شكست رانت از آزادسازي

بررسي‌هاي «دنياي اقتصاد» نشان مي‌دهد قيمت محصولات فولادي در بورس كالا پس از آزادسازي كمتر از سطوحي بود كه چند هفته اخير توسط دلالان در بازار غيررسمي تعيين مي‌شد. اين موضوع نشان مي‌دهد برخلاف تصور عموم، بحث آزادسازي نرخ‌ها نه‌تنها موجب گراني نمي‌شود، بلكه قيمت‌ها را پايين‌تر از نرخ‌هاي بازار دلالي قرار مي‌دهد. بر اين اساس، متشكل كردن بازارها و بهبود سازوكار تعيين قيمت‌ها، نرخ تعادلي را به سطوحي كمتر از بازار دلالي مي‌رساند. به اين ترتيب، بار ديگر اعتماد به «مكانيزم بازار» براي تعيين قيمت‌ها هم به نفع مصرف‌كننده است و هم منافع توليدكننده را تضمين مي‌كند. به‌عبارت دقيق‌تر، مصرف‌كننده مي‌تواند محصولات مورد نياز خود را با قيمتي كمتر از بازار غيرمتشكل تهيه كند. توليدكننده نيز با فروش در نرخ‌هاي تعادلي قادر خواهد بود توليدات خود را حفظ كند. بنابراين حذف واسطه‌هاي رانت‌جو مي‌تواند به الگويي مناسب براي ساير بازارهاي نامتعادل تبديل شود.

معاملات ديروز بورس تهران با تداوم رشد قابل‌ملاحظه شاخص كل آغاز شد. شاخص اصلي اين بازار به لطف استمرار تقاضاي قدرتمند در اغلب صنايع بورسي جهش 3 هزار و 58 واحدي را به نمايش گذاشت و براي اولين‌بار به كانال 158 هزار واحدي گام نهاد. قدرت‌نمايي پايدار نقدينگي در عموم سهم‌ها در كنار برداشتن سقف نوسان قيمت محصولات پايه پتروشيمي در بورس كالا از موثرترين عوامل تداوم رشد شاخص در روز گذشته محسوب مي‌شوند. همزمان با رفع محدوديت‌ها در معاملات كالايي شاهد شكل‌گيري سطحي از تعادل در معاملات فولادي بورس كالا طي روز گذشته بوديم.

** پيام اولين گام آزادسازي «فولادي‌»ها
نكته جالب توجه پس از آزاد‌سازي نرخ‌ها در بورس كالا كاهش قيمت‌ اين محصولات نسبت به بازار دلالي در هفته‌هاي اخير است. قيمتي كه ديروز براي محصولات فولادسازان در بورس كالا كشف شد، كمتر از قيمت بازارهاي دلالي در روزهايي بود كه عرضه‌كنندگان ملزم به عرضه محصولات خود با سقف نوسان قيمت در بورس كالا بودند. بر همين اساس مهم‌ترين پيامي كه مي‌توان از اين موضوع برداشت كرد اين است كه آزاد‌سازي نرخ‌ها برخلاف تصور عموم منجر به گراني نمي‌شود. بلكه با ايجاد يك بازار متشكل و براساس عرضه و تقاضا قيمت‌ها را به كمتر از نرخ‌هاي بازار دلالي خواهد رساند. اگر آزادسازي نرخ در بازارها به‌طور كامل شكل بگيرد، مي‌توان شاهد كاهش قيمت‌ها نسبت به مقاطعي باشيم كه قيد قيمت‌گذاري دستوري در نهايت جيب يك عده واسطه را پر مي‌كرد و منافع مصرف‌كننده و توليد‌كننده را توامان تحت‌الشعاع قرار مي‌داد. اين موضوع مي‌تواند به‌عنوان الگويي براي بازار ارز و حتي خودرو نيز مدنظر قرار بگيرد. اگر آزادسازي نرخ در بازار ارز نيز به‌صورت كامل صورت بگيرد، نه تنها شاهد تفاوت قابل‌توجه نرخ ارز بازار و نرخ سامانه نيما نخواهيم بود، بلكه به‌تدريج نرخ ارز براساس واقعيات اقتصادي سطوح پايين‌تري را نيز تجربه خواهد كرد و بهبود وضعيت كنوني اقتصاد را نيز به‌دنبال خواهد داشت.

