اگر چه یك هزار و 379 سال از واقعه كربلا در سال 61 هجری سپری می شود، اما گذشت زمان نه نتها از خیل عاشقان و رهروان این راه نكاسته بلكه بر شمار پویندگان این طریق افزوده است و هر دلداده ای به شیوه خود مُهر تایید بر راه سالار شهیدان و یاران باوفایش می گذارد.
به مصداق این غزل لسان الغیب حافظ شیرازی، یك قصه بیش نیست غم عشق وین عجب كز هر زبان كه می شنوم نامكرر است.
مردم شهرستان جهرم كه یكی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است و پیشینه شكل گیری آن به پیش از ظهور اسلام و زمان هخامنشیان باز می گردد، در ایام محرم و صفر آداب خاصی را برپا می دارند كه اگر چه در شاكله آن وجوه مشتركی با بسیاری از مناطق كشور وجود دارد اما در این آداب ویژگی هایی را هم می توان مشاهده كرد.
به گزارش ایرنا با فرارسیدن ماه محرم در شهرستان جهرم، همه چیز حال و هوای محرم پیدا می‌كند و بسیاری در تكاپوی این هستند كه برنامه‌های محرم را هر چه باشكوه‌تر برگزار كنند.
مردم شهرستان جهرم در ایام دهه نخست محرم مانند سایر هموطنان، با شیوه‌های خاص خود با حضور در معابر، مساجد، حسینیه‌ها و تكایا برای سیدالشهدا (ع) سوگواری میكنند.
چند روز مانده به محرم، ساكنان محله های مختلف به طور خود جوش به تكاپو می‌افتند، در این ایام، سنج‌ها صیقل داده می‌شوند، علم‌ها و كتل‌ها تمیز و در صورت نیاز، شسته می‌شوند، ائمه جماعات و روسای هیات‌های مذهبی هر محل، مداحان محل را تعیین میكنند.
لباس‌های سیاه از كمد و چمدان‌ها بیرون می‌آیند، نوحه خوانان نیز اشعاری با تحریری جدید تهیه میكنند، طبل‌ها از انبارهای مساجد و منازل بیرون آورده شده و در صورت نیاز رویه آن تعمیر و تنظیف می‌شود.
از آنجا كه جهرمی‌ها این 2ماه را ماه بلا می‌دانند، قبل از آغاز و در میانه این ماه، به نیت دور شدن بلا و مصیبت، صدقه می‌دهند و اگر مصیبتی رخ داد آن را به منحوس بودن این 2 ماه نسبت می‌دهند.
همچنین در قدیم، در روزهای عاشورا و تاسوعا موهای خود را به نشانه عزاداری شانه نمی‌كردند، عطر نمی‌زدند و به دلیل گرسنگی و مصیبت و مشقت اهل بیت (ع) از خوردن غذاهای لذیذ و پُر تجمل خودداری می‌كردند.
** آیین سیاه پوش كردن شهر و پوشیدن لباس مشكی
جهرمی‌ها، یك هفته قبل از شروع ماه محرم با تهیه پارچه‌های سیاه و داربست‌های فلزی به شیوه سنتی، تكیه‌های عزاداری در محله‌های مختلف دایر میكنند و با آماده كردن ابزار عزاداری ویژه این ایام، خود را برای برپایی آیین های سوگواری محرم آماده میكنند.
تقریبا جایی از شهر نیست كه با پارچه‌ها، پرچم و علم عزاداری، سیاهپوش نشده باشد. حتی سر در بسیاری از منازل به ویژه منازلی كه در آن مراسم روضه خوانی بر پا می دارند، علم سیاه برافراشته می‌شود، اغلب مغازه‌های شهر نیز با پرچم سیاه پوشیده می‌شوند.
در سالیان پیش، كودكان با به دست گرفتن علم‌های كوچك در كوچه‌ها راه می‌رفتند و با گفتن: 'محرم آمد و عیشم عزا شد' یا 'محرم رسید، شیعیان خاك به سر كنید'، آمدن ماه محرم را خبر می‌دادند.
سیاهپوش‌‌كردن شهر و روستاهای جهرم نیز به گونه‌های مختلفی است، به عنوان مثال مردم منطقه هكان جهرم در آیینی سنتی با سیاهپوش كردن جلوی خانه‌ها و نصب چادر مشكی زنانه جلوی در منازل و بستن آن به دور تیرهای برق در سوگ سید و سالار شهیدان عزاداری میكنند.
