غربت میوه بهشتی در مازندران

به گزارش خبرنگار ایرنا، مازندران با داشتن یك هزار و 500 هكتار باغ انار و تولید 22 هزار تن محصول در سال، رتبه یازدهم كشور را دارد و اگر 12 هزار هكتار درختان انار خودرو و ترش خلیج میانكاله را به آن اضافه كنیم، بدون ارفاق در جایگاه دوم می نشیند.
البته در این حساب و كتاب سرانگشتی، درختان اناری كه نقش حصار را برای مزارع و باغستان های دیگر در مناطق جلگه ای و دامنه ها ایفا می كنند و یا درختانی كه در حیاط خانه های روستایی برای مصرف خانوار به ثمر می نشینند، محاسبه نشده اند، چه آن كه اگر چنین شود شاید با فاصله زیاد جایگاه نخست را به خود اختصاص دهد.
درختان انار مازندران را باید جزو سخت جان ترین گونه درختی شمار آورد؛ از آن رو كه نه گونه های مختلف مركبات با سودآوری سرشار توانست جا را برایشان تنگ كند و نه گوجه فرنگی كه طی چند دهه اخیر به ' مزه غالب ' غذاهای ایرانی تبدیل شده از محبوبیت میوه آن كاست.
شاید اگر از انار به عنوان میوه بومی مازندران یاد كنیم، چندان بی راهه نرفته باشیم چرا كه بقایای به دست آمده از دوره غارنشینی بشر در این خطه كه به بیش از سه هزار سال قبل بر می گردد، نشان می دهد مردمان این دیار با این میوه بهشتی آشنایی داشتند.
البته این نشانه باستانی در حد نقاشی یا چیزی در این حد نیست كه با تفسیر باستان شناسان هویت یابی شده باشد، بلكه یك فقره شی مفرغی شبیه انار است كه در محوطه باستانی ' گوهرتپه ' بهشهر در شرق مازندران به دست آمده و قرار است امروز همزمان با جشنواره انار رونمایی شود.

** روح فرهنگی، راز سخت جانی انار مازندران
گذشته از دیرینگی آشنایی مازنی ها با انار كه آن را در حد درخت بومی این منطقه نزدیك می كند، سنت غذایی مردمان این استان نیز مهم ترین دلیلی است كه سبب شده است تا با وجود همه كمی و كاستی ها و مشقتی كه باغداران تحمل می كنند، باغستان های انار همچنان سرپا بمانند.
تقریبا هیچ غذایی در حوزه جغرافیای فرهنگی مازندران بدون انار مزه نوستالژیكش را برای مردمان این خطه نخواهد داشت؛ حتی اگر آن غذا در حد ' آش ترش ' و خوردنش برای تفنن باشد چه رسد به غذاهای اصلی و سنتی مازندرانی ها كه بخشی از فرهنگ مهمان نوازی صاحبخانه ها را تشكیل می دهد مانند اردك توپر و ماهی توپر و سس هایی چون اناردون، سیرانار و غیره كه مزه اصلی غذاهای مازندرانی ها را تامین می كند.
با وجود جایگاه مازندران در داشتن باغ های انار و تولید محصول و به رغم دیرینگی درخت انار در این سرزمین و نقشی كه این میوه در اقتصاد و معیشت مردمان استان در كنار نقش فرهنگی دارد، اما همچنان پای فراوری این محصول می لگند و اندك میزانی از تولید بیش از 30 هزار تنی آن تنها به روش سنتی و با دخالت مادربزرگ ها تبدیل به رب و دانه خشك می شود، روشی كه شاید در سال های آینده خود تبدیل به نوستالژی شود.
** صنایع فراوری، پای لنگ توسعه باغستان های انار
باغداران مازندرانی كه این روزها آستانه تحملشان به خاطر تغییرات اقلیمی به كمترین میزان خود رسیده است، از این شكوه دارند كه این استان با وجود جایگاهش در تولید انار و نقش فرهنگی این میوه بویژه در سنت غذایی، تنها سختی و مشقت به ثمرنشاندن درختان و چیدن میوه را نصیب می برند و سودش در استان های دیگر به جیب واسطه ها و شاید كارخانه دارانی می رود كه صنعت فراوری را در آنجا پهن كرده اند.
