سازمان ملل ظرفیتی برای دیپلماسی هوشمند

به گزارش خبرنگار ایرنا، ناكامی جامعه ملل در جلوگیری از بروز جنگ و انحلال آن در سال 1939میلادی قدرت های بزرگ را به فكر ایجاد ساز وكار بین المللی دیگری انداخت كه از اواسط جنگ جهانی دوم این روند آغاز شد و سرانجام در 24 اكتبر 1945 مصادف با دوم آبان ماه 1324 با نام «سازمان ملل متحد» شكل گرفت.
جامعه ملل، سازمانی بود كه تاسیس آن در جریان جنگ جهانی اول مطرح و در 1919 براساس معاهده ورسای «برای حمایت از همكاری بین المللی و دستیابی به صلح و امنیت» تشكیل شد.
این سازمان فعالیت خود را پس از ناكامی در پیشگیری از وقوع جنگ جهانی دوم، متوقف كرد اما نمایندگان 50 كشور در 1945 در كنفرانس ملل متحد درباره تشكیل سازمانی بین المللی در سانفرانسیسكو دیدار كردند تا منشور ملل متحد را تدوین كنند.
اساس مباحت این كنفرانس، پیشنهادهایی بود كه در اوت تا اكتبر 1944 در «دمبارتن اوكز» ایالات متحده، نمایندگان انگلیس، آمریكا، چین، اتحاد جماهیر شوروی، و فرانسه به آن دست یافته بودند.
منشور ملل متحد 26 ژوئن 1945 به امضای نمایندگان 50 كشور فوق رسید و در 24 اكتبر 1945 به طور رسمی سازمان ملل متحد تشكیل شد. عضویت ایران هم به این سال باز می گردد و در واقع ایران جزو پایه گذاران این سازمان بوده است.
در مقدمه منشور آمده است: «ما مردم ملل متحد با تصمیم به حفاظت از نسل های آینده از بلای جنگ كه دوبار در مدت یك عمر انسان، افراد بشر را به مصائب بیان نشدنی دچار كرده و با اعلام مجدد ایمان خود به حقوق اساسی بشر و به حیثیت و ارزش شخصیت انسانی و به تساوی حقوق مرد و زن و همچنین بین ملت ها اعم از كوچك و بزرگ و ایجاد شرایط لازم برای حفظ عدالت و احترام الزامات ناشی از عهدنامه ها و سایر منابع حقوق بین المللی و كمك به ترقی اجتماعی و شرایط زندگی بهتر با آزادی بیشتر و برای نیل به این هدف ها به رفق و مدارا كردن و زیستن در حال صلح با یكدیگر با روحیه حسن همجواری و به متحد ساختن قوای خود برای نگهداری صلح و امنیت بین المللی و به قبول اصول و ایجاد روش هایی كه عدم استفاده از نیروهای مسلح را جز در راه منافع مشترك تضمین كند و به توسل به وسائل و مجاری بین المللی برای پیشبرد ترقی اقتصادی و اجتماعی، تمام ملل «مصمم شده ایم برای تحقق این مقاصد تشریك مساعی كنیم و درنتیجه دولت های متبوع ما توسط نمایندگان خود كه در شهر سان فرانسیسكو گرد آمده اند و اختیارات تامه آنان ابراز و صحت و اعتبار آن محرز شناخته شده است، نسبت به این منشور ملل متحد موافقت حاصل كرده اند و به این وسیله سازمانی بین المللی موسوم به ملل متحد را تاسیس می كنند.»
این سازمان دارای 6 ركن است كه مجمع عمومی، شورای امنیت، شورای اقتصادی و اجتماعی، شورای قیمومیت، دیوان بین المللی دادگستری و دبیرخانه اركان آن محسوب می شوند.

**مجمع عمومی
مجمع عمومی، ركن مشورتی اصلی سازمان است. مجمع از نمایندگان همه كشورهای عضو تشكیل شده كه هر یك از آنان یك رای دارند. تصمیم گیری درباره مسائل مهم همچون صلح و امنیت، پذیرش اعضای جدید و مسائل بودجه نیازمند اكثریت دو سوم آرا است اما مسایل دیگر با رای اكثریت انجام می شود.
