اگرچه آيين هاي عزاداري ماه محرم در خراسان شمالي شبيه مراسم هاي ساير استان ها است اما برخي از اين آيين ها در سرزمين رنگين كمان اقوام گنجينه معرفت ها و فرهنگ‌ها با ويژگي هايي منحصر بفردي برگزار مي شود.
ماه محرم در كنار برگزاري آيين هاي سوگواري و عزاداري عاشقان امام حسين (ع)، فرصتي مناسب براي اجراي نمايش ديني و مذهبي تعزيه است.
تعزيه به معناي متعارف، نمايشي است كه در آن واقعه كربلا به دست افرادي كه هريك نقشي از شخصيت هاي اصلي را برعهده دارند، نمايش داده مي شود و اين هنر ديني بيشتر در باره كشته شدن حسين بن علي (ع) و مصائب اهل بيت پيامبر (ص) است.
تعزيه نمايشي مذهبي است كه در آن عده اي اهل ذوق و كارآشنا براي نشان دادن ارادت و اخلاص به اهل بيت (ع) بعضي از داستان هاي مربوط به واقعه كربلا را پيش چشم تماشاچيان بازآفريني مي كنند.
هر سال در ماه محرم و صفر، گروه‌هاي تعزيه خوان در سراسر خطه خراسان شمالي به اجراي مجالس گوناگون تعزيه مي‌پردازند.
در اين ميان گروه هايي موسوم به گروه هاي تعزيه‌خواني « شبيه خواني» با برگزاري آيين هايي خاص سعي در به تصوير كشيدن حادثه كربلا دارند.
يك صاحبنظر در خصوص آيين تعزيه‌خواني در بجنورد به خبرگزاري جمهوري اسلامي گفت: تعزيه‌خواني از آيين هاي عزاداري ماه محرم در اين منطقه است كه از گذشته معمول بوده و هنوز هم در اين خطه انجام مي‌شود. ˈقاسم مهرنيا افزود: تعزيه‌خوان ها معمولا سوار بر اسب يا شتر، به دنبال هيات مذهبي روان مي‌شدند و در طول مسير تعزيه‌خواني مي‌كردند.
وي اظهار داشت: تعزيه‌خواني از اول محرم به ترتيب با به تصوير كشيدن رشادت هاي حضرت مسلم، حضرت علي‌اكبر(ع)، حضرت قاسم(ع) آغاز شده و با ترسيم فداكاري حضرت ابوالفضل(ع) و ايثار امام حسين(ع) در شب تاسوعا و روز عاشورا پايان مي‌يافت.
او گفت: تعزيه‌خواني سينه به سينه نقل شده و معمولا تعزيه‌خوانها از كساني هستند كه پدر و پدربزرگان آنان هم تعزيه‌خوان بوده‌اند.
وي اظهار داشت: تعزيه‌خوان ها با برنامه‌هاي خاص خود سعي مي‌كردند تا گوشه‌هايي از حادثه كربلا را جلوي چشم بينندگان مجسم كنند.
او افزود: اكنون نيز در روستاها و در شهرها گروه هاي تعزيه‌خواني خوبي وجود دارد كه در شب تاسوعا و ظهر عاشورا تعزيه‌خواني مي‌كنند.
وي گفت: برنامه تعزيه‌خواني معمولا در ميان تعزيه‌خوان هاي مختلف مشابه است و همه آنها يك هدف مشترك را كه‌همان به تصوير كشيدن رشادت سيدالشهدا(ع) است دنبال مي‌كنند.
يك كارشناس مسايل فرهنگي نيز در اين خصوص به ايرنا گفت: شبيه يا تعزيه‌خواني از ديرباز در بجنورد و ديگر نقاط خراسان شمالي مرسوم بوده است. ˈمهدي رستمي افزود: شبيه‌خواني مبتني بر شعر و گفت و گو معمولا به زبان هاي تركي و فارسي است.
وي بيان كرد: در هر آيين دو گروه اشقياخوان و اولياخوان با لباس هاي مخصوص تعزيه‌خواني مي‌كنند.
او گفت: اين دو گروه تلاش مي‌كنند فضايي شبيه آنچه كه در روايات آمده و در واقعه كربلا رخ داده، ترسيم كنند.
وي افزود: تعزيه‌خوان ها با جوشش احساس و عواطف خود با مخاطب ارتباط برقرار مي‌كنند و با تصويري كردن مظلوميت ياران امام حسين (ع) در كربلا، اشك از چشمان بينندگان جاري مي‌كنند.
شماري از تعزيه‌خوانان خراسان شمالي نيز در گفت و گو با ايرنا گفتند كه حفظ و پاسداشت اين آيين و كمك به ارتقا آن نه تنها اقدامي در جهت نگاهداشت ارزش هاي فرهنگي و سنتي شيعيان است بلكه روشي زيبا براي انتقال ارزش هاي والاي انساني است.
آنان افزودند: برگزاري مراسم هاي همچون تعزيه‌داري شيوه‌اي موثر و مفيد براي انتقال ارزش هاي اسلامي و بيان مصيبت ها و حماسه‌هاي بزرگان دين در مقابله با ظلم و ستيز است.
