یكي از راهكارها وجود مخزن بزرگ در بالای ساختمان ها به منظور جمع آوري آب باران و استفاده از آن در مصارف غیرآشامیدني و آبیاري است.
وی با تاكید بر اینكه در كنار كاهش مصرف انرژي در ساختمان هاي پایدار، نحوه مصرف آب از دیگر مسایلي است كه مورد بحث قرار دارد افزود: ٢٧ میلیون واحد در حال بهره برداري در كشور وجود دارد كه موضوع كاهش مصرف آب براي ساختمان هاي در حال بهره برداري مي تواند كمك بزرگي به بهبود وضعیت مصرف آب كشور كند.
عضو هیات مدیره سازمان نظام مهندسي همچنین به مصالحي كه باید در ساخت و سازها مورد استفاده قرار گیرد اشاره و خاطرنشان كرد: میزان مصرف آب در مصالح ساختماني بسته به نوع مصالح متفاوت است.
وی توضیح داد: در دنیا در طراحي ساختمان ها به مصالحي كه مورد استفاده قرار مي گیرد بسیار دقت مي شود و ابتدا به میزان مصرف آب در فرآیند زنجیره تامین آن توجه سپس در انتها آن را بهینه مي كنند تا دفعات آینده به سراغ مصالحي بروند كه نیازمند مصرف كمتر آب است.
روانشادنیا اظهارداشت: وزارت نیرو به عنوان متولي بخش آب و انرژي باید تمركز جدي خود را روي اصلاح الگوي مصرف آب از طریق ترویج ساختمان هاي پایدار با تاكید بر موضوع آب و انرژي بگذارد.

وی در پاسخ به پرسش خبرنگار ایرنا مبني بر اینكه بهتر است در ساخت و سازها با هدف كاهش مصرف آب از چه مصالحی استفاده شود گفت: سبك شدن ساختمان و مصرف كمتر مصالح با استفاده از فناوري هاي جدید از جمله عواملي است كه مي تواند در فرآیند ساخت و ساز ضمن استفاده كمتر از مواد اولیه، انرژي و آب كمتري هم مورد استفاده قرار گیرد.
عضو هیات مدیره سازمان نظام مهندسي تعریف استانداردهاي ملي و الزامي كردن اجراي آن در حوزه طراحي و ساخت و ساز در كشور را اشتباه بسیار بزرگي می داند كه طي چند دهه اخیر شاهد آن بوده ایم.

وی تاكید كرد: در طول تاریخ ایران ساخت و ساز در ایران با توجه به اقلیم هر منطقه صورت مي گرفته، میزان مصرف انرژي، آب و مواد اولیه متناسب با شرایط بومي آن منطقه بوده اما در سال های اخیر تحقیقات زیادي در زمینه مصالح مورد استفاده براي ساخت بومي صورت نگرفته است.
این كارشناس موضوع تفكیك آب شرب از آب خام را به عنوان راهكارهای مورد استفاده در اكثر كشورهای دنیا اعلام و بیان كرد: فرآیند تولید آب در كشور باید مورد بازنگري قرار گیرد و چاره اي نداریم جز آنكه به سمت بازیافت آب خاكستري و استفاده چند باره از آب پیش برویم.

محمدرضا رضایي رئیس كمیسیون عمران مجلس شوراي اسلامي نیز به روش هایي كه مي توان در حوزه ساخت و ساز به منظور كاهش میزان مصرف آب در دستور كار قرار داد اشاره و بیان كرد: باید كنترل و نظارت لازم بر میزان مصرف آب در ساخت و سازها انجام گیرد و تاكنون شاهد چنین نظارتی نبوده ایم.
وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با تاكید بر اینكه دولت باید صرفه جویی و اصلاح الگوی مصرف را از خود شروع كند اظهارداشت: از آنجا كه آب در كشور كالاي بسیار ارزاني محسوب مي شود بهره وری مناسبی از آن نداریم و نسل های آینده را به علت نداشتن برنامه ریزی مناسب از منابع آبی محروم می كنیم.
رئیس كمیسیون عمران مجلس با تاكید بر اینكه ساخت و ساز باید صنعتی و متناسب با فناوری های روز باشد گفت: هنوز ساخت و ساز در ایران به سبك قدیمی و سنتی در حال انجام است.
وی با اشاره به اهمیت معماری در ساخت و سازها و نیز مصرف آب بیان كرد: در سال های گذشته بین ساخت و سازها و اقلیم كشور فاصله ایجاد شده است.
رضایی با تشریح تفاوت های ساخت و سازها با گذشته گفت: اكنون ساختمان ها به صورت بتني و با حجم زیادي از مصالح ساختماني ساخته مي شوند كه كاهش مقاومت ها سازه، افزایش آسیب پذیري ساختمان و نیز مصرف بالای انرژی و آب را به دنبال داشته است.

