نذری؛ سنت هایی كه بایستی پاسداشت

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، نگاهی به تاریخچه نذر نشان می دهد، از زمانی كه انسان اموری را با عنوان پاك و ناپاك، مقدس و یا پلید دسته بندی نمود برای دور ماندن از امور ناپاك و پلید ، راه تبرك و توسل جستن به نیروها و امور مقدس را برگزید كه نذر یكی از زمینه های تجلی توسل جستن به امور قدسی و پاك بود.
توسل جستن به نذر برای رفع بلا، دفع مصیبت و جلب منفعت در میان همه اقوام و ادیان الهی وجود داشته و هر كسی می‌كوشد تا فضل و رحمت و محبت الهی را به شكلی به سوی خود جلب نماید.
این سنت كهن كه در دوره های مختلف و در ادیان مختلف وجود داشت، در دوره اسلامی همچنان در اشكال مختلف ادامه یافت.
از گزارش‌های قرآنی درباره چرایی نذر كردن این چنین به دست می‌آید كه مردم برای دست یابی به اهداف گوناگونی نذر می‌كردند و انگیزه‌های چندی، آنان را به این عمل می‌كشاند. كه در این خصوص می توان به آیه 26 سوره مریم و همچنین به آیه های 7 الی 9 سوره انسان اشاره داشت.
در آیه های 7 الی 9 سوره انسان عنوان شده است:'آنان به نذر وفا مي‏كنند و از روزي كه شرش فراگیر است مي‏ترسند. و غذاي خود را با آن كه دوستش دارند، به بینوا و یتیم و اسیر مي‏دهند.
(و مي‏گویند:) ما براي رضاي خدا به شما طعام مي‏دهیم و از شما پاداش و تشكّري نمي‏خواهیم. همانا ما از پروردگارمان، به خاطر روزي عبوس و سخت، مي‏ترسیم.'
در طی زمان نیز اهداف و انگیزه های گوناگونی در زمینه نذر و نذری به وجود آمد كه از جمله این اهداف و انگیزه‌ها می توان به مواردی نظیر رسیدن به مطلوب و برآورده شدن حاجت، تقید به بندگی خدا و تلاش در جهت رسیدن به مقام قرب ربوبی، تقویت انگیزش در جهت سیر و سلوك معنوی و نجات از مصائب و رویدادهای سخت اشاره كرد.
نذورات ممكن است در اشكال مختلف و در مواقع متفاوت به مناسبت های گوناگون از سوی افراد انجام شود. با وجود اختصاص نداشتن نذورات به ایام خاص، عمل به آن در ماه های مختلف سال به یك اندازه نیست. بطوری كه به لحاظ تعدد و تنوع در ماه های محرم و صفر شاهد بیشترین و متنوع ترین نذورات از سوی مردم هستیم.
محرم و عاشورا در فرهنگ مذهبی شیعیان همواره جایگاه خاص و برجسته‌ای دارد و زمینه ساز مجموعه‌ای از سنت‌ها و مراسم‌هایی است كه در طول تاریخ به عنوان میراثی معنوی نسل به نسل و سینه به سینه به دیگران منتقل می‌شود.
نذورات ماه محرم گوشه‌‌ای از آداب و رسومی است كه توسط متدین انجام می شود. این نذورات به اشكال مختلف صورت می گیرد، از نذر پارچه سبز و مشكی گرفته تا نذر شیر و شربت همگی اقسام نذر را در میان مردم نشان می دهد. نذر بسیار رایج دیگر فراهم نمودن مخارج تكایا و مساجد است كه در اغلب موارد از سوی افراد متدین و صاحب نذر انجام می شود. نذر شربت و اطعام عزاداران حسینی نیز از دیگر نذوراتی هستند كه در ماه محرم به ویژه 10 روز اول ماه در هر كوی و برزنی به یاد امام حسین و شهدای كربلا غذای نذری فراهم می شود.
اگرچه برخی از ارامنه و زرتشتیان به حضرت ابوالفضل(ع) و اباعبدالله الحسین(ع) ارادت ویژه ای دارند و هر ساله از قند و چای هیئت های مذهبی تا چند رأس گوسفند نذر می كنند.
نذر جدا از فلسفه و تاریخچه خاصی كه دارد دارای كاركردها و كژكاركردهایی است . از جمله كاركردهای نذر مملو بودن آن از ارزش های انسانی و اسلامی است. كه در كنار همیاری و دوستی مردم نشان دهنده فرهنگ، آداب و رسوم و عقاید و سنت های ماست و نشانه هایی از عواطف، احساسات و یكدلی مردم است.
جمع شدن همه اعضای فامیل و یا همسایگان به بهانه كمك كردن برای آماده سازی نذری زمینه انسجام، همبستگی و وفاق اجتماعی و همدلی را به همراه می آورد. از طرف دیگر ادای نذر موجب اجتماعی شدن و درونی كردن ارزش ها و اعتقادات دینی و تقویت باور های جمعی می شود.
