به دلایل پرشمار از جمله 10 دلیلی كه در ادامه می‌آید شفافیت آرا در پارلمان به تداوم محرمانگی آرا ترجیح روشنی دارد و می‌تواند مهم‌ترین گام تاریخ مجالس ایران به سمت نه فقط شفافیت بیشتر، بلكه حتی كاراتر شدن مجلس باشد:
1- نظارت شهروندان:
مسأله اصلی دموكراسی نمایندگی است و اگر ندانیم و نتوانیم نظارت كنیم كه نمایندگانمان چگونه رأی می‌دهند در واقع چندان نماینده ما نیستند. اگر ندانیم نمایندگان به چه طرح‌ها ، لوایح، ماده واحده‌ها ، استیضاح‌ها و رأی‌اعتمادها، رأی موافق یا مخالف یا ممتنع می‌دهند نمی‌توانیم آنها را تشویق یا نقد كنیم. شبكه‌های اجتماعی هم پلتفرم جدیدی برای رساندن صدای شهروندان عادی به نمایندگان و افزایش نظارت شان برعملكرد آنها فراهم كرده‌اند. نماینده مجلس یا باید اخلاقاً تعهد كافی به رأی‌دهندگان و عملكرد مسئولانه داشته باشد یا باید از بیم هزینه‌ها و كم شدن سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی و آبرویش عملكرد بهتری داشته باشد. كم‌كاری‌ها و ضعف عملكرد بخش بزرگی از نمایندگان نشان می‌دهد كه عامل اول كافی نیست و برای تقویت تأثیر عامل دوم، شفافیت آرا پیش‌نیاز ضروری است.
2- افزایش نظارت احزاب و نهادهای سیاسی جامعه‌محور:
در شرایط فعلی آنچه از عملكرد نمایندگان در دسترس عمومی است محدود به امضاهای طرح‌ها، نطق‌های صحن علنی و تذكرات علنی است و مهم‌ترین بخش عملكرد نمایندگان كه آرای موافق،مخالف وممتنع‌شان است محرمانه مانده است و حتی احزاب هم امكان اطلاع از آرای نمایندگانی را كه به پارلمان فرستاده‌اند هم ندارند. امروز بهترین نمونه پایش و رصد عملكرد نمایندگان در ایران توسط نماسنج انجام می‌شود كه به ناچار فقط متكی به ارزشیابی كیفی همین نطق‌ها، امضای طرح‌ها و تذكرات علنی نمایندگان است و بدون هیچ پشتوانه رسانه‌ای، اقتصادی و تشكیلاتی توسط چند داوطلب انجام می‌شود. انتشار و شفاف شدن آرای نمایندگان به نماسنج و سایر نهادهایی كه برای پایش عملكرد نمایندگان توسط احزاب و نیروهای سیاسی می‌توانند پا بگیرند این امكان را می‌دهد كه عملكرد نمایندگان را دقیق‌تر رصد و گزارش كنند. در شرایط فعلی حتی اگر نمایندگان در رأی‌گیری‌های حساس و با اهمیت هم بر خلاف نظر فراكسیون یا حزب‌شان رأی بدهند، حزب و مدیران فراكسیون مطلع نمی‌شوند تا توبیخ‌شان كنند.
3- افزایش نظارت رسانه‌ها:
یكی از عوارض شفاف نبودن آرا و دسترسی نداشتن رسانه‌ها به آرا و بیم نداشتن نمایندگان از نظارت رسانه ها این شده است كه تعداد قابل توجهی از نمایندگان در رأی‌گیری‌ها و جلسات كمیسیون‌ها و صحن علنی شركت و حضور پیدا نمی‌كنند و پژوهش‌های مستقل بسیاری از نمایندگان پیش از رأی‌دادن طرح‌ها و لوایح را حتی مطالعه و مرور ساده هم نمی‌كنند (چه برسد به ارزیابی كارشناسانه)، مسئولانه رأی نمی‌دهند و انواع كم‌كاری و كم‌گذاری در مجلس شایع است. تجربه سایر جوامع هم نشان می‌دهد بعد از شفاف شدن آرای پارلمانی و افزایش نظارت رسانه ها مبتنی بر این داده‌ها، به وضوح كیفیت عملكرد و جدیت نمایندگان افزایش پیدا كرده است.