مقايسه قيمت‌هاي كشف شده در كليه معاملات محصولات فولادي در روز گذشته و بر اساس سازوكار جديد حكايت از حركت بازارهاي كالايي به سمت تعادل است. در واقع، اين رويداد دو پيام براي متوليان و فعالان بورس در بر داشت. يكي اين بود كه برداشتن سقف دامنه نوسان به‌رغم نگراني‌هاي نهاد ناظر نه‌تنها به التهاب در اين بازار دامن نزد بلكه زمينه‌ساز برخورد آزادانه عرضه و تقاضا و كشف متعادل قيمت‌ها شد. پيام ديگر اين معاملات براي فعالان بورس تهران نشان داد كه تحليلگران بايد در مدل‌هاي برآورد خود بازنگري جدي داشته باشند. «دنياي اقتصاد» طي گزارشي در بيست‌وهشتم مردادماه سود مورد اجماع 57 شركت بورسي را از منظر 31 گروه تحليلي فعال در بازار سرمايه منتشر كرد كه اغلب تحليلگران قيمت‌هاي مفروض فولادي خود را پايين‌تر از قيمت‌هاي كشف شده براي كالاهاي پايه طي اولين نوبت آزادسازي قيمت‌ها در نظر گرفته‌اند.

** رصد معاملات فولاد در بورس كالا
بررسي جزئيات معاملات كالايي فولادسازان در روز گذشته حاكي از رشد قابل‌توجه قيمت فروش شركت‌ها نسبت به معاملات مرحله قبل است. به‌طور مشخص، در اين روز 11 هزار تن ورق گرم گريد C فولاد مباركه اصفهان با قيمت پايه 2 ميليون و 819 هزار تومان به ازاي هر تن عرضه شد. در اولين مرحله معاملات بر اساس سازوكار آزاد نوسان قيمت، ميانگين هر تن ورق گرم فولاد مباركه با قيمت 3 ميليون و 380 هزار تومان معامله شد. قيمت اين محصول در جلسه قبلي 2 ميليون و 841 هزار تومان بود. مقايسه اين ارقام نشان مي‌دهد كه قيمت ورق گرم گريد C فولاد مباركه نسبت به مرحله قبلي در چهاردهم شهريور رشد حدود 19 درصدي داشته است. از طرف ديگر، روز گذشته، هر تن ورق گرم گريد B فولاد مباركه نيز روز گذشته به ميزان 3 ميليون و 579 هزار تومان قيمت خورد كه نسبت به مرحله قبلي 26 درصد رشد داشته است. نكته جالب توجه اين است كه قيمت كشف شده در معاملات ديروز بيش از متوسط قيمت مورد اجماع تحليلگران بورس تهران بوده است. طبق گزارشي كه سايت تحليلي «دنياي‌بورس» در بيست‌وهشتم مرداد از اجماع تحليلگران منتشر كرد، هر تن ورق گرم فولاد مباركه از سوي كارشناسان براي سال 97 به‌طور ميانگين 3 ميليون و 418 هزار تومان برآورد شده كه قيمت كشف شده در اولين مرحله از آزادسازي قيمت‌ها طي روز گذشته، رقمي بيش از اين مقدار را نشان مي‌دهد.