افزون بر سیاهپوش كردن نقاط مختلف شهر، در این ایام برخی از مردم جهرم به حرمت امام حسین (ع) بستگی به نیت خود بین 10روز تا 2 ماه لباس مشكی بر تن دارند، از لباس مشكی به عنوان 'مُحرمی' یاد میكنند.
** اول روضه می‌رسد از راه
برگزاری و شركت در آیین ها و مجالس عزاداری های مذهبی در شهرستان جهرم اهمیت بسزایی دارد و مراسم روضه‌خوانی نیز همزمان با آغاز ماه محرم، عصرها در منازل به صورت زنانه و مردانه و شب‌ها در مساجد محلات، امامزادگان، تكیه‌ها، حسینه‌ها و سایر اماكن متبركه برگزار می شود.
بیش از 110 هیات عزاداری رسمی در جهرم در ایام محرم و صفر مراسم روضه خوانی برپا می دارند.
می‌توان گفت، در این 2 ماه هیچ كوچه و محله‌ای در جهرم بدون مجالس روضه خوانی مشاهده نمی شود، معمولا این مجالس در گردشند و بعضی اوقات در برخی محلات هر از چند روز از منزلی به منزل همسایه دیگر منتقل می‌شود.
** برگزاری آیین شیرخوارگان حسینی و نوجوانان عاشورایی
یكی دیگر از آیین‌های مرسوم در ایام محرم، برگزاری مراسم شیرخوارگان حسینی به یاد شهادت حضرت علی اصغر طفل 6ماهه امام حسین (ع) است كه در شهرها و روستاهای شهرستان جهرم برپا می‌شود.
همچنین همایش چند هزار نفری نوجوانان عاشورایی با عنوان 'احلی من العسل' نیز همزمان با سراسر كشور در شهرستان جهرم برگزار می‌شود كه در این مراسم، دانش‌آموزان با حضور در اماكن متبركه به سینه‌زنی و نوحه‌خوانی می‌پردازند.
عبارت 'احلی من العسل' پاسخ حضرت قاسم بن‌الحسن (ع) در شب عاشورا به عموی بزرگوارش، حضرت سیدالشهدا(ع) است كه پرسیدند مرگ در نزد تو چگونه است و این نوجوان 13ساله در جواب امام حسین (ع) گفت: مرگ در نزد من، شیرین‌تر از عسل است.
** سینه‌زنی و زنجیرزنی
سینه زنی و زنجیر زنی در شهرستان جهرم به صورت محله‌ای و سنتی در شب دهه اول محرم و بعضا عصرهاست، به جز روزهای تاسوعا و عاشورا كه دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی از صبح تا ظهر، به عنوان نمادی از جنگ اباعبدالله الحسین (ع) با لشكر یزید، عزاداری میكنند.
در این ایام بعضی مردم شهرستان جهرم سعی میكنند در عزاداری مسجد محله‌ای كه در آن به دنیا آمده‌‌اند، شركت كنند. حتی اگر به محله‌ای دیگر نقل مكان كرده باشند، باز هم در دسته‌های سینه‌زنی یا زنجیرزنی در محله ای كه در آن زاده شده اند به عزاداری می پردازند.
عزاداری در ماه محرم از شب‌های اول این ماه در مساجد و تكایا آغاز می‌شود، معمولا 2 نفر معروف به علمدار، پارچه نوشته‌ای نفیس با تزیینات زیبا را بالای دستان خود نگه می‌دارند كه معرف هیات و محله آنان است.
در حالی كه علم‌ها و بیرق‌ها پیشاپیش در حركتند، دسته‌های سینه‌زن و زنجیرزن هر محله‌ای به دنبال علم‌های محله خود پس از طی مسافتی در داخل و حومه شهر به مسجدی كه از قبل تعیین كرده‌اند، می‌روند و پس از عزاداری در آن مسجد و پذیرایی به مسجد خود بازمی‌گردند.
برخی نیز در محل به استقبال عزاداران شتافته و اسپند دود میكنند و گلاب بر سر و روی آنها می افشانند.
چندشب بعد نیز دسته‌های عزاداران مسجد میزبان به مسجد محل میهمان می‌آیند و به عزاداری می‌پردازند، به عبارت دیگر در مدت 10شب، هیات عزاداران هر محله ای به 10 مسجد دیگر می‌رود.