4- انواع فساد پارلمانی:
با شفافیت آرا انواع فساد (استفاده از قدرت و منابع عمومی برای تأمین منافع شخصی) و ویژه‌خواری در پارلمان دشوارتر خواهد شد. گروه‌های ذینفع از جمله وزیران، الیگارشی مجلس، فرادستان اقتصادی، بنگاه‌های اقتصادی و انواع گروه‌ها و نهادهای سیاسی و امنیتی، در شرایط محرمانگی آرا می‌توانند با انواع رشوه، تهدید، تطمیع و وعده، آرای نمایندگان را به دور از نظارت عمومی و احزاب و رسانه‌ها به سمتی جهت بدهند كه به جای توجه به منافع و مصالح همگانی در خدمت منافع خاص آنها درآید. مطالعات تجربی معتبر متعدد هم نشان می‌دهد كه در پارلمان‌هایی كه آرا شفاف شده‌اند، انواع فساد كاهش پیدا كرده است. البته حتی در شرایط شفافیت آرا هم گروه های ذینفع و لابی‌ها همچنان ابزارهایی برای فساد سیاسی در پارلمان خواهند داشت، ولی كارشان دشوارتر خواهد شد.
5- پاسخگوتر كردن نمایندگان: وقتی آرای نمایندگان در دسترس عمومی است، شهروندان و احزاب در دیدارهای حضوری و رسانه‌ها و شبكه‌های اجتماعی از علت رأی مخالف،موافق وممتنع هر نماینده در هر مورد بیشتر پرسش می‌كنند و نمایندگان هم در دفاع از عملكردشان بیشتر ناچار به پاسخگویی به رأی‌دهندگان و رسانه‌ها می‌شوند.
6- آگاهی‌های عمومی، آموزش عمومی و گفت‌و‌گوی عمومی درباره خیر همگانی: سیاست مدرن بیشتر حول سه پرسش شكل می‌گیرد:
1- خیر عمومی چیست؟ 2- در مسیر تأمین آن منابع محدود باید چگونه تخصیص پیدا كنند؟ و 3- منابع محدود باید چگونه توزیع شوند؟ شفافیت آرا به بحث و گفت‌و‌گوی عمومی درباره پاسخ هر سه پرسش دامن می‌زند. این گفت‌و‌گوهای عمومی به افزایش آگاهی عمومی و آموزش عمومی درباره پاسخ به این سه سؤال می‌انجامد. پیش از به رأی‌گذاری هر طرح،لایحه، ماده واحده، استیضاح،رأی‌اعتماد در مجلس و پس از رأی‌گیری با اتكا به اطلاع عمومی از رأی هر نماینده، شهروندان و رسانه‌ها بیشتر از شرایطی كه آرا محرمانه است درگیر بحث عمومی می‌شوند. در كشورهایی كه شفافیت آرای پارلمانی حاصل شده است یكی از شایع‌ترین موضوعات گفت‌و‌گوی سیاسی رأی هر نماینده در هر مورد است و رسانه‌ها هم با حضور كارشناسان و شهروندان درباره رأی نمایندگان به این گفت‌و‌گو و آموزش دامن می‌زنند. افزایش مشاركت شهروندان در این گفت‌و‌گوها كه از طریق پیام‌رسان‌های موبایلی و رسانه‌های اجتماعی سهولت و فراگیری بیشتری پیدا كرده است به افزایش اعتماد عمومی و تقویت پایگاه اجتماعی كل ساختار سیاسی هم می‌انجامد.
