بحران صنعت نشر؛ روزهایی سخت برای ناشران و كتابفروشان

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ، «محمود آموزگار»، رییس اتحادیه ناشران و كتابفروشان تهران در نشست خبری اخیرش درباره وضعیت قاچاق كتاب در كشور، بار دیگر نگاه ناظران را به سمت آشفته بازار وضعیت نشر كتاب در كشور جلب كرد.
آموزگار از كشف كتاب های قاچاقی به حجم 90 دستگاه وانت بار و خاور خبر داد و گفت كه باندهای قاچاق كتاب، حدود 900 دستفروشی در سطح كشور را پوشش داده و كتاب قاچاق آنان را تامین می كنند. اعدادی كه بطور حتم ذهن هر شنونده ای را به خود مشغول می كند. جالب آنجا است كه كسانی كه به تولید چنین كتابهایی اقدام می كنند، علاوه بر آن كه روند نظارت می گریزند، هیچ هزینه ای نیز برای ترجمه، ویرایش، اخذ مجوز، طراحی صفحات و مانند آن پرداخت نمی كنند. آنان كتاب را با كیفیتی نازل چاپ كرده و در سطح شهر و اغلب با پیشوند «كتاب بدون سانسور» یا «ممنوع» در اختیار متقاضیان قرار می دهند.

** بازاری كه پنهان نیست
این روزها، قاچاقچیان و فروشندگان غیرمجاز كتاب، روزهای سختی در پیش ندارند. تنها كافی است هر ناظری در خیابان انقلاب قدم بزند تا با ده ها دستفروشی مواجه شود كه بساط خود را دقیقا مقابل كتابفروشی ها پهن می كنند و در خورجینشان هر كتابی پیدا می شود؛ از كتابهای ممنوعه تا كتابهای قاچاق.
آنها نه مالیاتی پرداخت می كنند و نه كسی مزاحم بساط آنان می شود. این فروشندگان حتی مجهز به دستگاه كارتخوان هم هستند و در بسیاری از مواقع كتابهایی را به صورت قاچاق می فروشند كه یك انتشاراتی به زحمت و با صرف هزینه بسیار، برای كسب میزان اندكی سود، همین چند روز قبل به زیور طبع آراسته است.
بساطی های كتابفروش خیابان انقلاب یا برخی نقاط دیگر شهر، نه توجهی به ازدحام مردم و تنگی مسیر دارند و نه به اعتراض كتابفروشان این راسته اهمیتی می دهند. آنان برای جلب توجه و داغ كردن بازار خود، تاكید می كنند كه كتابهایشان بدون سانسور است و نایاب. این بساطها، در روزهای جمعه عصر و با تعطیلی كتابفروشی های راسته انقلاب، گسترشی بیش از پیش می یابند و اغلب تمام كوچه های متصل به خیابان انقلاب، پاساژها و محوطه های این محدوده، جولانگاه آنان می شود.

