سرود سوگ

شعر یا موسیقی آیینی، هنری متعهد به ارزشهای مذهبی است كه پس از انقلاب اسلامی غنای بیشتری یافت اما برخلاف پایبندی سرایندگان این نوع شعر به ارزشها، برخی مداحان آهنگ هایی بر آن می نهند كه در ظرف اعتقادات مذهبی نمی گنجد و به نوعی چهره شعر آیینی را خدشه دار می كند.
هر نوع سبك موسیقی در جای خود ارزشمند است اما شعری كه در وصف حال ائمه معصومین (ع) یا در سوگ آنان سروده می شود، آهنگی را می طلبد كه همسطح این مقام و منزلت باشد.
گاهی بین شعر و آهنگ موسیقی مذهبی كه با عنوان مرثیه از آن یاد می شود، تناسب كاملی دیده نمی شود بویژه اینكه برخی به سبب جذب مخاطب با ارضای خودخواهی های خود، از بار معنایی اشعار می كاهند، از این رو باید به چالش هایی كه در موسیقی آیینی وجود دارد توجه كرد.
خراسان مهد شاعران بزرگ آیینی است، برخی معتقدند شعر آیینی از توس برخاست، آن هنگام كه فردوسی نامدار سوگ سیاوش را در شاهنامه سرود، اما بسیاری بر تولد شعر آیینی از زمان شهادت حضرت امام رضا (ع) اعتقاد دارند و حرم مطهر رضوی را مهد آن می دانند.

* قدمت شعر آیینی در حرم مطهر رضوی
حرم مطهر حضرت امام رضا (ع) در مشهد مقدس، مركز نوحه خوانی ها، مداحی ها و خوانش شعرهای آیینی در مناسبت های مختلف مذهبی است كه همواره همسو با ارزشهای دینی بوده و با مدیریت آستان قدس رضوی به خوبی به آن پرداخته و شان و منزلت آن حفظ شده است.
معاون تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: برخی معتقدند از زمانی كه حضرت امام رضا (ع) به شهادت رسیدند و در مشهد دفن شدند، مرثیه سرایی یا خوانش شعرهایی آیینی در سوگ آن حضرت آغاز شد.
حجت الاسلام سید جلال حسینی افزود: گفته می شود 'جابر بن عبدالله انصاری' در چهلمین روز شهادت حضرت امام رضا (ع) بر سر مزار ایشان حاضر شده و اشعاری را خوانده و به نوعی برای آن حضرت عزاداری كرده است.
وی اظهار داشت: مرثیه سرایی مداحان با بهره گیری از شعرهای آیینی از قرنها قبل در حرم مطهر رضوی وجود داشته اما بعد از انقلاب اسلامی این نوع مداحی و استفاده از شعرهای آیینی ساماندهی شده و رسمیت یافته است.
وی گفت: در مجموعه مدیریتی آستان قدس رضوی بیش از هزار پرونده مربوط به مداحان وجود دارد كه نشان از نظارت بر كار آنان در زمینه شعر و آهنگی است كه در بیان اشعار به كار می برند.
معاون تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی افزود: كارگروه یا هیات علمی شاعران آیینی نیز زیر نظر این معاونت تشكیل شده كه جمعی از شاعران آیینی صاحب نام و صاحب اثر عضو آن هستند و بر كار مداحان در مناسبت های مهم مذهبی نظارت می كنند.
مدیر عامل موسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: انجمن ادبی رضوی این موسسه برای حمایت از شعر آیینی، با بهره گیری از شاعران اقدام به تولید شعر رضوی می كند.
محمد علی چمی گوی افزود: انجمن ادبی رضوی در 20 استان كشور شعبه دارد، علاوه بر آن این انجمن در مشهد طی روزهای مختلف هفته برای بزرگسالان، جوانان و بانوان تشكیل می شود و خروجی فعالیت آنها سرودن اشعار رضوی است.
وی اظهار داشت: كمتر از یك سال است كه با گروهی از شاعران آیینی كشور هماهنگ شده ایم و متناسب با هر مناسبت به آنان سفارش كار می دهیم، به نحوی كه این شاعران متناسب با موضوعات مذهبی بویژه در ارتباط با حضرت امام رضا (ع) اشعاری می سرایند.
وی گفت: پس از سرایش این اشعار، برای آنها آهنگی تنظیم شده و توسط گروه 'آوای رضوان' خوانده می شود و در نهایت كلیپی از آن تهیه شده و در اختیار مراكز یا نهادهای فرهنگی قرار می گیرد.
چمی گوی افزود: كانالی نیز در فضای مجازی ایجاد شده و همه محتواهای تولید شده در قالب شعر آیینی توسط موسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی بر روی آن قرار می گیرد تا همه مربیان كشور به این تولیدات دسترسی داشته باشند.