7- پاسخگوترشدن ملاحظات نمایندگان:
امروز شبكه‌های قومی و منطقه‌ای نمایندگان بعضاً از احزاب و فراكسیون‌های سیاسی مجلس هم تأثیر و قدرت بیشتری در جهت‌دهی به آرای نمایندگان دارند، چراكه هر نماینده بیشتر تحت فشار رأی‌دهندگانی است كه در حوزه انتخابیه‌اش به او دسترسی حضوری دارند. اما شفافیت آرا باعث می‌شود همه شهروندان ایران به آرای او دسترسی داشته باشند و او را برای حسن عملكرد و توجه به منافع ملی و خیر همگانی تحت فشار قرار می‌دهند و می‌توانند برای هر رأی او را تشویق یا توبیخ و نقد كنند. این پاسخگوتر شدن هر نماینده در برابر همه شهروندان ایرانی به افزایش ملاحظات ملی و فرامنطقه‌ای در عملكرد هر نماینده می‌انجامد.
8- تصمیم‌گیری بهتر در انتخابات آینده:
شفافیت آرا و تصویر دقیق‌تر از عملكرد هر نماینده به احزاب برای دوباره در فهرست قرار دادن یا ندادن هر نماینده و به هر شهروند برای تصمیم سنجیده‌تر درباره رأی دادن یا ندادن به او كمك می‌كند. بدون شفافیت آرای احزاب و شهروندان به مهم‌ترین متر و شاخص برای ارزیابی عملكرد هر نماینده و تداوم حمایت از او در انتخابات بعدی دسترسی ندارند. در پارلمان‌هایی كه در آنها آرا شفاف است سوابق آرای هر نماینده مهم‌ترین معیار داوری احزاب و شهروندان درباره او است. مثلاً بخش زیادی از سرمایه اجتماعی قابل توجه جرمی كوربین یا برنی سندرز متكی بر حسن سوابق رأی‌دهی آنها طی چند دهه در نهادهای نمایندگی است. مثلاً جرمی كوربین می‌تواند نشان دهد كه به حضور بریتانیا در جنگ عراق رأی مخالف داده است و هیلاری كلینتون به خاطر سابقه رأی موافقش به حمله امریكا به عراق بخشی از اقبال عمومی را از دست می‌دهد.
9- زمینه برای بهبود عملكرد گروه‌های حمایت‌گری و فراخوان ها:
در دسترس بودن سوابق آرای نمایندگان به نهادهای حمایت‌گری (advocacy) و فراخوان ها كمك می‌كند كه برای تصویب یا رأی نیاوردن یك طرح،لایحه،استیضاح و رأی اعتماد بدانند كه روی چه نمایندگانی باید متمركز بشوند، روی كمك چه نمایندگانی می‌توانند تكیه و حساب كنند، به كدام نمایندگان باید فشار اجتماعی بیشتری بیاورند و با آنها رایزنی بیشتری بكنند و هزینه اجتماعی رأی غیرمسئولانه كدام نمایندگان را بالا ببرند. عملكرد مؤثرتر نهادهای حمایت‌گری وفراخوان های جامعه محور و شفاف هم به افزایش بنیه فشارهای اجتماعی بر مجلس می‌انجامد و مصوبات مجلس را به خیر همگانی نزدیك‌تر می‌كند
10- تجربه خوش‌فرجام سایر كشورها و شورای شهر تهران در زمینه شفافیت آرا:
در یك بررسی توسط سایت Legislative Openness Data Explorer از حدود 40كشور مورد بررسی، 30 كشور دارای قوانین و الزامات شفافیت آرا بوده‌اند (از جمله همه دموكراسی‌های پیشرو و همچنین تعدادی از جوامع در حال توسعه مثل تونس، شیلی و آرژانتین) و همه آنها در مجموع تجربه موفقی در این زمینه داشته‌اند.
علاوه بر تجربه كامیاب سایر كشورها، در ایران هم كه شورای شهر تهران در یك‌سال و نیم گذشته پیشگام شفافیت آرا شده تجربه موفقی داشته است. امروز شاهد سطحی از نظارت عمومی و رسانه‌ای بر جزئیات عملكرد نمایندگان شورای تهران هستیم كه با دوره‌های پیشین كه آرا محرمانه بود فاصله زیادی دارد. كوچك‌ترین تصمیمات شورا زیر ذره‌بین شهروندان و رسانه‌هاست كه انواع فساد سیاسی در شورا را كاهش می‌دهد.
