نبود متولی متخصص و هوشمند، معضل اصلی پسماندهای الكترونیك

به گزارش خبرنگار گروه علمی ایرنا، همزمان با رشد چشمگیر تولید و مصرف انواع محصولات الكترونیكی در دنیا، شامل انواع باتری، لامپ‌های روشنائی، قطعات رایانه و مخابراتی و لوازم خانگی، در حال حاضر تهدیدی تحت عنوان پسماندهای الكترونیكی و چگونگی مدیریت و ساماندهی آن ایجاد شده است.
پسماندهای الكترونیكی از آنجا كه دارای میزان قابل توجهی از فلزات و عناصر سمی مختلف هستند، به عنوان پسماندهای ویژه محسوب می شوند.
این پسماندها دارای آلودگی های سمی، بیماری زا و ماندگاری زیاد در محیط زیست می باشند و با وجود عناصر مختلفی در انها از جمله سرب، جیوه، آرسنیك، كادمیوم، مس، نیكل، روی، باریم، برلیوم، انواع پالستیك ها، آلومینیم، طلا، نقره، پالتین و مواد شیمیایی خطرناك، تهدیدی برای سلامت انسان و محیط زیست هستند.
تهدیدی كه البته گفته می شود در كشورهای پیشرفته جهان با مدیریت صحیح به فرصت تبدیل شده است و در عین حال در ایران با افزایش روزانه حجم این زباله ها، هم اكنون از آن بعنوان یك معضل بزرگ نام برده می شود.
گفته می شود در كشورمان در حال حاضر هیچ برنامه مشخص و دقیقی به منظور ساماندهی پسماندهای الكترونیكی تعریف نشده و نبود یك نهاد و متولی خاص برای ساماندهی این پسماند ها باعث شده است این مسئولیت مهم، همچنان بر زمین بماند. اواخر سال گذشته بود كه شهرداری تهران اعلام كرد: بر اساس مفاد قانون مدیریت و آیین‌نامه اجرایی آن، مدیریت اجرائی و بازیافت پسماندهای حاصل از وسایل برقی و الكترونیكی برعهده تولیدكنندگان و واردكنندگان این گونه وسائل است و در راستای رعایت قانون مدیریت پسماند و حفظ محیط زیست و پیشگیری از آثار زیانبار ناشی از دفن و دفع پسماندهای الكتریكی و الكترونیكی و مدیریت بهینه آن‌ها، ضروری است كلیه وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، موسسات، نهادهای دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی اهتمام لازم جدی در ایفای وظایف محوله در قانون مدیریت پسماند را داشته باشند.
اما سالن اجتماعات دانشكده مهندسی معدن دانشگاه صنعتی امیر كبیر روز دوشنبه در آئین اختتامیه 'نشست تخصصی بازیافت پسماندهای الكترونیكی' و اهداء جوایز به برگزیدگان مسابقات تولید و بازیافت فلزات، میزبان جمعی از اساتید و متخصصان دانشگاهی، مسئولان وزارت صنعت، معدن و تجارت، ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، سازمان حفاظت از محیط زیست و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بود.
در این میان، جای یك مسوول از سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران بعنوان یكی از متولیان اصلی این پسماندها با وجود اینكه به این نشست دعوت شده بودند بسیار خالی بود.
در ابتدای این نشست گزارشی از وضعیت كلی تولید قطعات الكترونیكی و بازیافت آن در قاره های مختلف ارایه شد.
بطوریكه سهم تولید پسماند در دو قاره آسیا و اروپا به جهت سهم تولیدی این دو قاره ها نسبت به سایر نقاط جهان بیشتر است.
پسماندهای خطرناكی كه به تعبیر دكتر جوانبخت از شركت مپنا با الكترونیكی شدن شهرها و فراگیر شدن تولید و واردات انواع و اقسام لوازم الكترونیكی كه منبع اصلی انرژی آنها باتری ها هستند بسیار بیشتر خواهد شد.
جوانبخت با بیان اینكه، تولید یا واردات اتوبوس و خودروهای برقی نیازمند ایجاد ایستگاه های شارژ مرتبط است، مدیریت بهینه ذخیره سازی انرژی در سطح شبكه را در بخش برای كاهش هرچه بیشتر زباله های الكترونیك بسیار ضروری دانست.
اما یك فعال بخش خصوصی كه خط تولید روبوتیك باتری لیتیوم را در كشور راه اندازی كرده است، بعنوان یكی از حاضران این نشست، ضمن اظهار نگرانی از آلودگی شدید خاك و آب بواسطه نبود یك سیستم صحیح دفع پسماند گفت: تنها چند كیلوگرم از مواد باتری كادیوم می تواند آب یك شهر را آلوده كند.
محسن خاكپور نهادینه سازی فرهنگ جداسازی انواع زباله ها از منازل و ایجاد عوامل انگیزشی در بین شهروندان مانند اقدام برخی كشورهای پیشرفته بسیار مهم خواند.
وی با بیان اینكه، نیروگاه ها در حجم وسیعی از باتری های كادمیومی استفاده می كنند، گفت: با یكسال دوندگی و تقبل هزینه جمع آوری از سطح شهر و اهداء سطل های مخصوص به فروشگاه های مربوطه به منظور جمع آوری ماهانه برای معدوم سازی اینگونه باتری ها گفت: متاسفانه همكاری مناسبی در این بخش صورت نمی گیرد و امیدوارم یك راهكار در این زمینه ایجاد و فرهنگ سازی شود.
خاكپور ادامه داد: باتری های كادمیوم در خیلی از كشورها ممنوع است و ورود آن با یك ضوابط بسیار سخت است اما در كشورمان این عنصر خطرناك برای محیط زیست از هیچ نظارتی و قانونی برخوردار نیست.