** قیمت دیوانه وار كتاب و بحران كتابفروشی ها
افزایش قیمت كاغذ و گرانی كتاب هم در این میان بی تاثیر نیست. در حالی كه یارانه محدودی به انتشاراتی ها برای خرید كاغذ اعطا می شود، انتشاراتی های معروف و باسابقه نیز امروز ناچارند از بهترین كتاب های خود تنها 200 یا 300 نسخه چاپ كنند و حتی از فروش این تعداد كتاب هم اطمینان ندارند.
یكی از كتابفروشان در مصاحبه با پژوهشگر ایرنا عنوان می كند: امروزه اغلب كتاب فروشی ها ناچارند در كنار فروش كتاب، به فروش لوازم التحریر یا كالاهای تزیینی نیز مشغول شوند؛ بلكه بتوانند حساب دخل و خرج خود را تراز كنند.
این كتابفروش كه اطلاعیه هایی برای كسب حمایت مردم از كتابفروشی های محلی را بر درب مغازه خود نصب كرده است، می گوید: این روزها اغلب كتابفروشی ها، بیش از نیمی از درآمد خود را از طریق فروش كالاهای تزئینی در مغازه های خود به دست می آورند و این برای كتابفروشی ها یك فاجعه است.
یك چاپخانه دار هم از وضعیت آشفته بازار كاغذ می گوید: این روزها قیمت كاغذ و كمبود آن باعث شده عملا سفارش های چاپخانه، در حال به صفر رسیدن باشد تا جایی كه من نیز ناچارم همچون سایر همكاران این بخش، به مسافركشی یا تعمیرات دستگاه های چاپ روی بیاورم و منتظر باشم؛ بلكه وضعیت بهتر شود.
كتابفروش دیگری هم به خبرنگار ایرنا گفت: در گذشته سازمان ها و ادارات دولتی و مدارس و دانشگاه ها بن های خرید كتاب را به صورت گسترده میان كارمندان، دانشجویان و دانش آموزان توزیع می كردند و این خود كمكی بود به مردم برای خرید بیشتر كتاب؛ اما این روزها دیگر چندان خبری از بن های كتاب نیست یا آنقدر اندك و محدودند كه با آن ها حتی نمی توان به تعداد انگشتان یكدست هم كتاب خرید.
این كتابفروش كه خواست نامش فاش نشود، تاكید كرد: زمانی كه تورم ایجاد می شود، متاسفانه اغلب مردم قبل از هر چیز، هزینه سبد فرهنگی خود را كاهش می دهند و این مساله، باعث می شود تا خرید كتاب و مجلات به شدت كاهش یابد.
این كتابفروش در پاسخ به این سوال كه آیا قیمت كتاب بالا نیست؟ گفت: قیمت یك كتاب خوب، حدود قیمت یك غذای خوب در یك رستوران معمولی است. چطور مردم حاضرند به راحتی در یك رستوران غذا بخورند و با كمال میل هزینه آن را پرداخت كنند؛ اما كسی به غذای روح خود توجه ندارد؟
وی افزود: مشكل از عدم تبلیغ برای خرید و مطالعه كتاب در كشور است. در حالی كه صدا و سیما یك شبكه تلویزیونی و یك شبكه رادیویی خود را به صورت كامل به ورزش اختصاص داده است و ده ها مسابقه ورزشی را پوشش می دهد، در طول هفته تنها چند برنامه كوتاه را به معرفی یا نقد و بررسی كتابها اختصاص می دهد. در صورتی كه اگر برنامه های بیشتری در این رابطه پخش شود، مردم بیش از پیش به خرید كتاب راغب خواهند شد. نمونه این برنامه ها، معرفی كتاب در برنامه «خندوانه» بود كه با اقبال مردم مواجه شد. این كتابفروش اشاره می كند: دولت می تواند حداقل كتاب های خوب و ارزشمند را به صورت رایگان تبلیغ كند تا نظر مردم به این كتاب ها جلب شود و راغب شوند این كتاب ها را بخرند.

** انتشار و خرید كتاب در دنیای مجازی، ضربه دیگر به كتاب فروشی ها
در طی چند سال گذشته، گسترش خرید و فروش كتاب در فضای مجازی و فروشگاه های اینترنتی هم باعث شده است تا كتابفروشی ها، با كاهش فروش كتاب مواجه شوند. این در حالی است كه اغلب فروشگاه های مجازی، طیف گسترده ای از كالاها را عرضه می كنند و بد نیست اگر بگذارند كتابفروشی ها، حداقل این عرصه را در اختیار داشته باشند و از میزان فروش آنان كاسته نشود. در عین حال بسیاری از كتابفروشان و بنگاه های نشر، از تكثیر غیرقانونی كتاب در فضای مجازی و به اشتراك گذاشتن آن ها گلایه مند هستند.
یك كتاب فروش در همین رابطه می گوید: سازوكارهای قانونی مشخصی برای مقابله با نشر غیرقانونی كتاب چندان محكم نیست و مراحل شكایت و تعقیب قضایی كتاب، به ویژه در فضای مجازی آنقدر پیچیده و دشوار است كه اغلب ناشران عطای آن را به لقایش می بخشند. در عین حال برخی نیز به صورت غیرقانونی اقدام به تولید و بازنشر یك كتاب به صورت صوتی می كنند. این مساله نیز به نوعی نادیده گرفتن حقوق ناشران است.

** راه دشوار ناشران و كتابفروشان برای غلبه بر بحران
كتابفروشان و ناشران این روزها، با مشكلات بسیاری دست و پنجه نرم می كنند. افزایش شدید قیمت كاغذ، وجود بازار بزرگ قاچاق كتاب، مشكلات رقابت با فروشگاه های مجازی كتاب، كاهش قدرت خرید مردم و افزایش نرخ اجاره بهای فروشگاه ها، تنها گوشه از مشكلات آنان هستند و باید دید آیا تلاش های كارگروه صیانت از حقوق ناشران، مؤلفان و مترجمان اتحادیه ناشران و كتابفروشان تهران می تواند بخشی از این مشكلات را كاهش داده و موجب همدلی و تلاش های بیشتر برای كمك نجات این صنعت فرهنگی گردد؟ و آیا دولت در این روزهای سخت به یاری این صنف فرهنگی كشور خواهد آمد یا خیر؟
پژوهشم**ب-ا**1552