گاهی نیز افرادی كه نذر دارند، گوسفندی در پیش پای علم‌دارها و دسته‌ها ذبح می كنند، عده‌ای از زنان طبق عقیده و نیت خود، روسری، چفیه یا لباسی را در مسیر حركت هیات ها و زیر پای عزاداران پهن می كنند تا از روی آن عبور كنند، آنها بر این باورند كه عزاداران امام حسین (ع) با حركت روی پیراهن یا لباس، آن را متبرك كرده‌اند.
افرادی نیز كه به سقا معروف هستند با لباس عربی سفید یا سیاه و عقال با ظروفی در دست در اطراف هیات های عزاداری مشغول توزیع شربت یا آب خنك در بین عزاداران هستند.
وفاداری حضرت ابوالفضل العباس (ع) در نزد مردم جهرم باعث شكل‌گیری سقایان و كسانی كه نذر كرده‌انند فرزندانشان را سقا كنند، شده است، به گونه ای كه از پیر و كودك تا افراد معلول، ناشنوا و نابینا هم به سیراب كردن مردم تشنه در این روز می‌پردازند.
كسانی كه نذر سقا دارند، باید تمام عمر و هر سال به این كار بپردازند و بسیاری از مادران جهرمی با این نیت به تن نوزدان و خردسالان خود لباس عربی و سبز می‌پوشانند.
اكثر سقایان جهرمی به پیروی از سقای كربلا، پا برهنه‌اند و اغلبشان در پایان آیین های سوگواری به دلیل گرمای زیاد جهرم با پای سوخته، تاول‌زده و زخمی به منزل بازمی‌گردند.
در روز تاسوعا، همه دسته‌ها و هیات‌ها پس از عزاداری در سطح شهر در محوطه امامزاده حسین (ع) جهرم گرد هم می آیند و نوحه‌سرایی میكنند و در روز عاشورا این دسته‌ها در حالیكه به سوگواری برای سرور آزادگان می پردازند با عبور از خیابان ها و میدان مركزی شهر در مصلای جهرم تجمع می كنند.
برخی از دسته‌ها و هیات های عزاداری افزون بر علم، كُتل و پرچم، حیواناتی چو شتر، اسب و افرادی ملبس به لباس‌های سبز و سفید عربی به نشانه حركت كاروان امام حسین (ع) و افرادی با لباس سرخ و سپاهی با شمشیر و سپر، نماد كاروان یزید، با خود دارند.
در این ایام، به نشانه تشنگی شهیدان كربلا، بعضی مردم كه نذر كرده اند در جلوی مغازه و منازل خود بین مردم سوگوار، آب، شربت و شیر توزیع میكنند.
زنجیرزنی، آیینی مردانه است و مردان در 2صف جداگانه و موازی هم، در پشت بیرق عزاداری به راه می‌افتند و هماهنگ با ضربات طبل، بر شانه‌های خود زنجیر می‌كوبند و یك یا چند نفر مداح با خواندن نوحه، زنجیرزنان را همراهی میكنند. معمولا، زنان در بعضی از هیات‌های سوگوار، مشاركت دارند و در پشت سر مردان، حركت میكنند.
برخی از عزاداران نیز به عنوان ماتم بر سر خود گِل می گذارند و با پای برهنه در آیین های سوگواری حاضر می شوند و در سال های پیشتر افرادی كه در اطراف هیات ها و دسته های عزاداری ایستاده بودند بر روی سر عزاداران كاه می‌پاشیدند.
امروزه برخی، به ویژه سادات به نشانه عزاداری در روزهای تاسوعا و عاشورا بر سر و صورت خود، گِل می‌مالند و روحانیونی كه از سادات باشند نیز در این 2 روز بدون عمامه ظاهر می‌شوند.
در این ایام، اتباع افغانستانی، معاوندان عراقی و مهاجران خوزستانی در جهرم، نیز به شیوه و سنت شهر و كشور خود، عزاداری میكنند، خوزستانی‌ها با سنج و دمام و اتباع افغانستان با سینه‌زنی‌های پُرشور خود به امام حسین (ع) و یاران با وفای ایشان ادای احترام می كنند.
**نماز ظهر عاشورا
برگزاری نماز ظهر عاشور از دیگر برنامه های این روز است كه عزاداران و هیات های مذهبی شهر جهرم، به یاد ظهر عاشورا هنگام اذان ظهر در این روز در وسط خیابان یا هر جا كه باشند، بلندگوهای خود را خاموش میكنند و پس از وضو نماز را به جماعت برپا می دارند.