** گنگ بودن عملكرد اجرایی صندوق محیط زیست در بازیافت زباله الكترونیك
مهندس سیدصالح عامری نیز بعنوان یكی از فعالان حوزه دانش بنیان در این نشست، با تاكید بر اینكه در این بخش در سه حوزه می توان اقدامات موثر انجام داد، فرهنگ سازی در بخش جداسازی انواع زباله زمان بر دانست و گفت: مشاركت بخش های مختلف در مدیریت زباله های الكترونیك را همانطور كه قانون آن هم موجود است بسیار با اهمیت است.
این فارغ التحصیل دانشگاه امیركبیر با اشاره به انواع قوانینی كه در این زمینه از سال 1393 از سوی برخی نهادهای مرتبط از جمله سازمان حفاظت محیط زیست در هیات وزیران تصویب رسیده است و در آن بر معدوم سازی و بازیافت بهینه زباله های خطرناك به امحاء مناسب تاكید شده است، گفت: متاسفانه هنوز بسیاری از مواد این قوانین از جمله حمایت از صندوق حمایت از محیط زیست به مرحله عملیاتی نرسیده است.
وی گفت: یك شركتی كه مواد الكترونیك شامل موبایل یا تلویزیون یا هر محصول الكترونیك دیگری وارد می كند موظف است درصدی از ارزش كالاهای وارداتی را به صندوق محیط زیست كه وظیفه اش در واقع حمایت و سرمایه گذاری از بازیافت زباله های الكترونیك است وارد كند كه برای مخاطبان چگونگی عملكرد اجرایی این صندوق برای حمایت از شهروندان و شركت ها روشن نیست و گویی اتفاقی نیافتاده است.

**خروج بسیار ارزان پسماندهای ارزشمند از كشور از سوی دلالان خارجی
اما مهندس ابراهیم مرشد كه در حال حاضردر قالب یك شركت خصوصی در حوزه بازیافت پسماندها مشغول بكار است در سخنانی در این نشست فرهنگ سازی در این بخش را بسیار مهم و درعین حال نحوه اجرای این فرهنگ سازی را مهمتر دانست و گفت: فرهنگ سازی از طریق آموزش، رسانه، بروشور انجام می شود و حدود 10 سال طول كشید كه بحث جداسازی پسماند تر وخشك جا بیافتد درحالی كه پسماند الكترونیك كمتر از پنج سالی است كه به آن پرداخته می شود.
وی با اشاره به اینكه، هم اكنون متولی پسماند شهری شهرداری ها هستند كه از طریق مزایده مناطق مختلف این پسماند را برای جمع آوری به یك سری پیمانكار می سپارند گفت: در این مسیر برای شتابدهی بحث فرهنگ سازی بایستی یك ارزش اضافه شود به طوریكه تحویل یك پسماند الكترونیك مضر برای محیط زیست همچون كشورهای پیشرفته از طرف دولت یك چیزی به شهروند داده شود كه این بعنوان یك عامل انگیزشی سرعت فرهنگ سازی را افزایش می دهد.
مرشد در ادامه، بحث خروج از پسماند از كشور را یك تجارت بسیار سودآور ذكر كرد و گفت: بسیاری از قطعات ارزشمندی همچون بردهای الكترونیك رایانه یا موبایل بعنوان قسمت های ارزشمند از سوی دلال های ترك، چین و پاكستان از كشور خارج می شود.
وی با بیان اینكه، البته سازمان حفاظت محیط زیست از خروج این پسماندهای ارزشمند به دلیل آسیبی كه برای محیط زیست دارند استقبال می كند، در عین حال گفت: قسمت اعظم این نوع زباله ها فلزات پایه و گرانبها هستند كه بسیار ارزان از كشورمان خارج می شود و با باقی ماندن بخش های دیگر همچنان خطرات زیست محیطی برای كشورمان باقی می ماند.
مرشد تاكید كرد: این درحالی است كه با جلوگیری از خروج پسماند الكترونیك ارزشمند، این مواد پایه قابل دسترس برای سرمایه گذاران داخل كشور باقی مانده و این از طرفی باعث كاهش كاهش قیمت پسماند در داخل كشور و از سوی دیگر تعداد سرمایه گذاران صنعت بازیافت نیز افزایش خواهد یافت.