** چشم‌انداز موج سوم
يكي از ويژگي‌هاي برجسته معاملات ديروز رسيدن ارزش معاملات به رقم قابل‌ملاحظه يك‌هزار و 120 ميليارد تومان بود. به‌طور كلي طي هفته‌هاي اخير ارزش معاملات روند فزاينده خود را ادامه داده و همزمان نيز ارزش سهام به‌طور محسوسي افزايش يافته است. در تابستان امسال، اين سومين موج رونق بازار است كه جريان نقدينگي توام با شاخص سهام به‌طور فزاينده رشد داشته است. اولين موج صعودي همزمان با جهش نرخ‌هاي ارز در ابتداي تيرماه رقم خورد كه بازدهي متوسط 20.16 درصدي سهام را به ارمغان آورد. دومين موج صعودي در نيمه نخست مرداد با آزادسازي ارز صادركنندگان غيرنفتي اتفاق افتاد و شاخص سهام بيش از 22.5 درصد افزايش يافت. در سومين مرحله از رشد تابستاني بورس تهران طي هفته اخير مساله حذف سقف رقابت محصولات در بورس كالا به‌عنوان محرك اصلي رشد شاخص تكرار شد (17 شهريور تا 24 شهريور؛بازدهي بيش از 14.8 درصدي). مخرج مشترك رشد پرشتاب بازار در دو مرحله قبلي اصلاح نسبي قيمت‌ها پس از تجربه بازدهي‌هاي قابل‌توجه بود. انتظار مي‌رود اين بار نيز قيمت‌ها به‌طور نسبي وارد مدار اصلاح شود. مهم‌ترين‌ مسائل بازار پس از اصلاح قيمت‌هاي فروش شركت‌ها، اصلاح نرخ خوراك واحدهاي بزرگ پتروشيمي و همچنين نحوه تعيين يارانه انرژي در وضعيت اقتصادي جديد است. قيمت انرژي گرچه نسبت به اهرم رشد سودآوري از منظر افزايش نرخ ارز و قيمت‌هاي فروش قابل‌توجه نيست اما مي‌تواند به شفافيت محيط اقتصادي و افزايش كارآيي از مجراي كاهش رانت انرژي توليدكنندگان كمك شاياني كند.

** حذف آخرين مانع
معاملات ديروز در حالي شروع شد كه وزير صنعت در پايان هفته گذشته از حذف سقف دامنه نوسان براي معاملات محصولات پايه در بورس كالا پرده برداشت. البته زمزمه‌هاي آزادسازي عرضه اين محصولات از قيد دلار مرجع از ميانه هفته گذشته و همزمان با حذف سقف رقابت عرضه محصولات فولادي در بين اهالي بورس تهران مطرح بود و معاملات اين گروه، خاصه در روز چهارشنبه عمدتا تحت تاثير همين اعتقاد فعالان سهام دنبال شد و تقاضاي گسترده‌اي براي گروه رقم زد. اما تاييد اين خبر از سوي وزير صنعت در پايان هفته محركي جديد براي تداوم تقاضاي قدرتمند در سهام گروه پتروشيمي بود.

با حذف سقف رقابت براي محصولات پتروشيمي، تمامي كالاهاي عرضه‌شده در بورس كالا از قيد محدوديت دامنه نوسان رها مي‌شوند. به اين ترتيب، دو مولفه مبهم اثرگذار بر سهام نظير نرخ فروش ارز صادركنندگان بورسي و قيمت فروش كالاهاي پايه پس از دو ماه كلنجار با سياست‌گذار به‌طور گسترده از پرده ابهام درآمد. با روشن‌شدن محيط سهام و افزايش ميزان شفافيت پيرامون بنگاه‌هاي بورسي تب‌وتاب تقاضا به قوت روزهاي قبل پا‌برجا ماند. شاخص كل در اين زمينه معاملاتي ركوردشكني‌هاي خود در هفته گذشته را با جهش 4 هزار واحدي آغاز كرد تا شاخص بالاتر از ارتفاع بي‌سابقه 159 هزار واحدي قرار گيرد. اين جهش عمدتا تحت تاثير استمرار قدرت‌نمايي تقاضا در سهام گروه پتروشيمي رقم خورد. پس از اعلام خبر برداشته‌شدن سقف نوسان براي معاملات محصولات پايه پتروشيمي در بورس كالا اغلب نمادهاي اين گروه با صف طولاني خريد كار خود را آغاز كردند و در مدار رشد حداكثري قيمت قرار گرفتند. مروري بر فهرست نمادهاي موثر بر شاخص نيز از تب‌و‌تاب متقاضيان در سهام گروه پتروشيمي حكايت داشت. در نقطه مقابل، فولادسازان بورسي پس از رشد چشمگير در دو روز پاياني هفته قبل، تحت تاثير نگراني‌هاي عرضه بورس كالا با فشار فروش همراه شدند.