رئیس كمیسیون عمران مجلس نیز به تفكیك آب شرب و آب مورد نیاز براي ساخت و ساز در اكثر كشورهاي دنیا اشاره و بیان كرد: با وجود هزینه هاي زیادي كه براي تامین آب شرب پرداخت مي شود آن آب براي مصارف غیرضروري مانند شست و شو، آبیاري و نیز ساخت و ساز هم مورد استفاده قرار مي گیرد.
رضایي به طرح موضوع تفكیك آب در مجلس اشاره و خاطرنشان كرد: بارها در مجلس مذاكراتي در این زمینه انجام شد اما اراده ای برای اجرای آن وجود ندارد.

فرج الله رجبي رئیس سازمان نظام مهندسي كشور نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به تمهیداتي كه باید در حوزه ساخت و ساز كشور به منظور كاهش مصرف آب اندیشیده شود اشاره و بیان كرد: در طراحي ساختمان ها باید به طور حتم جنبه هاي معماري و نیز بهینه سازی مصرف انرژی بویژه استفاده از انرژی خورشیدی مورد توجه قرار گیرد.
وی مدعی است كه در این زمینه در نظام مهندسی حساسیت وجود دارد و می گوید كه اخیرا سازمان نظام مهندسي، وزارت راه و شهرسازي و وزارت نیرو با تمركز بسیار شدیدي به حل مشكل بحران آب و نیز كنترل مصرف آب توجه مي كنند.

رجبی به نوع مصالح ساختماني كه در ساخت و سازها مورد استفاده قرار می گیرد اشاره و تاكید كرد: به دلیل سنتي بودن ساخت و ساز در كشور مصالحي كه نیازمند حجم عظیمي از آب است در ساختمان سازي ها مورد استفاده قرار مي گیرد كه مي بایست تصمیم هایی برای اصلاح نوع مصرف این مصالح اتخاذ شود.
وی البته معتقد است كه ارتقاي فناوری ساخت و ساز و به كارگیری مصالح با كیفیت، كم مصرف از نظر آب و پربازده در كشور مغفول مانده است.
رجبی شهرداری ها و وزارت راه و شهرسازی را به سبب داشتن امكانات لازم در این زمینه قادر به ایفای نقش موثر معرفی كرد.
این مسئول نیز به موضوع تفكیك آب اشاره و بیان كرد: برخی طرح های دولتی فاضلاب برای تفكیك آب و استفاده از پساب برای مصارف زراعی و نیز استفاده از فاضلاب خاكستری ساختمان ها به منظور نگهداری فضای سبز ارایه شده است.

جمال قدوسی كارشناس محیط زیست نیز معتقد است: آب پنهان در ایران شامل دو وجه است؛ نخست بخشی از آب پنهان كه طبیعی است بدین معنا كه در طبیعت بخار می شود و تبخیر آن دیده نمی شود اما می توان آنها را مجدد بازیافت كرد كه به آن «آب پنهان زمین زاد» نیز می گویند.
وی با اشاره به نوع دیگر آب پنهان كه «انسان زاد» نام دارد افزود: آب پنهان انسان زاد به آب هایی تلقی می شود كه بدون آنكه قابل مشاهده باشند مصرف و بیشتر تلف می شوند برای مثال آبی كه در زمان ساخت و ساز برای آماده كردن سیمان مورد استفاده قرار می گیرد در حالی كه باید این پرسش مدنظر قرار گیرد كه آیا برای ساخت سیمان فرقی می كند كه با آب شرب ساخته شود یا خیر؟

**تفكیك آب؛ آری یا خیر

گرچه بیشتر كارشناسان و نمایندگان مجلس بر تفكیك آب شرب و غیرقابل شرب تاكید و به تجربه كشورهای دیگر اشاره می كنند اما مسئولان آبفای تهران می گویند باتوجه به شرایط موجود این تفكیك منطقی نیست.

