بخش دوم گفت و گو با عباس عبدی به عملی شدن فکر تشکیل سلام، تشکیل کمیسیونی برای صدور مجوز برای نهضت آزادی، شورای مشورتی محسن امین زاده در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وضعیت مالی روزنامه سلام و صفحه گزارش اکبر اعلمی و مواردی از این دست می پردازد.
این گفت و گوها توسط گروه پژوهش ایرنا در راستای اجرای «پروژه تاریخ شفاهی ایرنا» انجام می شود.
ایرنا: پس فکر تاسیس روزنامه سلام به این ترتیب به واقعیت تبدیل شد؟
عبدی: بله. وقتی مجمع روحانیون مبارز دید به عنوان یکی از مهم ترین نهادهای سیاسی امکان انتشار یک بیانیه را ندارد، به فکر دیگری افتاد.
ایرنا: متن آن بیانیه چه بود؟
عبدی: نقد سیاست های شورای نگهبان در رد و تایید صلاحیت ها. وقتی این بیانیه چاپ نشد مجمع متوجه شد که با خلایی ارتباطی در قدرت اجتماعی و سیاسی خود مواجه شده بطوری که دسترسی اش به افکار عمومی را نیز از او سلب کرده است. اینجا بود که به این نتیجه رسیدند که یک روزنامه داشته باشند.
مجمع آقای موسوی خویینی ها را مامور تاسیس روزنامه کرد و ایشان نیز درخواست انتشار آن را به وزارت فرهنگ و ارشاد داد.
اما در آن گیر و دار اتفاق مهم دیگری این بار در وزارت ارشاد افتاد. از سال 68 آقای محسن امین زاده معاون مطبوعاتی و تبلیغاتی این وزارتخانه شد. ایشان شورایی مشورتی در این معاونت تشکیل داد که فکر کنم بین 10 تا 12 عضو داشت.
اعضای شورا از مدیران کل معاونت مطبوعاتی، برخی اساتید دانشگاه مثل آقایان کاظم معتمدنژاد و نعیم بدیعی، و تعدادی از فعالان رسانه ای مثل آقای کیومرث صابری و هادی خانیکی و همین طور بنده تشکیل شده بود.
یکی از مباحث مطرح شده در جلسات این شورا پاسخ به این سوال بود که «سیاست مطبوعاتی ارشاد در شرایط جدید چه باید باشد؟».
آن موقع همانطور که گفتم فقط چند روزنامه منتشر می شد و چند نشریه کم یا بی اثر. بعد از چند جلسه صحبت به اینجا رسید که برویم از آقای هاشمی رفسنجانی سوال کنیم. پیشنهاد به رییس جمهور وقت این بود که وقتی شما می خواهید توسعه اقتصادی ایجاد کنید این توسعه بدون گسترش ارتباطات و رسانه امکان پذیر نیست. در حالی که برنامه توسعه اقتصادی نوشته شده فقط به دو مساله اقتصاد و جمعیت توجه شده است و به سیاست و فرهنگ و ارتباطات توجهی نشده است .
من بر اساس تجربه ای که دو سال قبل آن یعنی در سال 66 داشتم گفتم این کار را انجام ندهید. آن تجربه این بود که نهضت آزادی ایران درخواست حزب شدن خود را به کمیسیون ماده 10 احزاب داد. من نماینده دادستان کل کشور در این کمیسیون بودم. 4 عضو دیگر این کمیسیون شامل نماینده وزارت کشور، نماینده دیوانعالی کشور و دو نماینده مجلس بودند. بحث بر سر تایید یا رد درخواست نهضت آزادی بود.
آقای محتشمی پور وزیر وقت کشور مطلبی را درست یا نادرست به استناد به نامه ای از امام به نهضت آزادی منتسب کرده بود. در این جلسه بحث زیادی بین اعضای کمیسیون درگرفت ولی نتیجه ای در بر نداشت. در نهایت قرار شد سراغ اشخاصی که نمایندگی شان را بر عهده داشتیم برویم و نظر آنها را جویا و طبق آن عمل کنیم.
دو نماینده مجلس نزد آقای هاشمی رفتند، نماینده دیوانعالی کشور پیش آقای موسوی اردبیلی، نماینده وزارت کشور نزد آقای محتشمی پور و من هم سراغ آقای موسوی خویینی ها رفتیم. استنباط ما این بود که این مساله ای نیست که خود ما پنج نفر بتوانیم درباره آن تصمیم گیری کنیم و لازم است نظر بالادستی های خود را منتقل کنیم.
آقای موسوی خویینی از من پرسید نظر خودت چیست؟ گفتم این گروه مشکل قانونی برای انجام فعالیت ندارند و ما باید مطابق قانون عمل کنیم پس از توضیحات کافی ایشان گفتند نظر من هم همین است.