اما در كنار كاركردهای مثبت نذر می توان به برخی انحرافات صورت گرفته در آن نیز اشاره كرد. از جمله این انحرافات تشریفات زدگی، فخر فروشی و اسراف است. بر خلاف گذشته كه هم نوع غذاهای نذری ساده و بی آلایش بود و هم هدف صرفا ادای نذورات بود، این روزها مشكلات زیست محیطی به دلیل استفاده از ظروف یكبار مصرف نیز اضافه شده است.
تشریفات زدگی و نذر غذاهای لوكس و تجملی و تهیه اكثر این غذاها در رستوران های معروف شهر و رها كردن ظروف غذا در كوچه ها و یا جوی های آب و به موازات آن ایجاد مشكلات زیست محیطی همگی فلسفه نذر و نذری دادن را زیر سوال برده اند.
درخصوص فلسفه نذر و كاركردهای آن گفت و گویی با صلاح الدین قادری استاد دانشگاه خوارزمی صورت گرفت.
قادری درباره این خصوص گفت: نذر در در واقع نوعی توزیع مهر و محبت میان انسانها و كمك به حفظ و بقای دیگری است همنوع دوستی، كمك به دیگران، ایجاد حس تعلق و همبستگی به دیگران از نتایج و كاركردهای نذر است. وقتی شما به دیگران كمك می كنید از آنچه برای بقای خودتان است به دیگری هم می دهید تا او هم به بقایش ادامه دهد و این امر نوعی حس مهر و مهربانی را به همراه می آورد.
صلاح الدین قادری افزود: البته هیچ پدیده ای را نباید صرفا مثبت یا منفی در نظر گرفت. همه پدیده ها دارای جوانب مثبت و منفی هستند كه باید آنها را لحاظ كرد. از جمله كژكاركردهی نذری دست یابی به منافع مادی خود اشخاص است. افرادی از دین برای دستیابی خود به منافعشان استفاده می كنند. تا بدین شكل اعتماد مردم را به سوی خود جلب كنند. در واقع دین و آیین های دینی مثل نذورات و ... به وسیله ای برای دستیابی افراد به اهداف شان تبدیل شده است تا بدین شكل خود را انسانی متدین و موجه و قابل اعتماد جلوه دهند.
این استاد دانشگاه افزود: این گونه رفتارها به هنگام نزدیك شدن به انتخابات خصوصا در میان برخی از نمایندگان مجلس بسیار دیده می شود. در واقع آنها با این گونه كارها خود را دیندار معرفی كرده و پس از رسیدن به جایگاه خاص خود خلاف این امر را نشان می دهند و در پیشبرد منافغ خود عمل می كنند.
وی اضافه كرد: این امر خود زمینه بی اعتمادی و بی ایمانی و نوعی تزویر ایمان را به همراه می آورد. وقتی كسی دین را وسیله برای پیشبرد اهداف خود می داند باعث می شود مردم از دین و ایمان كناره گیری كنند . فردی كه به اسم دین نذر می كند ولی برای سواستفاده شخصی است، زمینه بی اعتمادی مردم را به همراه می آورد.
این استاد دانشگاه به دیگر كژكاردهای نذری اشاره كرد و گفت: با توجه به اینكه محیط زیست در شرایط كنونی وضعیت مناسب و مساعدی ندارد. افراد به جای كمك برای رفع مشكلات زیست محیطی بر میزان آن می افزایند. در ماه های محرم و صفر بسیار دیده شده است كه ظرف های یكبار مصرف غذا نیمه كاره در خیابان های رها می شود كه مسلما تبعات چنین امری در وهله اول برای خود انسانها است.
قادری از دیگر كژكاركردهای نذری، به ریخت و پاش ها و اسراف هایی كه در زمینه نذری صورت می گیرد، اشاره كرد و گفت: اصل نذر این است كه به مردم فقیر و بی بضاعت كمك شود. متاسفانه این چنین در جامعه جا افتاده است كه مردم به نیتی خاص نذر می كنند و برایشان اهمیت ندارد كه چه كسی از آن بهره مند می شود در حالیكه اصل فلسفه نذر كمك به همنوع و كمك برای بقای دیگری است. باید كسی كه در شرایط مناسبی زندگی نمی كند و از ابتدایی ترین امكانات زندگی برخوردار نیست شناسایی شود و به او كمك شود. متاسفانه كسی كه نذر می دهد به خودش زحمت نمی دهد تا این افراد و یا حتی محلات را شناسایی كند و نذری خود را در میان آن ها توزیع كند و این عوامل خود فلسفه نذر و نذری دادن را خدشه دار می كنند.
قادری با اشاره به راهكاریی برای كاستن از این انحرافات، ایجاد فرهنگ سازی و آشنا ساختن مردم با اصل فلسفه نذر بخشی از این راهكارها بیان داشت.
به هر صورت در این ایام بایستی تلاش داشت كه همراه با شورمان، شعور و معرفت اهل بیت عصمت و طهارت را بیشتر در یابیم.
پژوهشم**م-ا**1552