** فولادسازان نگران تقاضا در بورس كالا
بورس كالا طي روز گذشته ميزبان عرضه محصولات چهار شركت فولاد مباركه، فولاد خوزستان، فولاد خراسان و ذوب‌آهن اصفهان بر اساس سازوكار جديد بود. فولادسازان ديروز محصولات خود را براي اولين بار بدون سقف قيمت عرضه كردند. با برداشته‌شدن سقف نوسان قيمت براي محصولات مختلف در بورس كالا انتظار مي‌رفت كه قيمت‌ها در بورس كالا و بازار آزاد همگرا شوند و در سطوح جديد تعادلي قرار بگيرند. با توجه به تجربه آزادسازي ديگر محصولات پايه نظير فرآورده‌هاي فرعي نفت و فلزات رنگين شاهد بروز فضايي هيجاني بر معاملات فلزات عرضه‌كننده در بورس كالا طي روز گذشته بوديم. در واقع، نگراني از كشش‌ پايين تقاضا در چارچوب جديد موجب عقب‌نشيني محسوس سهامداران فولادي در روز گذشته و فشار سنگين فروش در چندين نماد فولادي شد. به نظر مي‌رسد كه علاوه بر نگراني از سمت تقاضاي معاملات فولادي در بورس كالا، رشد هيجاني با خبر آزادسازي فولادسازان طي هفته گذشته در تعديل قيمت‌هاي اين فولادسازان به‌خصوص صادركنندگان اين گروه بيشتر بوده است. البته اينكه متقاضيان سهام فولادي ايده‌اي از كشف قيمت در بورس كالا نداشتند نيز در فشار عرضه اين سهام موثر واقع شد.

** اختلال هيجان‌آفرين هسته معاملات
همزمان با فشار عرضه در سهام فلزات اساسي، شاهد اختلال در هسته معاملات بورس تهران بوديم. معمولا با افزايش جابه‌جايي و رونق سهام، سيستم پردازش اطلاعات بورس تهران دچار اختلال عملكرد مي‌شود. بروز اين مشكل در معاملات ديروز نيز باعث شد تا صفحه نمادها براي مقاطعي از دسترس خارج شود. توام با اين اتفاق شاهد تاخير در به‌روز‌رساني قيمت‌ها در سامانه معاملات، كندشدن ورود به سامانه‌هاي برخط و بروز اختلالات و خروج از سيستم بوديم. مشكلي كه موجب تشديد هيجان در معاملات ديروز شد. بر همين اساس نهاد ناظر بايد براي اصلاح فني زيرساخت معاملات تصميمي عاجل بگيرد.

** هيجان‌زدايي با حذف «دامنه»
يكي از مشكلات كنوني سامانه معاملات محدوديت دامنه نوسان قيمت‌هاست. دامنه نوسان به‌طور كلي بر ميزان كارآيي بازار، ارزش سهام، نقدشوندگي اوراق بهادار، شفافيت بازار و هزينه‌هاي معاملات موثر است. معمولا بروز تصميمات عجولانه و التهاب‌آفرين سرمايه‌گذاران خرد را يكي از دلايل توجيه وجود محدوديت نوسان قيمت مي‌دانند. با اين حال، مطابق بررسي‌هاي صورت گرفته آثار منفي دامنه نوسان بيش از مزاياي آن است. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه محدوديت دامنه نوسان سبب تسري عوامل موثر بر سهام به روزهاي آتي مي‌شود. چون دامنه نوسان قيمت در يك روز از نوسان سهام براي رسيدن به قيمت واقعي جلوگيري مي‌كند. بنابراين باعث تاخير در فرآيند رسيدن به قيمت سهام به سطح تعادلي آن مي‌شود و معمولا چند روز زمان لازم است تا قيمت سهام به سطح تعادلي خود برسد. از طرفي، تجربه اخير حذف سقف رقابت در بورس كالا نشان داد كه به‌رغم نگراني از نبود دامنه نوسان، قيمت‌ها در برخورد آزادانه عرضه و تقاضا به سطوح تعادلي خود حركت مي‌كنند. اين موضوع در معاملات ديروز كالاهاي پايه فولاد بورس كالا نيز مشاهده شد. بنابراين بر اساس همين تجربه محدود مي‌توان انتظار داشت كه نه‌تنها رفع محدوديت نوسان روزانه قيمت به بروز التهاب نمي‌انجامد، بلكه سازوكار بازار منجر به شكل‌گيري تعادل و همگرايي قيمت‌هاي بورس با بازار آزاد مي‌شود.

*منبع: روزنامه دنياي اقتصاد؛ 1397،6،25
**گروه اطلاع رساني**1699**9131