**تكنولوژی های بازیافت برای تولیدكنندگان پسماند معرفی نشده است
كوروش صفایی مدیر برق و الكترونیك وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز در این نشست در سخنانی با تاكید براینكه، متاسفانه در بحث پسماند كشور مدیریت واحد وجود ندارد، افزود: معلوم نیست این كار برعهده شهرداری یا محیط زیست یا سازمان های دیگر است و از سویی نیز بحث فرهنگ سازی در كشورمان همواره با مشكل مواجه است.
وی یكی از سوالات بخش صنعت باتری كشور را عدم آشنایی با تكنولوژی های بازیافت پسماند ذكر كرد و گفت:بحث تكنولوژی بازیافت و توانایی ها در این حوزه بایستی بعنوان یك طرح تعریف شود و در این بخش می توان از ارتباط صنعت و دانشگاه بهره گیری كرد.
سلیمانی در ادامه همچنین، تهیه و اجرای دستورالعمل های مربوط به نحوه واردات تجهیزات یا قطعات الكترونیك از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت را به منظور روشن شدن تكلیف زباله های الكترونیكی خطرناك بسیار ضروری و قابل پیگیری دانست.

** برنامه ریزی در كمیسیون زیربنایی دولت برای پسماندها
اما دكتر بهرام طاهری مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این نشست با بیان اینكه، اصولا مدیریت پسماند زیر نظر وزارت كشور و در ادامه شهرداری ها است بدون اشاره به هرگونه عملكرد اجرایی در این بخش، اظهارداشت: معمولا جلسات بسیار مرتبی در كمیسیون زیربنایی دولت برای پرداختن به مسائل محیط زیست و انواع پسماندها از جمله الكترونیك و زیرشاخه های آن مانند باتری برگزار می شود و این كمیسیون برنامه ریزی هایی نیز برای سطح كشور داشته اند.
وی گفت: حاضران این نشست می توانند بعنوان بازوی علمی با كمیسیون زیربنایی دولت ارتباط داشته و لازم نیست كار از صفر شروع شود، ما در بخش نرم افزاری و جمع آوری داده های مربوط به بازیافت نیازمند اقداماتی هستیم.
طاهری با تاكید براینكه، خاك قسمت فراموش شده آلودگی است گفت: بنده طرحی را به نام درهم تنیدگی عوامل طبیعی به رئیس محیط زیست ارائه دادم و ایشان خواستند در رابطه با آن سیاست گذاری صورت گیرد، چراكه خاك، محیط زیست، تغییر اقلیم، آب و هوا و سلامت همه باهم در ارتباط هستند.

**ضایعات كالاهای الكترونیك در داخل كشور استحصال شود
اما مهندس محمدرضا اسپهبد دكترای مهندسی در زمین شناسی هسته ای و مهندسی خاك نیز در سخنانی با اشاره به اینكه اخیرا بعنوان مشاور به جمع ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی معاونت علمی پیوسته است گفت: اولین بار سازمان انرژی اتمی كه بنده از بنیان گذاران آن در اوائل سال 1341 با دو اتاق در دانشگاه تهران آغاز كردیم كه بعدها گسترش یافت.
وی تاكید كرد: ما نباید بگذاریم فلزات گرانبها موجود در ضایعات الكترونیك صادر شود چراكه عناصر قیمتی دیگری همراه این فلزات است و ما بایستی در داخل كشورمان این فلزات را استحصال كنیم.
اسپهبد با بیان اینكه، مقدار زیادی از این محصولات فلزات گرانبها مورد استفاده در صنعت كشور است گفت: هنگامی كه از نیكل و كبالت و كادمیوم صحبت می شود اینها در واقع فلز گرانبها نیستند بلكه در طبیعت با فلزات گرانبها دیگری همراه هستند و بعبارتی پلی متال هستند و ممكن است با اینها اورانیوم هم ظاهر شود.
وی با اشاره به وجود انواع كارخانجات صنعتی كه تولید كننده انواع پسماندها و شیرآبه ها هستند گفت: این پسماندها و شیرآبه های آنها نباید بعنوان سد باطله نگریست بلكه باید دید اینها از چه چیزی تشكیل شده است و از آن بهره برداری كرد.