يك شبيه‌خوان ساكن شهر ايور از توابع شهرستان جاجرم گفت: شبيه‌خواني يا تعزيه‌خواني عبارت از منسجم كردن و نمايش دادن شهادت جانسوز حضرت سيدالشهدا(ع) و ياران آن بزرگوار يا يكي از حوادث مربوط به واقعه كربلا است. ˈابوالفضل شيخ‌زاده اظهار داشت: تعزيه‌خواني به شيوه نمايشي پيام واقعه عظيم عاشورا را به تمامي اقشار جامعه مي‌رساند.
يكي ديگر از هنرمندان تعزيه‌خوان در اين خصوص با بيان اينكه تعزيه جلوه عشق و دلبستگي شيفتگان حسين(ع) و خاندان پيامبر(ص) است گفت: اين هنرمندان به وسيله هنر ايمان و شجاعت اين خاندان را براي عموم به نمايش مي‌گذارند. ˈحاجي‌بابا فخراني از تعزيه‌داران شهر درق افزود: اين هنر از ديرباز مورد توجه و اقبال مردم خراسان قرار مي‌گرفته است.
وي افزود: بعضا نسخه‌ها و دست نوشته‌هايي قديمي با خطوطي خوش از تعزيه‌ها وجود دارد كه در نوع خود بي‌نظير است و به عنوان يك اثر هنري و فرهنگي مي تواند مطرح باشد.
او تعداد مجلس هاي تعزيه‌خواني رايج در اين سامان را 53مجلس ذكر كرد و گفت: برخي از نسخه‌هاي تعزيه‌خواني منطقه بيش از 200سال نيز قدمت دارند.
وي افزود: بايد براي ماندگاري اين فرهنگ شفاهي كه به صورت سينه به سينه تا به امروز مانده است تلاش شود.
* 153 مجلس تعزيه در خراسان شمالي برپا مي شود
مدير كل فرهنگ و ارشاد اسلامي خراسان شمالي گفت: 153 مجلس تعزيه توسط 22 گروه به مناسبت ايام محرم در اين استان اجرا مي شود.
حسين فرخنده در گفت و گو با خبرنگار ايرنا اظهار داشت: در اين ايام هشت گروه با 80 اجرا در بجنورد، سه گروه با 35 اجرا در گرمه فعاليت خواهند داشت و در فاروج و اسفراين 2 گروه با هشت اجرا، جاجرم يك گروه با 12 اجرا و در شيروان هشت گروه با 18 اجرا به تعزيه خواني مي پردازند.
وي گفت: آموزش هنرمندان تعزيه در راستاي سياست هاي تقويت گروه ها در دستور كار قرار دارد.
مديركل فرهنگ و ارشاد اسلامي خراسان شمالي افزود: از پژوهشگران عرصه تعزيه خراسان شمالي نيز حمايت مي شود.
فرخنده با اشاره به حمايت از پژوهشگران عرصه اين هنر اظهار داشت: با ابزار پژوهش مي توانيم خرافات و مباحثي كه در تعزيه وجود دارد و مبناي عقلي و ديني درست ندارد را اجرا كنيم و در راه اعتلاي فرهنگ ديني و ارزش ها اسلامي ثابت قدم باشيم.
وي با بيان اينكه پژوهش يكي ازنكات اصلي و محوري قابل توجه درهنرتعزيه است ، خاطرنشان كرد : خراسان شمالي گنجينه فرهنگ ها است و درهمه حوزه ها نياز به پژوهش دارد كه هنرتعزيه نيز ازاين امر مستثني نيست.
فرخنده با بيان اينكه يكي ازاولويت هاي اداره كل درحوزه هنرتعزيه، غني كردن اين هنر با آموزش است افزود: اين استان 600 تعزيه خوان دارد كه از اين تعداد 300 نفر عضو انجمن تعزيه هستند و در عرصه اين هنر فعاليت دارند.
*ثبت ١١ آيين عاشورايي خراسان شمالي در فهرست ميراث معنوي كشور
سرپرست اداره كل ميراث‌فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري خراسان شمالي گفت: تاكنون ١١ آيين و مراسم مذهبي ويژه ايام محرم و عاشورا مربوط به استان در فهرست ميراث معنوي ثبت ملي شده است.
حبيب يزدان پناه با بيان اينكه اقوام خراسان شمالي نيز همانند ساير هموطنان خود در جاي جاي كشور داراي مراسم و آيين هاي مذهبي هستند افزود: دسته گرداني، روضه خواني، نخل گرداني و تعزيه از جمله مراسم ماه هاي محرم و صفر است كه در فهرست آثار ملي به ثبت رسيد.
وي اظهار داشت: تعزيه ترك هاي شمال خراسان، تعزيه كردهاي شمال خراسان، تعزيه بني اسد (بيل گرداني)، آيين نخل گرداني خراسان شمالي، آيين علم گرداني در جاجرم، هنر پرده خواني روز عاشورا خراسان شمالي، هنر تعزيه خواني در بجنورد، آيين شام غريبان، آيين عَلَم بندان، آيين سينه زني(حسن، حسين) خراسان شمالي و آيين يازدهم محرم امامزاده كوران(اسفراين)، اين ١١ آيين است.
هم اكنون 23 گروه فعال تعزيه دراستان فعاليت مي كنند كه 300 نفر عضو انجمن تعزيه هستند.
3007/ 6042
تاریخ انتشار: ۶ مهر ۱۳۹۷ - ۱۲:۴۵
بجنورد- ايرنا- آيين هاي سنتي عاشورايي از جمله شبيه خواني روايت گر عاشقانه هاي حزن انگيز مردم براي اهل بيت و سيدالشهدا (ع) است.