محمدرضا بختیاری مدیرعامل شركت آب و فاضلاب استان تهران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا معتقد است كه آب تهران با كیفیت است و به هیچ عنوان جداسازی شرب و غیرشرب در تهران منطقی به نظر نمی رسد.
استدلال این مسئول آبفای استان تهران این است كه حدود 70 درصد آب تهران از طریق آب های سطحی و 30 درصد دیگر از منابع زیرزمینی تامین می شود و كیفیت این آب بالاست لذا ضرورتی بر تفكیك آن وجود ندارد.

وی تاكید كرد: در كشورهای اروپایی به دلیل پایین بودن كیفیت آب اقدام به تفكیك آب كرده اند در حالی كه در تهران آب بی كیفیت وجود ندارد كه برای برطرف شدن مشكل آن تصمیم به تفكیك بگیریم.
علت دیگری كه این مسئول آبفا به آن اشاره می كند هزینه بالای تفكیك است، بختیاری گفت: برخی اعلام می كنند دلیل وارد نكردن آب خام به كشور چیست؟ در این زمینه باید گفت كه این اقدام به دلیل همراه شدن با هزینه 20 هزار میلیارد تومانی توجیه اقتصادی ندارد و جداسازی آب شرب از آب خام هم مقرون به صرفه نیست.

وی با بیان اینكه حدود 90 درصد آب موجود در كشور صرف كشاورزی و حدود شش درصد هم به عنوان آب شرب مورد استفاده قرار می گیرد افزود: جمعیت موجود در تهران نسبت به وسعتی كه دارد بسیار زیاد است بنابراین آمار ارائه شده برای تهران صدق نمی كند و حدود 35 درصد از آب موجود در تهران برای شرب استفاده می شود كه این امر باعث شده صرفه جویی در مصرف آب شرب در تهران بسیار مهم تلقی شود.
بختیاری آمار شش یا هفت درصدی مصرف آب شرب را مربوط به شهرستان ها اعلام كرد.

مدیرعامل شركت آب و فاضلاب استان تهران همچنین موضوع هدررفت آب را مهم خواند و گفت: در هفت سال گذشته میزان هدررفت آب در تهران با كاهش هفت درصدی همراه بوده و از 30 درصد به 23 درصد رسیده است.
بختیاری میزان هدررفت واقعی شبكه آبي تهران را حدود 11 درصد اعلام و خاطرنشان كرد: میزان 23 درصدی كه به عنوان میزان هدررفت آب اعلام شده تنها مختص به هدررفت آب نیست بلكه بخشی از آن مربوط به استفاده غیرمجاز و بخشی دیگر خطای كنتور است.
وی ادامه داد: هر یك درصد از میزان هدررفت آب در تهران معادل 400 میلیارد تومان برای شركت آب و فاضلاب هزینه دارد.

مدیرعامل شركت آب و فاضلاب استان تهران به میزان مصرف آب تهران در حوزه ساخت و ساز نیز اشاره و تاكید كرد: حدود 20 میلیون مترمكعب از آب تهران صرف فعالیت ساختمان سازی می شود.
وی گفت: به دنبال افزایش هزینه استفاده از آب در ساخت و سازها هستیم و اخیرا عمده آب مورد استفاده برای ساخت و ساز از طریق تانكر تامین می شود.
بختیاری توضیح داد: برای تامین آب ساخت و سازها به ازای هر مترمكعب حدود پنج هزار تومان دریافت می كنیم تا از این طریق دست اندركاران حاضر در این حوزه كمتر تمایل به استفاده از آب شرب داشته باشند.

**كشاورزی و آب پنهان

بالای 90 درصد مصرف آب كشور را بخش كشاورزی می بلعد؛ در حالی كه میزان بهره وری و تولید محصولات كشاورزی متناسب با این سهم نیست.

بارها شنیده ایم كه كشت هندوانه، طالبی یا دیگر محصولات با نیاز بالای آبی سبب می شود تنها آب، سرمایه اصلی و نیاز حیاتی كشور را به این بهانه هدر دهیم و سودآوری منطقی و معقول ما نه تنها مثبت نباشد بلكه منفی هم باشد.