شهرستان بهشهر در شرق مازندران با تولید حدود 10 هزار و 450 تن انار در سال، قطب تولید این میوه به شمار می رود و باغداران این منطقه به خاطر نبود صنایع فراوری مجبورند بیشتر دسترنج خود را به صورت فله به دیگر نقاط استان و كشور حمل كنند تا پس از بسته بندی به با سود سرشاری كه نصیب دیگران می شود به بازار عرضه شود.
بیش از 90 درصد انار تولیدی در باغستان های شرق مازندران از جمله بهشهر ارگانیك است و بدون استفاده از هرگونه سم و كود شیمیایی به دست می آید و همین ویژگی هم لزوم توجه به صنایع تبدیلی و تكمیلی برای فرآوری این محصول را بیشتر می كند.
رضا باقری یكی از كشاورزان منطقه خلیل شهر بهشهر با گله از نبود صنایع فراوری و بسته بندی در منطقه ، به خبرنگار ایرنا گفت: بخش قابل توجهی از محصولمان هر سال به خاطر فراهم نبودن شرایط لازم برای فرآوری و صنایع تبدیلی دور ریخته می شود.
وی افزود: اگر چه 60 درصد تولیدات انار به صورت تازه خوری است و 40 درصد هم به فرآوری و رب انار توسط افراد محلی تبدیل می شود؛ اما در همین بین بخشی از هسته باقی مانده از انار در پخت رب انار و حتی خود انار دور ریخته می شود.
این باغدار بهشهری توضیح داد: با توجه به اینكه همه تولید انار به مصرف داخلی نمی رسد ، بخشی از این محصولات با قیمت پایین به استان های دیگر ارسال می شود كه در این بین بخشی از محصولات هدر می رود، در حالی كه ایجاد صنایع تبدیلی در شهرستان می تواند تا حدود بسیار زیادی از مشكلات كم كرده و گامی موثر برای توسعه اقتصادی و اشتغال جوانان باشد.
باقری گفت: باغداری انار در منطقه ما همچنان سنتی است و حتی پخت رب انار هم به صورت سنتی و خانگی انجام می شود و سال هاست كه با ان مشكلات دست و پنجه نرم می كنیم و صنایع تبدیلی، همچنان حلقه مفقوده بخش كشاورزی است كه در شرق مازندران تكمیل نشده است.
اكبر هاشمی كه در روستای شهیدآباد بهشهر دارای باغ انار است به نرخ بالای تسهیلات بانكی برای ایجاد و احداث صنایع تبدیلی اشاره كرد و گفت: در این بخش برخی از كاغذبازی ها و همچنین بالا بودن نرخ سود تسهیلات بانكی موجب شده است كه جوانان با انگیزه ای كه توان و فكر ایجاد صنایع تبدیلی را دارند عقب نشینی كنند و لازم است مسئولان بیش از پیش در این بخش كمك كار سرمایه گذاران و جوانان بومی باشند.
وی افزود: نبود جایگاه و پایانه عرضه مستقیم محصولات كشاورزی هم موجب شده است كه در فصول مختلف در حاشیه جاده ها شاهد خرده فروشی محصولات باغی و كشاورزی مانند انار ، پرتقال، انجیر، ذرت، صیفی جات و غیره توسط جوانان باشیم كه گذشته از نداشتن صرفه اقتصادی، با خطرات مختلف جاده ای و ایمنی هم همراه است.
این باغدار بهشهری گفت: وجود واسطه ها و دلالان موجب شده است كه نه تنها در بخش فروش انار بلكه در فروش بسیار از محصولات باغی و كشاورزی با مشكل رو به رو باشیم در حالی كه اگر كارخانه صنایع تبدیلی و یا پایانه عرضه مستقیم محصولات كشاورزی ایجاد شود؛ فرزندان ما از خرده فروشی و فله فروشی در كنار خیابان ها رها شده و با تمركز در فروش، شغل آبرومندی برای آنان فراهم می شود.