* آكاپلا
مدیر عامل موسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی گفت: به موسیقی بدون استفاده از ادوات یا سازها، آكاپلا می گویند، این نوع اجرا توسط یك یا چند نفر بدون همراهی موسیقی انجام می گیرد.
چمی گوی اظهار داشت: كارهای جدید مناسبتی یا غیرمناسبتی این موسسه بدون استفاده از ساز انجام می گیرد، آهنگ سازی برای اشعار آیینی در واقع همان نوا دادن به اشعار است كه آكاپلا محسوب می شود.
وی گفت: آموزش آكاپلا در قالب كارگاه های آموزشی برای همه رده های سنی توسط این موسسه انجام می شود و به زودی جشنواره آكاپلای رضوی نیز برگزار خواهد شد.
وی برگزاری دوره مربیگری آكاپلا با حضور مجید اخشابی، شهلا میلانی (رئیس كانون خوانندگان كلاسیك خانه موسیقی ایران) و میلاد عمران لو از مدرسان برجسته گروه های آوازهای تهران با حضور 80 نفر از مربیان كشور در شهریور ماه امسال را از دوره های آموزشی موفق این موسسه برشمرد.

* شعر آیینی و آسیب های مترتب بر آن
رئیس اداره شعر و ادب اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: خراسان پیشینه غنی در زمینه شعر آیینی دارد، استادان بزرگی چون مرحوم قدسی و مرحوم صاحب كار، از این خطه رشد كرده اند و شعرهای بسیار زیبا و ماندگار از خود به جا گذاشته اند.
ملیحه بذلی افزود: اكنون نیز استادانی از قبیل غفورزاده شفق، سید محسن مصطفی زاده، محمد موید، حجت الاسلام صفری زرافشان از شاعران بزرگ آیینی خراسان هستند كه تالیفات گسترده ای در این حوزه داشته و اشعار آیینی بسیار زیبایی سروده اند.
وی اظهار داشت: تعاریف جداگانه ای از شعر آیینی می شود، من معتقدم كه شعر آیینی، شعری است كه منتسب به قیام حضرت امام حسین (ع) و واقعه كربلا باشد و باقی اشعار منتسب به سایر ائمه (ع)، شعر مذهبی تعریف می شود اما برخی معتقدند كه شعر آیینی منتسب به همه ائمه معصومین (ع) می باشد.
وی گفت: شعر آیینی، شعری است كه حماسه را نشان می دهد، فردوسی حماسه سرا بود و در داستان مرگ سیاوش اشعاری می سراید كه به نوعی تعزیه خوانی یا مرثیه سرایی محسوب می شود.
بذلی افزود: اشعار عبدالرحمان جامی در قرن هفتم را می توان سبكی از اشعار آیینی دانست لذا اعلام زمان دقیق تولد اشعار آیینی بستگی به تعریف ما از این نوع شعر دارد.
وی در زمینه آسیب های شعر آیینی نیز اظهار داشت: همه مداحان شعر آیینی نمی خوانند، در واقع مداحان در حال حاضر ترانه هایی را می خوانند كه شاعران به سفارش آنان سروده اند یا خود از برخی كتابها برداشته و بر روی آن آهنگ گذاشته اند.
وی گفت: با این حال باز هم اشكالی در ترانه به كار رفته از سوی مداح وجود ندارد بلكه مشكل از آهنگی است كه وی بر روی سروده ها و از نوع پاپ آن می گذارد و این نوع آهنگ شایسته مجلس عزا یا در شان ائمه معصومین (ع) نیست.
بذلی افزود: معتقد نیستم كه ترانه باعث ابتذال مداحی می شود، بلكه آهنگی كه برای این نوع ترانه استفاده می شود، روی آن تاثیر می گذارد و مناسب كار مداح نیست.
وی اظهار داشت: سبك خواندن مداح و اشعاری كه می خواند باید آسیب شناسی شود و مداح نسبت به آنچه می خواند، توجیه گردد.
وی گفت: مهمترین آسیب موسیقی آیینی یا شعر آیینی، سفارشی شدن كار است.
بذلی افزود: شعر آیینی را نباید حتما مداح بخواند اما در اذهان عمومی شعر آیینی این گونه توصیف شده كه حتما توسط مداح خوانده شود در حالی كه خود شاعران آیینی در سوگواره ها و جشنواره هایی كه هر سال برگزار می شود، اشعار زیبای خود را در وصف ایزد متعال، ائمه معصومین (ع) یا در سوگ آنان می سرایند و می خوانند.
وی اظهار داشت: هم اكنون 500 شاعر در منطقه خراسان رضوی، تخصص سرودن شعر آیینی دارند و شاعران سرآمد در كشور به شمار می روند و كتاب های مختلفی چاپ كرده اند.
بذلی گفت: قرار است در دهه آخر صفر امسال، همایش كشوری 'مرثیه سرخ' توسط این نهاد در مشهد برگزار شود كه در این همایش به موضوعاتی از جمله تاریخ تحلیلی تعزیه و تعزیه خوانی، بررسی و آسیب شناسی شعرها و ترانه های آیینی، نقد محتوایی اشعار عمان سامانی و رموز ماندگاری شعر محتشم كاشانی در قالب نشست های تخصصی پرداخته خواهد شد.