شاهرخ رمضان نژاد كارشناس ارشد توسعه كشاورزي در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به تجارت آب به مفهوم آب مجازي كه باید به صورت هوشمند در حوزه كشاورزي در دستور كار قرار گیرد اشاره و بیان كرد: میزان آب بري محصولات در حوزه كشاورزي متفاوت است.
وی ادامه داد: تا جایي كه ممكن است باید محصولاتي را كه تولید آنها نیازمند میزان آب بیشتري است در كشور از طریق واردات تامین كنیم و تنها محصولات كم آب بر در داخل تولید شوند.

این كارشناس با بیان اینكه به دنبال متناسب كردن كشت محصولات با اقلیم منطقه هستیم افزود: اكنون اصلي ترین سیاست ما هدایت محصول آب بر مانند برنج به سمت استان های گیلان و مازندران و نیز جایگزینی برخي محصولات در دیگر بخش ها است.
رمضان نژاد از جمله دیگر موارد مهم را آبیاری به شیوه های نوین اعلام و خاطرنشان كرد: انتقال زمان كشت نیز به منظوركنترل مصرف آب می تواند موثر باشد.
وی توضیح داد: بخشی از زراعت در فصل تابستان و بهار را به دلیل میزان بالای تبخیر باید به فصل پاییز منتقل كنیم زیرا كشت هایي كه در فصل پاییز صورت مي گیرد با آب باران به مرحله تولید خواهند رسید.

این كارشناس همچنین انتقال مكان كشت را دیگر راهكار برشمرد و گفت: برخي محصولات كشاورزي مانند سبزي و صیفي به جاي آنكه در فضاي باز كشت شوند باید به بستر گلخانه اي انتقال یابند زیرا مصرف 10 واحد آب برای هر محصول در بستر گلخانه به یك واحد كاهش پیدا می كند.
وی همچنین تغییر شیوه كشت را دیگر راهكار سازگاري با مشكلات كم آبي خواند و تاكید كرد: تا چند وقت پیش بخش عمده زراعت و كشت از طریق بذر انجام مي شد اما اكنون به دلیل كم آبی بذركاري به نشاكاري تغییر یافته كه در این مورد هم باید زمینه تبدیل ماشین آلات بذركاري به نشاكاري فراهم شود.
رمضان نژاد اظهارداشت: اقدام دیگر استفاده از رقم های زودرس یا میان رس است كه اگر رشد آنها از ١٠٠ روز به ٨٠ روز تبدیل شود باعث كاهش میزان مصرف آب مي شود.

اسماعیل كهرم بوم شناس و مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست كشور در امور محیط طبیعی نیز در گفت وگو با خبرنگار ایرنا معتقد است: آب كشور در حال حرام شدن به پای محصولاتی است كه با ضرر به فروش می رسند اما كسی این را نمی بیند.
وی تاكید كرد: باید هرچه زودتر تصمیم هایی مبنی بر توقف تولید این دسته از محصولات و برنامه ریزی برای تولید محصولاتی كه نیازمند آب كمتری هستند اتخاذ شود.
كهرم می گوید كه در سال های گذشته در برخی مناطق مثل زاینده رود در اصفهان آب موجود صرف تولید هندوانه و خربزه شد در حالی كه اگر میزان مصرف آب برای تولید این دو محصول مورد بررسی قرار گیرد به این نتیجه خواهیم رسید كه تولید آنها به هیچ عنوان به صرفه نیست و بهتر است هرچه زودتر از چرخه تولید خارج شوند.
وی همچنین منع فعالیت كارخانه های ذوب آهن و پتروشیمی كه نیاز بالای آبی دارند را مورد تاكید قرار داد و گفت: باید به حال وضعیت آب كنونی كشور گریست.
كهرم افزود: برداشت های آب طی سال های گذشته از سفره های زیرزمینی سبب شده به زعم صاحبنظران میزان تراز آب زیرزمینی در كشور منفی شود.
وی تاكید كرد: برخی شیوه های آبیاری هنوز مربوط به زمان هخامنشیان است درحالی كه در دنیا برای مصرف كمتر آب و تولید بیشتر محصولات، روش های آبیاری قطره ای و بارانی گسترش پیدا كرده است.