** پیشنهادهایی برای ارتقای طرح شفافیت آرا در مجلس
اكنون كه متأسفانه فوریت طرح شفافیت آرا در مجلس رأی نیاورد و دوباره به كمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس ارجاع داده شده است، فرصتی برای اصلاح و ارتقای طرح برای پوشش دادن چند بعد دیگر از شفافیت پارلمانی هم فراهم شده است. در ادامه چهار پیشنهاد در این زمینه ارائه می‌شود:
اینكه صدا و سیما موظف شود با راه‌اندازی شبكه تلویزیونی اختصاصی مجلس ایران، نه فقط همه جلسات صحن علنی، بلكه همچنین همه جلسات كمیسیون‌های مجلس را به طور كامل پخش زنده كند و سایت اینترنتی مجلس هم موظف شود همه این جلسات را آنلاین و زنده پخش و برای همیشه آرشیو كند. پارلمان‌ها در اغلب دموكراسی‌های پیشرو چنین شبكه تلویزیونی و سایتی دارند و پخش زنده جلسات كمیسیون‌ها و صحن علنی به افزایش و سهولت نظارت عمومی بر نمایندگان كمك می‌كند. طبیعی‌است وقتی چشم‌های بیشتری صحبت‌‌ها و عملكرد نمایندگان در كمیسیون‌ها و صحن مجلس را می‌بینند و می‌پایند، ضعف عملكرد نمایندگان كاسته می‌شود. با پخش زنده و آرشیو همیشه دردسترس جلسات مجلس، شهروندان علاوه بر آرای هر نماینده به استدلال‌‌های موافقان و مخالفان در هر موضوعی كه به رأی گذاشته می‌شود هم دسترسی خواهند داشت. ارائه مناسب داده‌های آرا و فعالیت‌های نمایندگان هم به اندازه شفاف شدن آرای شان اهمیت و ضرورت دارد. سایت open parliament پارلمان كانادا، سایت GovTrack امریكا و سایت پارلمان اروپا الگوهای خوبی برای بسته‌بندی سهل‌الوصول و كاربرپسند داده های آرای نمایندگان مجلس است. متأسفانه تاكنون حتی اطلاعاتی كه در دسترس عمومی بوده‌اند (از جمله سابقه حضور و غیاب نمایندگان) هم بد بسته‌بندی و ارائه می‌شده‌اند و به‌سختی در دسترس بوده‌اند و در نتیجه هیچ نماینده‌ای چندان به خاطر غیبت در جلسات مجلس تحت فشار افكار عمومی قرار نمی‌گرفته است و نمایندگان كوشا و مسئول‌تر هم چندان تشویق نمی‌شده‌‌اند.
شفافیت مركز پژوهش‌های مجلس و سازمان اداری مجلس (از جمله اطلاعات كارمندان و مدیران‌شان و حقوق دریافتی‌شان) هم می‌تواند در این طرح پوشش داده شود. از طریق سایت مجلس می‌توان از ظرفیت‌های دموكراسی سایبری برای جلب مشاركت شهروندان در فرآیندهای پارلمانی بهتر بهره جست. مثلاً می‌توان مجلس را موظف كرد مثل پارلمان بریتانیا اگر یك طرح پیشنهادی توسط شهروندان در سایت پارلمان بیش از 100هزار امضای شهروندان عادی را جمع‌آوری كرد آن را در دستور كار مجلس قرار دهد و به رأی نمایندگان بگذارد.