وقتی سایر اعضای کمیسیون هم از روسای خود کسب تکلیف کردند جلسه رای گیری برگزار شد و درخواست نهضت آزادی با 4 رای مخالف رد شد. تنها کسی که در این کمیسیون پنج نفره رای مثبت به فعالیت نهضت آزادی داد من بودم. به همین دلیل در شورای مشاوران معاونت مطبوعاتی هم گفتم از آقای هاشمی سوال نکنید چون نظر مثبتی نخواهید گرفت. گفتند پس چه کنیم؟ ما که نمی‌توانیم این تصمیم را بگیریم.
گفتم پیشنهاد من این است که خود این معاونت تصمیم اصلی را بگیرد. اگر معتقد است روزنامه ها نباید توسعه پیدا کنند چنین وضعیتی الان در مطبوعات برقرار است و نیازی به اتخاذ روش جدیدی نیست. ولی اگر بنا بر توسعه مطبوعات است، شما در این جهت حرکت کنید. نگران هم نباشید اگر آقای هاشمی خوشش نیامد خودش بلد است جلوی کار را بگیرد.
پس از گفت وگو تقریبا همه اعضا موافقت کردند و مصوب شد که مطبوعات توسعه یابد. اگر به سال های 68 و 69 نگاه کنید می بینید که نه تنها به نشریات متعددی مجوز داده شد، بلکه به آنها کمک هم داده شد تا رشد کنند.
البته نمی‌خواهم بگویم که مجوز دادن به سلام و جهان اسلام ذیل این سیاست انجام شد، چرا که نمی‌توانستند به این دو درخواست مجوز ندهند. ولی سیاست توسعه مطبوعات از آن سال ها شروع شد. ابتدا سلام به میدان آمد، بعد جهان اسلام، همشهری و سپس ایران. در واقع یک فضای مطبوعاتی جدید شکل گرفت.
ایرنا: سلام چه زمانی منتشر شد؟
عبدی: گمان می کنم سلام حدود 13 پیش شماره طی سه ماه منتشر کرد تا بتواند شماره های اصلی و هر روزه خود را چاپ کند. نخستین پیش شماره از 20 بهمن 1369 آغاز شد و شماره های اصلی از حدود اردیبهشت 70.
درباره نیروهای سلام عرض کنم که برخی از نیروهایی که به سلام آمدند سابقه کار مطبوعاتی داشتند از جمله آقای ابراهیم اصغرزاده که آن زمان نماینده تهران در مجلس بود ولی قبلا در کیهان بود.
آن وقت تمام روزنامه ها بعدازظهر روی دکه ها می آمدند. یعنی کادر آنها باید صبح ها سر کار می آمدند تا روزنامه بعدازظهر در دسترس مخاطبان قرار گیرد. اما این امکان برای نیروهای سلام مهیا نبود. خود من صبح ها در مرکز تحقیقات استراتژیک معاون بودم. دیدیم نمی توانیم صبح ها در دفتر روزنامه باشیم. در جلسه ای پیشنهاد انتشار روزنامه در صبح مطرح شد و من نیز حمایت کردم. اما گفتند کار نمی گیرد و مردم صبح ها روزنامه نمی خوانند.
گفتم: من چنین اعتقادی ندارم. دنیا دنیای صبح است. انتشار روزنامه در عصر امر غلطی است که جامعه به آن عادت کرده و می توان آنرا تغییر داد.
در نهایت با انتشار صبح موافقت کردند بیشتر از روی اجبار بود. در آن جلسات پیشنهاد دیگری دادم که حرفم را گوش ندادند و این بود که آن موقع قیمت روزنامه ها دوتومان بود.
من گفتم بهای سلام را پنج تومان قرار دهیم تا منبع درآمد خوبی از طریق تک فروشی ایجاد شود و بتوان امورات روزنامه را به راحتی چرخاند و دستمزد خوبی هم پرداخت. چون باور داشتم که باید به روزنامه نگاران پول خوب داد. اما گوش نکردند و سلام با همان نرخ دوتومان پا به مطبوعات گذاشت. در حالی که اگر از همان ابتدا بها را 5 تومان تعیین می کردیم وضع خیلی تفاوت می کرد.
ایرنا: مگر در ادامه به مشکل مالی برخوردید؟
عبدی: حقوق ها خوب نبود. مثلا من به عنوان سردبیر این روزنامه حقوق ناچیزی در حد 25 هزار تومان می گرفتم. البته این مبلغ به سال های پایانی کار سلام مربوط بود که درآمد خوبی محسوب نمی شد.
اگر قرار بود ما تمام وقت کار کنیم و در جای دیگری نباشیم باید بیشتر می دادند. این حقوق در حد امرار معاش عادی و پول محدود برای اجاره خانه و این ها بود و آنقدر نبود که رفاهی برای روزنامه نگاران به ارمغان بیاورد.هر چند من بعدازظهرها به سلام می رفتم ولی حجم کار زیاد بود و خیلی وقت ها تا ساعت یک نیمه شب در تحریریه بودم.