**آب پنهان و فضای سبز

بخش مهمی كه خبرنگار ایرنا هرچه تلاش كرد آماری از آن به دست آورد موفق نشد، هدرروی آب پنهان در فضای سبز و هنگام آبیاری درختان و فضای سبز مناطق مختلف بویژه شهرهاست.
برآوردها نشان می دهد كه این بخش از جمله مهمترین موارد در موضوع مدیریت مصرف آب است به حدی كه چندی پیش شهرداری تهران دوباره بخشنامه چندسال قبل خود را به منظور منع چمن كاری و نیز مدیریت ساعت كار آبیاری درختان و چمن ها به بخش های تابعه ارسال كرد.

كارشناسان می گویند: پرهیز از كاشت چمن و نیز گونه های درختی با مصرف بالای آبی ازجمله توصیه های جدی است كه برای شهر تهران باید مدنظر قرارگیرد اما باوجود آنكه بخشنامه های منع چمن كاری یا آبیاری تنها در ساعات شب را توصیه كرده اند اما در عمل آنچه مشاهده شده و ماحصل آن نمایان است، چیز دیگری را خلاف اجرای این چنین بخشنامه ها نشان می دهد.

می گویند زمانی كه تهران در گذشته، آب زیاد داشته كاشت چنار نیز در تهران انجام شده و به چنارستان نیز شهرت داشته است؛ اما این گونه درختی، مصرف بالای آبی دارد و باید از ادامه كاشت آن جلوگیری شود.
البته كارشناسان، خیابان ولی عصر(عج) پایتخت را در این زمینه مستثنی می خوانند و می گویند هویت این خیابان به چنارهایش است و به همین علت وقتی طی چند سال گذشته برخی چنارهای آن خشك شد، مسئولان شهری بدرستی، چنارهای چندین ساله را جایگزین آنها كردند تا هویت آن كه جنبه میراثی هم پیدا كرده حفظ شود.
اما انواع گونه های بید، توت و صنوبر هم از جمله دیگر گونه های درختی هستند كه كارشناسان می گویند مصرف بالای آبی دارند و نباید در اقلیم كنونی تهران كاشته شود ولی طی چند سال گذشته كاشت آنها در نقاط مختلف تهران مشاهده شده است.

همچنین كارشناسان می گویند كاشت گونه های گیاهی كه لابه لای چمن ها انجام می شود مصرف بالای آبی دارند و نباید كاشته شوند؛ برخی كارشناسان كاشت علف هرز را در جای جای تهران پیشنهاد می كنند.

صرفنظر از گونه های گیاهی و درختی كه كاشت آنها در تهران توصیه نمی شود تامین آب فضای سبز این كلانشهر نیز خود مساله است كه علی محمد مختاری مدیرعامل سازمان بوستان ها و فضای سبز شهرداری تهران می گوید: فضای سبز پایتخت اینك از نظر تامین آب برای آبیاری با بحران مواجه نیست با این حال جلو چمن كاری گرفته شده است.
وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: آب مورد نیاز آبیاری فضای سبز از طریق چاه، چشمه، قنات، جریانات سطحی و آب های حاصل از تصفیه فاضلاب ها تأمین می شود.
به گفته وی روش های صرفه جویی در مصرف آب و نیز استفاده از گونه های بومی و مقاوم به خشكی با نیاز كم آبی در دستور شهرداری قرار دارد.
مختاری گفت: توسعه سطح چمن كاری منع و كاهش سطح موجود نیز در دستور كار قرار گرفته است.

این مسئول شهرداری تهران ارسال فهرست گیاهان مقاوم به كم آبی و سازگار با شرایط آب و هوایی تهران (آلودگی، خشكی، دمای بالا و ...) و نظارت مستقیم به منظور انتخاب این گونه های گیاهی، تاكید بر كاشت گونه های بومی و خودداری از كاشت چمن را از جمله اقدامات در دست انجام یا انجام شده در این نهاد خواند.
به گفته وی همچنین افزایش بهره وری آب آبیاری فضای سبز با تغییر روش های دستی و سنتی به روش های مكانیزه و نوین آبیاری تحت فشار، استفاده از روش كم آبیاری كردن بوسیله آبیاری قطره ای و توجه ویژه به مبحث بازچرخانی آب خام و استفاده از پساب ها ، آب های سطحی و روان آب ها برای آبیاری فضای سبز درون شهری و برون شهری ازدیگر اقدامات بوده است.