در سال های اخیر، مساله فلسطین و محكومیت انتقال سفارت آمریكا به قدس مهم ترین تصمیم مجمع عمومی سازمان ملل بوده است.
آمریكا در این مجمع به ویژه در دوره ریاست جمهوری «دونالد ترامپ» به دلیل رفتارهای مغایر با پیمان ها و مقررات بین المللی مهجور است و آرای این مجمع نشان داده است، نظری مخالف فشارها و تهدیدات یكجانبه آمریكا دارند.
در هفتاد و سومین مجمع عمومی كه از اواخر شهریور ماه امسال آغاز به كار كرد هم سران كشورها به خوبی نشان دادند كه مخالف سرسخت و جدی یكجانبه گرایی آمریكا هستند كه حمایت آنها از برجام نمود عینی از این مخالفت بود.
مجمع عمومی هم 6 كمیته دارد كه عبارتند از كمیته یكم (خلع سلاح و امنیت بین الملل)، كمیته دوم (اقتصادی و مالی، كمیته سوم (اجتماعی، بشردوستانه و فرهنگی)، كمیته چهارم (استعمار زدایی و سیاسی ویژه)، كمیته پنجم (اداری و بودجه) و كمیته ششم (حقوقی).
در این بین اگرچه همه كمیته ها اهمیت دارند، اما كمیته اول به دلیل مباحث مرتبط با امنیت بین الملل و ممنوعیت گسترش سلاح های كشتار جمعی به ویژه در این سال ها به دلیل طرح مباحث هسته ای و شیمیایی مورد توجه بوده است.
كمیته سوم هم به دلیل طرح مسایل حقوق بشری علیه كشورها و همچنین ایران، محل جدال های جدی دیپلماتیك بوده است و نشست های آن با دقت از سوی ناظران و رسانه ها رصد می شود.

**شورای امنیت
ركن دیگر سازمان ملل متحد، شورای امنیت است كه براساس منشور، مسؤلیت اصلی حفظ صلح و امنیت بین المللی را بر عهده دارد. این شورا 15 عضو دارد كه چین، فرانسه، فدراسیون روسیه، انگلیس و ایالات متحده پنج عضو دائمی و 10 كشور دیگر به عنوان عضو غیردایم برای مدت دو سال به وسیله مجمع عمومی انتخاب می شوند.
دستور جلسات یا تصویب قطعنامه های پیشنهادی نیازمند حداقل 9 رای مثبت است به شرطی كه هیچ یك از اعضای دائم رای منفی نداده باشند.
هر پنج عضو دائمی یك بار یا بیشتر «حق وتو» اعمال كرده اند. اگر یك عضو دائمی با یك قطعنامه پیشنهادی به طور كامل موافق نباشد اما نخواهد آن را وتو كند، می تواند رای ممتنع بدهد یعنی اجازه دهد قطعنامه، در صورتی كه تعداد 9 رای مثبت لازم را كسب كند، به تصویب برسد.
در یكسال گذشته مساله سوریه و فلسطین دو موضوعی بود كه روسیه و آمریكا با آن مخالفت كردند و با وتوی پیش نویس قطعنامه ها، اجازه تصویب آن را ندادند.
مخالفت روسیه با تمدید ماموریت مكانیسم تحقیق مشترك درباره ادعای استفاده از سلاح شیمیایی در سوریه بود و مخالفت آمریكا هم برای جلوگیری از هرگونه تحقیق درباره جنایات صهیونیست ها علیه فلسطینی ها انجام شد.
آمریكا با سوء استفاده از عضویت خود در این شورا و همچنین میزبانی سازمان ملل، دو موضوع حقوق بشری و همچنین ادعای مبارزه با فساد را در دستور كار این شورا قرار داد كه مخالفت سایر اعضا را در برداشت اما چون قطعنامه ای از آن خارج نمی شد، این نشست ها برگزار اما اعضای شورا اختلاف نظراتشان را به صراحت مطرح كردند.