** پاسخ به نقدهای مطهری، پزشكیان و صادقی
متأسفانه پاره‌ای از نمایندگان اصلاح‌طلب مجلس علیه طرح شفافیت آرا موضع گرفته‌اند. دلایل ضعیفی كه ذكر كرده‌اند، در برابر آثار نیكوی شفافیت آرا و دلایل دهگانه‌ای كه ذكر شد وزنی ندارد. ضمن بی‌توجهی به برخی از آثار مثبت شفافیت آرا و هزینه‌های بالای محرمانگی آرا، خودِ دلایلی كه آورده‌اند هم قابل خدشه است:
عده‌ای از نمایندگان اصلاح‌طلب به اینكه این طرح اكنون بیشتر توسط اصولگرایان مجلس و رسانه‌های نزدیك به اصولگرایان حمایت می‌شود حساس بوده‌اند. این نمایندگان توجه نداشته‌اند كه اولاً طرح شفافیت آرا اولین بار دو سال پیش توسط محمدجواد فتحی و با امضای جمعی از نمایندگان اصلاح‌طلب در مجلس مطرح شد و متأسفانه رأی نیاورد. ثانیاً تصویب این طرح نمونه‌ای از اقدامات دوجناحی (bipartisan) مجلس می‌تواند باشد كه همراهی كنونی بخشی از اصولگرایان با آن شایسته استقبال و افزاینده احتمال تصویب آن در مجلس است. اتفاقی مبارك است كه از حاجی‌دلیگانی اصولگرا تا میرزایی نیكوی اصلاح‌طلب از حامیان این طرحند و ائتلاف حامیان آن شایسته گسترده و قوی‌تر شدن است. بدون حمایت طیف وسیعی از نمایندگان تصویب این طرح كه با مقاومت الیگارشی مجلس مواجه شده است ناممكن است.
بیم رد صلاحیت توسط شورای نگهبان و فشارهای ناروای نیروهای امنیتی و بخش‌هایی از رأی‌دهندگانِ حوزه انتخابیه یا دولت بر نمایندگان بر اساس آرای شفاف نمایندگان از دیگران نگرانی‌های تعدادی از نمایندگان اصلاح‌طلب بوده است. در پاسخ توجه این نمایندگان را به این چند نكته جلب می‌كنم: اولاً نماینده‌ای كه از بیم رد صلاحیت یا فشار نهادها مسئولانه رأی ندهد چندان نماینده صالحی نیست. ثانیاً نهادهای امنیتی و شورای نگهبان همین حالا هم به لاگ الكترونیك آرای مخفی نمایندگان، شنودهای مكالمات و نطق‌ها و تذكرات علنی و امضای طرح‌های آنها دسترسی دارند و اگر بخواهند نمایندگان پیشروی اصلاح‌طلب را رد صلاحیت كنند یا تحت فشار قرار دهند بدون شفاف شدن آرای نمایندگان هم چنین می‌كنند. ثالثاً فشار اجتماعی شهروندان و احزاب و رسانه‌های مسئول به نمایندگان و بیم نمایندگان از كاهش اقبال عمومی و رأی مردم كمتر از بیم آنها از نهادهای امنیتی و شورای نگهبان نیست. شفافیت آرا امكان و احتمال هر دو را افزایش می‌دهد و با افزایش آگاهی‌های عمومی و مشاركت شهروندان فشار جامعه‌محور برای حُسن عملكرد نمایندگان می‌تواند بیشتر از سایر فشارها برای سوءعملكرد نمایندگان شود.
به دلایل بالا شایسته است هم احزاب و هم شهروندان مسئول در شبكه‌های اجتماعی آنلاین و سمن‌ها در ماه های پیش رو تلاش كنند طرح شفافیت آرا در مجلس ایران تصویب شود. متأسفانه تاكنون احزاب و چهره های شاخص اصلاح‌طلب، انجمن‌های دانشجویی، سمن‌ها و رسانه‌ها چندان در دفاع از این طرح فعال نبوده‌اند و وارد گود حمایت از آن نشده‌اند. در حالی كه با توجه به اهمیت و تأثیر شفافیت آرا بر شفافیت و كارایی پارلمان شایسته است نیروهای اصلاح گر بكوشند در هر قالب در دسترس (صدور بیانیه، برگزاری نشست، رایزنی با نمایندگان، انتشار پرونده‌های رسانه‌ای، موج‌های آنلاین و آگاهی‌افزایی عمومی) دستور كار مجلس را در این زمینه تغییر بدهند.
منبع: روزنامه ایران؛ 1397،7،28
گروه اطلاع رسانی**1699**2002
تاریخ انتشار: ۲۸ مهر ۱۳۹۷ - ۰۹:۰۳
متأسفانه تعدادی از نمایندگان شاخص اصلاح‌طلب در مجلس (از جمله مسعود پزشكیان، محمود صادقی و علی مطهری) در مخالفت با شفافیت آرای مجلس سخن گفته‌اند.