مختاری در پاسخ به اینكه چه گونه های گیاهی متناسب با اقلیم تهران است گفت: گونه هایی مثل بادامك ، داغداغان ، زبان گنجشك ، زیتون تلخ ، بلوط دائم سبز و خزان شونده، زیتون ، زالزالك ، زرشك ، سماق ، ابریشم مصری ، ارغوان ایرانی، خرمندی ، نارون نرك و تنگرس براساس نظرات كارشناسان دانشگاهی ازجمله گونه های مناسب با اقلیم تهران بیان شده اند و برای كاشت در جنگل كاری و فضاهای سبز تهران استفاده می شود.

وی همچنین در پاسخ به این پرسش كه آیا حذف چمن كاری موجب كاهش فضای سبز شهر نخواهد شد گفت: كاهش سطح چمن كاری ها به معنی كاهش سطح فضاهای سبز نیست؛ همزمان با ممنوعیت كاشت چمن دستورالعمل هایی صادر و به مناطق ابلاغ شده تا به جای چمن كاری ها از دیگر گیاهان مناسب و مقاوم و كم نیاز به آب به عنوان گیاهان جایگزین چمن استفاده شود.
به گفته مختاری، یكی دیگر از روش های مورد استفاده رعایت اصول منظرسازی خشك بوم است كه با بهره گیری از این روش به جای استفاده از چمن، در منظرسازی های فضای سبز از دیگر سبك های طراحی و تركیب سایر قابلیت های گیاهی استفاده می شود.

اسماعیل كهرم مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تصمیم شهرداری در منع كاشت چمن را درست خواند و گفت: درختانی مثل عرعر از جمله گیاهانی محسوب می شود كه نیاز بالای آبی ندارد و قادر به حفظ خاك و نیز پاكسازی هوا از آلودگی است.
وی با بیان اینكه در كنار كاشت درخت عرعر می بایست فكری هم در زمینه كاشت علف هرز صورت گیرد توضیح داد: برای ایجاد فضای سبز در كشور لازم است علف هرز كه تلفیق هوا و حفظ خاك را با خود به همراه دارد كاشته شود.
مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست افزود: علف هرز 10 برابر یك درخت رشد می كند.

**تولید آب برای آسمان

جمال قدوسی كارشناس محیط زیست و آلودگی آب نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا موضوع تبخیر آب را جدی خواند و گفت: به منظور جلوگیری از هدرروی آب پنهان بویژه در حوزه فضای سبز ابتدا باید براي تغذیه گیاه از آب درون خاك اقدامی به منظور تبخیر كمتر رطوبت خاك و نیز ماندگاری بیشتر آب درون خاك صورت گیرد.
وی با بیان اینكه میزان بارندگی ایران در سال به طور متوسط 420 میلیارد مترمكعب برآورد شده كه 60 درصد آن تبخیر می شود افزود: ایران مانند دریایی شده كه در حال تولید آب برای آسمان است كه برای آن باید چاره اندیشی كرد.

**نتیجه و هشدار

نیم نگاهی به برخی كشورهای همسایه كه اقلیم خشك دارند نشان می دهد آنها سال هاست ضرورت توجه به مصرف آب و حفظ منابع آبی را درك كرده اند و ضمن منع كشت بسیاری از محصولات پرمصرف آبی، راهكارهای برون رفت از مشكل كم آبی را در قالب مدیریت مصرف به شكل عملیاتی در دستور كار قرار داده اند.
درحالی كه در كشورمان با وجود آنكه چند سالی است كارشناسان و مسئولان خوب هشدار و شعار می دهند اما در عمل چندان طرح ها، قوانین و الزام هایی كه زمینه هدرروی آب را سد كند مشاهده نمی شود و معلوم نیست چه سرانجامی در انتظار آینده منابع آبی این سرزمین خواهد بود.

گزارش از: رویا ذوالفقاری

تهرام/ 1008