از دیگر اقدامات آمریكایی ها در دوره یكسال گذشته شورای امنیت انجام دادند، برگزاری نشستی با ریاست ترامپ بود كه سعی داشتند، مساله ایران را مطرح كنند اما 14 عضو این شورا با حمایت از توافق هسته ای و نكوهش یكجانبه گرایی آمریكا در خروج از برجام و فشار به كشورهای دیگر برای نادیده گرفتن قطعنامه 2231، فرصت سوء استفاده كاخ سفید از این نهاد بین المللی را سلب كردند.
در حال حاضر مباحث فلسطین، صلح بانی، یمن، سوریه، آفریقای مركزی و سودان جنوبی، كره شمالی و كنگو اصلی ترین دستور كارهای شورای امنیت محسوب می شوند.
اگرچه شورای امنیت به محلی برای موازنه قدرت های جهانی در تصمیم گیری نسبت به منافع و تضادها تبدیل شده است اما هنوز بی اعتنایی به این شورا و مصوبات آن از سوی برخی قدرت ها دیده می شود كه حمله موشكی آمریكا، انگلیس و فرانسه به سوریه از نمونه های آن در یكسال گذشته است.
قطعنامه های 598 و 2231 هم تاكنون دو قطعنامه ای است كه به تصویب شورای امنیت رسیده و محتوا و غالب كلی آن به نفع ثبات و آرامش در ایران بوده است.

** دیوان بین المللی دادگستری
از دیگر اركان سازمان ملل متحد، دیوان بین المللی دادگستری است. مقر این دیوان شهر لاهه در هلند واقع شده است. این دیوان اختلاف های حقوقی بین كشورها را حل و به سازمان و كارگزاری های تخصصی آن نظر مشورتی ارائه می دهد.
اساسنامه آن بخشی تفكیك ناپذیر از منشور ملل متحد است. این دیوان به روی همه كشورهای متعهد به اساسنامه آن كه شامل همه اعضای سازمان می شود، باز است.
كشورها تنها می توانند در موارد بحث انگیز به دیوان متوسل شوند و شكایت های خود را به آن تسلیم كنند. دیوان به شكایات اشخاص یا نهادهای خصوصی یا سازمانهای بین المللی رسیدگی نمی كند.
مجمع عمومی و شورای امنیت می توانند درباره هر مساله حقوقی از دیوان نظر مشورتی بخواهند. سایر اركان و كارگزاری های تخصصی سازمان، در صورت موافقت مجمع عمومی، می توانند خواهان نظریات مشورتی درباره مسائل حقوقی در حوزه فعالیت های خود شوند.
جمهوری اسلامی ایران تاكنون چند بار علیه اقدامات خصمانه آمریكا به دیوان بین المللی دادگستری شكایت كرده است كه خروج آمریكا از برجام و اعمال تحریم ها علیه مردم ایران یكی از آنها است.
متعاقب این شكایت كه ایران براساس پیمان مودت با آمریكا، دادخواست خود را تقدیم دیوان كرد، رای موقتی صادر شد كه آمریكا نباید علیه نیازهای انسانی، دارو و خدمات هواپیمایی تحریمی وضع كند.
همچنین ایران از آمریكا شكایت دیگری را به دیوان برده است كه در آن به تصمیم دادگاهی در آمریكا برای ضبط حدود 2 میلیارد دلار متعلق به بانك مركزی اعتراض شده است.
در نگاه كلی به آنچه كه امروزه سازمان ملل متحد نامیده می شود، می توان دریافت كه این سازمان از اراده دولت ها شكل گرفته است و تصمیم گیری در آن ورای این اراده نیست اما محلی برای ارائه توانمندی های دیپلماتیك كشورها است تا اختلافات و تعارض های خود را حتی با قدرت های بزرگ، به میدان آورده و آنها را در برابر نقض تعهدات و قوانین بین المللی به چالش بكشند.
كاری كه در سال های اخیر، دیپلماسی هوشمندانه جمهوری اسلامی ایران از آن استفاده كرده و برای احقاق حقوق مردم، بهره برده است.
اروپام*1429**2040