**اطعام عزاداران
پس از اتمام عزاداری و روضه‌خوانی، بانیان هیات های عزاداری با غذای نذری، از عزاداران پذیرایی میكنند.
در 2 روز عاشورا و تاسوعا، دسته‌های هر محله به طرف مسجد خود حركت می كنند و مراسم در این مكان مقدس به پایان می رسد و عزاداران در منزل یا مسجد پذیرایی می‌شوند.
هر چند كه این روزها، این سنت با قرار دادن غذا در ظروف یك بار مصرف كمرنگ شده است اما هنوز برخی مساجد و امامزاده‌های جهرم، مانند امامزاده ابراهیم (ع) به شیوه سنتی و در سینی و مجمعه‌های مسین و رویین برای اطعام استفاده می كنند.
بیشترین نوع غدای نذری در شهرستان جهرم مانند سایر نقاط ایران، چلو خورشت قیمه است. برخی در منازل خود غذای نذری می‌پزند و مقداری از این غذا بین نیازمندان تقسیم می‌شود و عده ای هم به عنوان نذر مقداری قند، چای، برنج، گوشت و مرغ، برای پذیرایی و اطعام عزاداران حسینی به هیات امنای مساجد تحویل می‌دهند.
در ماه محرم و صفر در شهرستان جهرم افزون بر اطعام عزاداران، پخت حلوای خرما و انواع دیگر حلواها بسیار رایج است.
دادن غذای نذری، ذبح گاو، گوسفند، شتر و تقسیم گوشت آن، توزیع حلوا، شله زرد، خرما، شربت، شیر و حلیم در بین عزاداران در روزهای به خصوص، گوشه‌ای از ارادت خالصانه مردم این شهر به اهل بیت (ع) است.
** آیین خیمه سوزان
آیین سنتی 'خیمه‌سوزان' نیز از دیرباز در عصر روز عاشورا و با حضور گسترده مردم در پارك كوهسار جهرم برگزار می‌شود.
در این آیین كه وقایع عصر عاشورا را به نمایش می‌گذارد، حمله عمر بن سعد و ابن‌زیاد به خیمه‌های خاندان سیدالشهدا (ع)، ظلم و ستیز سپاه كفر به لشكر امام حسین (ع) در جریان واقعه عاشورا و برخورد با اسیران این واقعه، به ویژه حضرت زینب (س) بازسازی می‌شود.
همچنین این آیین هر سال با گرامیداشت 13شهید عصر عاشورای جهرم نیز همراه است، شهدایی كه میانگین سنی آنها به بیش از 17سال نمی‌رسید و در عصر عاشورای سال 62 در جنگل‌های میاندوآب آذربایجان غربی به وسیله منافقین دستگیر و در اوج مظلومیت به شهادت رسیدند.
** پس از شام غریبان سحری نیست كه نیست
با غروب آفتاب در روز عاشورا، عزاداران مراسم شام غریبان برگزار می كنند، این آیین هم در مساجد و اماكن متبركه و هم در مركز شهر با نواختن نی، روشن‌كردن شمع برپا می‌شود.
شهادت امام حسین (ع)، اسارت‌گرفتن اهل بیت (ع) توسط لشكر یزید و سوزاندن خیمه‌های اهل بیت، از مضامین اصلی عزاداری این شب است.
در غروب و شامگاه عاشورا، مردم با حضور در گلزار شهدای شهرستان و آرامستان ها با روشن‌كردن شمع برای درگذشتگان خود طلب آمرزش كرده و برای غریبی اسرای كربلا سوگواری میكنند، در این شب، نی نوازان با نوای محزون خود و مداحان با صدای سوزناك بر غم دنیای بی حسین (ع) عزاداری میكنند.
** تعزیه‌خوانی
از دیگر آیین هایی كه در ایام محرم در شهرستان جهرم برگزار می‌شود، تعزیه‌خوانی است، این آیین معنوی چند سالی است كه به همت گروه های نمایشی و هیات های مذهبی این شهرستان در بخش‌های چهارگانه جهرم شامل خفر، كردیان، سیمكان و مركزی، برگزار می‌شود.