نازبانو محمدپور یكی از بانوان شرق مازندران كه در كنار همسرش در كار كشاورزی و باغداری كمك می كند به خبرنگار ایرنا گفت: سالهاست كه همراه با مادران و مادربزرگان خود به این كار اشتغال داشته و داریم و در مهر ماه مهم ترین كار ما همین پختن رب انار یا ترشی انار در روستاهاست كه البته این رب انار ارگانیك، طبیعی و سالم، به دلیل نبود بازار هدف مناسب با قیمت ناچیز و بسیار كمی به فروش می رود.
وی افزود: به دلیل نبود بازاریابی و بازارسازی مناسب در شهرستان، رب انار تولیدی ارگانیك خود را باید با قیمت بسیار پایین و ناچیز به واسطه ها فروخته و یا به صورت فله و خرده فروشی انجام دهیم كه عایدی مناسبی حاصل نمی شود.
این بانوی مازندرانی با اعلام اینكه مراحل پخت رب انار بسیار سخت طاقت فرساست، گفت: این روش فراوری سنتی در بهشهر شاید تنها تا چند سال دیگر دوام بیاورد و وقتی نسل جدید بزرگ شود دیگر نه توانی برای انجام این كار را دارد و نه از مادرانشان خبری است تا در این بخش آستین ها را بالا زده و بساط پخت ترشی انار را به پا كنند و لذا لازم است كه برای ایجاد صنایع تبدیلی اقدام شود.
وی افزود: با ایجاد كارخانه تبدیلی، انارهای ریزتر و تركیده به كارخانه رب انار و فرآوری های مختلف دیگر روانه شده و با بسته بندی مناسب و بهداشتی روانه بازار شود كه هم از دور ریز آن جلوگیری می شود و هم از نظر تولید مقرون به صرفه است و هم اینكه برای جوانان اشتغال پایدار ایجاد می شود و همچنین با بازاریابی مناسب، باغداران به درآمد مناسب و بیشتری دست خواهند یافت و دست واسطه ها كوتاه می شود.
رضا فاضل یكی از كارشناسان كشاورزی منطقه هم در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: ایجاد صنایع تبدیلی می تواند تا حدود بسیار بالایی از دورریز محصولات جلوگیری و صرفه اقتضادی را برای كشاورزان به ارمغان آورد.
وی افزود: با توجه به كشت قابل توجه انار در شهرستان بهشهر و نیازمندی به صنایع تبدیلی، یك سرمایه گذار وارد كار شده است و مقدمات اجرای كارخانه صنایع تبدیلی در بهشهر در دست انجام است و با سیر مراحل قانونی اجرایی می شود.
مدیر جهاد كشاورزی بهشهر هم به خبرنگار یارنا گفت: بهشهر با داشتن یكهزار و 50 هكتار باغ انار و تولید 10 هزار و 450 تن محصول ، بیشترین سطح زیر كشت انار مازندران را به خود اختصاص داده است.
خلیل حقیقی افزود: هم اكنون یكهزار و 350 بهره بردار انار در بهشهر فعالیت دارند و وجود 150 هكتار انار خودرو ترش پراكنده و 12 هزار هكتار انار ترش متمركز در میانكاله با عملكرد پنج تن در هر هكتار حاكی از جایگاه مناسب و خوب این میوه و توسعه پرورش انار در بهشهر است.
وی ادامه داد: شهرستان بهشهر جایگاه مناسبی برای توسعه و رشد انار دارد و عایدی خالص باغداران از فروش انار در بهشهر سالانه 220 میلیارد ریال برآورد می شود كه با توجه به این رقم بالای گردش مالی و میزان تولید انار كه می تواند بیشتر هم شود، ایجاد صنایع تبدیلی را دوچندان می كند.
مدیر جهاد كشاورزی بهشهر، مهمترین ویژگی انار این شهرستان را ثمردهی ارگانیك آن دانست و گفت: 90 درصد انار بهشهر به صورت ارگانیك به ثمر می نشیند و هیچ گونه كود و سم شیمیایی در باغستان های شهرستان استفاده نمی شود در حالی كه چنین وضعیتی در بسیاری از كشورهای جهان و حتی استان های مختلف كشورمان، كمتر به چشم می خورد.