ایرنا: حقوق دیگر همکاران سلام چقدر بود؟
عبدی: اخلاق من این بود که راجع به مسائل مالی هیچ وقت سوال نمی کردم.
ایرنا: تیراژ سلام چه تعداد بود؟
عبدی: شمارگان سلام به سرعت به 60 تا 70 هزار نسخه رسید ولی در جریان دوم خرداد 76 بعضا به 175 هزار نسخه در روز هم رسید. ولی مساله کلیدی سلام تیراژ آن نبود، بلکه خوانندگانش بودند. در تحقیقی که خود من انجام دادم هر نسخه سلام به طور میانگین توسط سه نفر خوانده می شد.
از این مهم تر هم نکته ای وجود داشت و آن محتوای مطالب خوانده شده بود.
طبق تحقیقی که انجام شد پنجاه درصد خوانندگان سلام سرمقاله آن را می خواندند در حالیکه فقط چهار درصد مخاطبان همشهری سرمقاله آن را مطالعه می کردند. سلام از نظر خوانده شدن سرمقاله فاصله بسیار زیادی با روزنامه هایی داشت که 200- 300 هزار نسخه تیراژ داشتند.
ایرنا: آن موقع همشهری این تیراژ را داشت؟
ع: علاوه بر همشهری، کیهان هم تیراژ بالایی داشت؛ کیهان را بعدا خراب کردند. اطلاعات هم فروشش بد نبود . البته همشهری داشت به سرعت جای این دو را می گرفت، ولی خب همشهری روزنامه ای نبود که بخواهد سرمقاله پر و پیمانی داشته باشد. کادر سلام از نظر محتوایی محصول قابل قبولی بود ولی به لحاظ شکلی تجربه قبلی حرفه روزنامه نگاری نداشتند.
شاید برای شما عجیب باشد ولی جوانی در بخش توزیع بود که دیپلم داشت. یک روز به اتاق من آمد و گفت: می خواهم به تحریریه بیایم.
گفتم: آنجا چه کار می توانی بکنی؟
پاسخ داد: من در این مدت روزنامه نگاری را یاد گرفته ام.
گفتم: یک مطلب بنویس.
نوشت و دیدم خطش هم قشنگ است. دو سوژه به او سفارش دادم دیدم خوب نوشت. او را به تحریریه معرفی کردم. بعد چند سال روزنامه نگار خوبی شد. الان هم مدیر روابط عمومی جای خوبی است!
منظور اینکه در آن سالها فقط دو روزنامه کیهان و سلام توانستند نیروهای خوبی تربیت کنند. خود من در سلام سعی می کردم بیشتر از فارغ التحصیلان روزنامه نگاری استفاده کنم. خیلی از این نیروها بعد از سال 76 که سلام تا حدی از تک و تاب افتاد راهی روزنامه های اصلاح طلبی شدند که به تازگی پا به میدان گذاشتند.
ایرنا: مطالب سلام چطور تهیه می شد؟
عبدی: روزنامه بیشتر حول محور سرمقاله و یادداشت ها و مقالات و خبرهای ویژه می چرخید. البته بخش های دیگری هم داشت. مثلا سرویس گزارش آن دست آقای اکبر اعلمی بود. سرویس خارجی اش در اختیار آقای وفا تابش بود که بخش اثرگذاری هم بود. سرویس اقتصادی اش هم ابتدا دست من بود ولی بعد به آقای علی مزروعی داده شد.
ایرنا: یادم هست گزارش های صفحه پنج روزنامه سلام شدیدا سیاست های تعدیل اقتصادی دولت آقای هاشمی را نقد می کرد؟
عبدی: لزوما هماهنگی محتوایی دقیقی در همه زمینه ها در سلام حاکم نبود. مثلا ما سیاست های اقتصادی وقت را بیشتر از نظر تکنیک و نحوه اجرا نقد می کردیم. مصاحبه هایی هم با آقایان عزت الله سحابی و طبییان داشتیم. ولی صفحه آقای اعلمی سیاست های تعدیل را بیشتر از نظر محتوا و مبنایی چپ نقد می کرد. صفحاتی مانند الو سلام و پیدا و پنهان هم داشتیم.
گفت و گو از: ناصرغضنفری
پژوهش 3081**
تاریخ انتشار: ۱۰ مهر ۱۳۹۷ - ۰۹:۵۷
تهران- ایرنا- عباس عبدی سردبیر روزنامه سلام می گوید: با تجربه ای که از درخواست نهضت آزادی برای کسب مجوز داشتم با رفتن شورای مشورتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نزد آقای هاشمی رفسنجانی رییس جمهوری وقت مخالفت کردم.