در این تعزیه‌ها واقعه كربلا با حضور افرادی كه هر یك نقشی از شخصیت‌های اصلی را بر دوش دارند، نشان داده می‌شود. مراسم تعزیه حضرت عباس (ع)، شهادت علی‌اصغر(ع)، اجرای مجلس به شهادت رسیدن حربن یزید ریاحی، به تصویر كشیدن چگونگی امان‌نامه شمر به حضرت عباس (ع)، مناظره امام حسین(ع) و یارانش با لشكر شمر و به تصویركشیدن نحوه اسارت یاران امام حسین (ع)، بخش‌هایی از این آیین معنوی است.
این تعزیه ها به طور معمول هر سال همزمان با سیزدهم محرم با حركت دسته های عزاداری از محله های مختلف جهرم در
جوار مرقد حضرت آیت‌الله سید عبدالحسین نجفی (ره) مشهور به مقبره خاندان آیت‌اللهی برگزار می‌شود.
به غیر از گروه‌های نمایشی، گروه تعزیه حضرت ابو الفضل العباس (ع) تنها گروه ثبت شده شهرستان جهرم است كه از سال 1388 با 100 بازیگر و عوامل اجرایی در این زمینه فعالیت دارند.
در گذشته نیز به صورت نمادین، تشییع جنازه شهدای كربلا در روز سیزدهم محرم از كوی علی پهلوان جهرم با خواندن نوحه و سینه‌زنی انجام می‌شد و این هیات با در دست داشتن بیل، كلنگ و بوریا (نشانه تابوت امام حسین(ع) در روز عاشورا) مراسم خاكسپاری شهدای كربلا را انجام می‌دادند و این هیات موسوم به طایفه بنی اسد بودند.
** طبخ آش ابودردا
آخرین چهارشنبه ماه صفر كه در اصطلاح به آن چهارشنبه آخر می‌گویند در گذشته برای جهرمی‌ها روز مهمی بود.
مردم این شهر عقیده داشتند كه در این روز باید در هر خانه‌ای دیگی قُل بخورد از این رو همه اقوام و خویشاوندان گرد هم می آمدند و آش ابودردا می پختند.
برای تهیه این آش از گوشت خروس، رشته و انواع سبزی استفاده میكنند. معمولا رسم بر این بود كه با خمیر، عروسكی به نام ابودردا درست می‌كردند و در آش می‌انداختند و پس از پخته شدن، عروسك را بیرون می‌آوردند و با حضور اقوام، آن را در نزدیك‌ترین چاه به خانه می‌انداختند.
پس از انجام این كار كسی حق نداشت در مسیر بازگشت به پشت سر خود نگاه كند زیرا معتقد بودند چون این عروسك درد و بلا را از خانواده دور می‌كند در صورت نگاه كردن به پشت سر، غم و اندوه دو باره بازمی گردد، آنها پس از تاریكی هوا، آش را بین آشنایان و همسایگان تقسیم می‌كردند.
بعد از آن مقداری نَوَن یا اسپند رادر كَل یا كوزه شكسته‌ای می‌ریختند و چند عدد سكه كنار آن می‌گذاشتند و آن را در كنار حیاط خانه قرار می دادند تا غم و درد از آن خانه دور شود.
همچنین در گذشته، مهره‌هایی داخل كُلوك یا كوزه‌ای با لعاب سبز- آبی زیر ناودان روبه قبله گذاشته می‌شد و صبح پس از طلوع آفتاب آن را در میانه اتاق قرار می دادند و فردی با نام فاطمه به نیت سلامت افراد سالخورده، دو بیت خوانی می كرد و این یكی دیگر از رسوم جهرمی ها در پایان ماه صفر بود.
این دو سنت، سال هاست كه در شهرستان جهرم چندان رایج نیست.
شهرستان جهرم در فاصله 193كیلومتری جنوب شرقی شیراز قرار دارد.
9910 /6118
تاریخ انتشار: ۲۲ شهریور ۱۳۹۷ - ۲۱:۴۳
شیراز-ایرنا- ایام ماه محرم و صفر از دیرباز نزد ایرانیان جایگاه خاصی داشته و دوستداران خاندان نبوت (ع) در هر گوشه ای از كشور برای ابراز اردات خود به این شجره طیبه به ویژه امام حسین (ع) آداب و سنن خاصی را برگزار می كنند كه ترجمان همه آنها مهر بیكران به نواده پیامبر مكرم اسلام است.