حقیقی گونه های مختلف انار بهشهر را شامل انار ترش باغی ، ترش جنگلی پوست قرمز، ترش جنگلی پوست سفید، شیرین، شكری، ملس، لمسری، ترش خودرو، انار ترش خزری، شیرین جنگلی، انار قرمز و انار خودرو میانكاله معرفی كرد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی مازندران هم گفت: مازندران با دارا بودن یكهزار و 500 هكتار باغ انار و تولید 22 هزار تن رتبه یازدهم را در كشور دارد كه با احتساب 12 هزار هكتار درختان انار ترش خودرو در خلیج میانكاله بهشهر، رتبه استان به دوم می رسد.
محمدتقی شكوهی با اشاره به وجود آب و هوای مناسب و ایده‌آل برای رشد درختان انار، یادآور شد: مناطق نیمه گرمسیری با زمستان‌های خشك و معتدل و نیز تابستان‌های نسبتا گرم و خشك برای رشد این درخت مناسب است كه مازندران دارای چنین شرایط آب و هوایی است.
وی افزود: با توجه به فرآوری صددرصدی انارهای ترش مازندران و تبدیل آن به رب، انار دان و پودر، این محصول دارای ارزش افزوده و اشتغال‌زایی قابل ملاحظه‌ای است.
شكوهی عمر اقتصادی درخت انار را تا 70 سال دانست و گفت: سالانه 1.5 میلیون تن انار در دنیا تولید می‌شود و ایران با دارا بودن سطح زیركشت حدود 75 هزار هكتار و تولید بیش از 750 هزار تن، نخستین تولیدكننده این میوه پاییزه است.
رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان بهشهر هم به خبرنگار یارنا گفت: در بخش صادرات انار از بهشهر مقدمات كار در دست بررسی و اقدام است و بازار هدف در حال بررسی است تا تبادل قیمت انجام و برای صادرات اقدام شود.
اسماعیل هادی نژاد افزود: تمایلاتی برای صادرات به كشورهای حاشیه خزر وجود دارد كه در دست برنامه ریزی و رایزنی در این بخش هستیم و با نهایی و تكمیل شدن مرحله، اطلاع رسانی می شود.
هادی نژاد گفت: اكنون مهم ترین عامل برای كشورهای هدف در بخش صادرات، قیمت تمام شده محصول است كه باید توجه و تلاش شود تا هزینه تولید و هزینه های جانبی كالاهای صادراتی به حداقل برسد و كالا قابلیت تبادل با كشورهای دیگر را داشته و در امر صادرات، به رونق قابل قبول برسیم.
بر اساس گزارش های رسمی از 28 رقم انار موجود در مازندران 16 گونه در شهرستان بهشهر كشت می شود.
علاوه بر استفاده و تازه خوری از میوه انار، از این میوه بهشتی برای فرآوری های مختلف همچون آب انار، رب انار، دون انار، پودر انار و لواشك تهیه می‌شود.
فصل برداشت انار مازندران از اواسط شهریور ماه شروع شده و تا اواخر آبان ماه در برخی از مناطق ادامه دارد.
باغداران مازندرانی هم اكنون در آخرین روزهای برداشت انار از باغستان های خود هستند و انتظار دارند مسئولان بخش های مختلف در كنار برگزاری جشنواره های مختلف به بهانه تولید محصولات كشاورزی و باغی، اقدامات عملی هم در ساماندهی و سر و سامان دادن به تولیدات این بخش ها داشته باشند.
شهرستان بهشهر از امروز دوم آبان ماه میزبان برگزاری ششمین جشنواره ' انار اشرف ' است، جشنواره ای كه به نظر می رسد تاكنون تنها توانسته موضوع مشكل دار شدن باغداری انار را به رسانه ها بكشاند و تا رسیدن به اهداف دیگر چون ایجاد صنایع تبدیلی و بسته بندی، حمایت ملموس از باغداران و ایجاد اشتغال برای جوانان در این بخش آن هم از نوع پایدار فاصله دارد.
7332/1654