* استفاده از سبك پاپ در مداحی
رئیس كانون مداحان و شاعران آئینی خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: هنر مداحی و شعر آئینی از جمله هنرهایی است كه همواره مورد توجه ائمه معصومین (ع) بوده و شاعران آئینی، مرثیه سرایان و نغمه خوانان، از منزلت والایی در جامعه شیعی برخوردارند.
حجت الاسلام قاسم داور صفت افزود: مداحان شناسنامه دار خراسان رضوی كه برای آنان كارت مداحی صادر شده و در این مجموعه پرونده دارند، سه هزار و 300 نفر هستند كه از این تعداد 30 مداح، شاعر آیینی نیز می باشند.
وی اظهار داشت: زنان مداح نیز در خراسان رضوی فعالیت دارند اما هنوز این افراد سازماندهی نشده و كارت مداحی برای آنان صادر نشده است.
وی یكی از آسیب های جدی مداحی را استفاده از خرافات در نوحه خوانی ها و موسیقی پاپ برای اشعار آیینی دانست و گفت: شعرهای آیینی باید بدون موسیقی و با نوای خود شعر خوانده شود اما برخی مداحان برای جذب مخاطب از سبك پاپ یا ارائه داستان های غیرواقعی در اشعار بهره می گیرند.
رئیس كانون مداحان و شاعران آئینی خراسان رضوی افزود: این كانون قادر به مجبور كردن مداحان به استفاده از اشعار آیینی از شاعران خاصی نیست و بر اینكه از چه شعرها و یا چه آهنگی برای مداحی در مجالس استفاده كنند، نمی توان نظارت بسیار داشت.
حجت الاسلام داورصفت اظهار داشت: این كانون در نشست ها یا دوره های آموزشی كه برای مداحان برگزار می كند، آنان را به استفاده از شعرهای برجسته شاعران بنام و معتبر ترغیب كرده و شعرهای خوب را به آنان معرفی می كند.
مسئول آموزش و پژوهش اداره كل تبلیغات اسلامی خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: این نهاد آموزشهای لازم را به هیاتهای مذهبی، مداحان و ذاكران اهل بیت (ع) ارائه داده و كمترین آسیب را در مراسم عزاداری این استان شاهد هستیم.
عبدالله ابراهیمی احمدی افزود: افرادی كه دست به ترویج خرافات و داستانهای غیر واقعی در مداحی و عزاداری می زنند فاقد مجوز رسمی هستند، هرچند برخی از مداحان دارای مجوز نیز برای گرم كردن مجالس مرتكب اشتباهاتی می شوند اما تعداد آنان اندك است.
7489/6053