** نبود حتی یك شركت دانش بنیان در حوزه بازیافت الكترونیك
ندا سادات خواسته، كارشناس ارشد ستاد توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و فضای مجازی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز در این نشست در سخنانی گفت: اگر طرح و گرنت خوبی در حوزه بازیافت پسماند به خصوص پسماندهای الكترونیك وجود داشته باشد به طور قطع ستاد فاوا برای تجاری سازی آن حمایت های لازم را خواهد داشت.
وی با اشاره به وجود بیش از 3500 شركت دانش بنیان در كشور گفت: از بین این شركت های دانش بنیان كه حدود 40 درصد آنها در حوزه آی تی فعال هستند متاسفانه حتی یك شركت در حوزه بازیافت پسماند به خصوص الكترونیك وجود ندارد.

**صنعت بازیافت باتری فرسوده در كشور بومی شده، مشكل جای دیگری است
اما مهندس علی میرنژاد مدیر كل دفتر صنایع برق و الكترونیك وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز در اختتامیه نشست تخصصی بازیافت پسماندهای الكترونیكی، در سخنانی با اشاره به اینكه، شهرداری ها هم اكنون اماكنی را برای بازیافت زباله ها ایجاد كرده اند، گفت: البته وزارت صنعت نیز در راستای بحث بازیافت باتری های فرسوده اقدامات خوبی را صورت داده است.
وی ادامه داد: در سطح تكنولوژی های صنعتی واحدهایی صنعتی مناسبی برای بازیافت محصولات الكترونیكی در كشور ایجاد شده است كه البته مشكلات ما در این خصوص مواردی خاص است، مانند چگونگی جمع آوری محصولات بازیافتی از منازل و رساندن آنها به این شركت ها است.
مدیر كل دفتر صنایع برق و الكترونیك وزارت صنعت، معدن و تجارت، ایجاد یك روش مناسب برای رساندن كالاهای الكترونیك ضایعاتی همچون یخچال، تلویزیون، رایانه و لامپ را به كارخانجات ضایعاتی كه مستلزم هزینه سنگینی است، را مشكل اصلی این وزارتخانه عنوان كرد.
میرنژاد با اشاره به تجربیات كشورهای پیشرفته در زمینه بازیافت پسماندهای الكترونیكی، اظهارداشت: در كشورمان تعدادی شركت های بازیافت كننده راه اندازی شد اما به دلیل نبود خوراك اولیه تعطیل شدند.
وی گفت:متاسفانه هنوز در كشورمان برخلاف كشورهای پیشرفته سیكل جمع آوری ضایعات و زباله ها در كشورمان از مبداء به مقصد تعریف و مكانیزه نشده است و بسیاری از شهروندان ضایعات را در منازل نگهداری می كنند.
میرنژاد اظهارداشت:ایجاد و راه اندازی یك صنعت بسیار راحت است اما اینكه چطور بازیافت این صنعت به سمت بازیافت كننده رسانده شود بسیار مهم است و باید روش های به صرفه ای را برای هدایت زباله های صنعتی به كارخانجات بازیافت پیدا كرد.
مدیر كل دفتر صنایع برق و الكترونیك وزارت صنعت، معدن و تجارت در ادامه همچنین با اشاره به صادرات باتری های مستعمل به دلیل ارزش سرب موجود در آنها گفت: وزارت صنعت بر این اساس اخیرا صادرات سرب باتری ها را ممنوع اعلام كرده است.
وی اعلام كرد: وزارت صنعت، معدن و تجارت به طور حتم از هم افزایی و ارائه هرگونه طرح و پیشنهادی از سوی سازمان های شهرداری و معاونت علمی برای رفع معضل بازیافت زباله كه مخل محیط زیست و سلامتی انسان است استقبال می كند.
علمی*1836* 2017