جنگ سرد 2 - محمدرضا عرفانيان *

پيمان موشك هاي هسته اي ميان برد در سال 1987 و سه دهه قبل بين رونالد ريگان رييس جمهوري وقت آمريكا و ميخاييل گورباچف آخرين رهبر اتحاد جماهير شوروي به امضا رسيد و بر پايه آن توليد و آزمايش موشك هاي ميان برد هسته اي از سوي طرفين منع شد.
پس از اعلام دونالد ترامپ براي خروج آمريكا از اين پيمان، جان بولتون مشاور امنيت ملي وي با سفر به روسي، با مقامات مسكو و بويژه با 'نيكلاي پاتروشف' رييس شوراي امنيت روسيه به رايزني پرداخت. وي بارديگر از تصميم رييس جمهوري آمريكا براي خروج از اين پيمان خبر داد.
شوراي امنيت روسيه متعاقب اين ديدار بيانيه اي صادر كرد كه بيانگر آمادگي مسكو براي انجام كار و تلاش مشترك به منظور رفع نگراني هاي متقابل نسبت به اجراي اين پيمان بود.
كشورهاي مختلف جهان نيز در موضع گيري هاي صريح نسبت به اين تصميم ترامپ ابراز تاسف و نگراني كردند.
وزارت امور خارجه چين رسما اعلام كرد كه با خروج آمريكا از اين پيمان مخالف است.
همچنين اتحاديه اروپا با صدور بيانه اي اعلام كرد، ايالات متحده آمريكا بايد پيامدهاي احتمالي خروج از اين پيمان را بر امنيت خود، متحدانش و امنيت سراسر جهان در نظر بگيرد.
'هايكو ماس' وزير امور خارجه آلمان نيز گفت: پايان دادن به اين پيمان نتايج منفي بسياري در پي خواهد داشت.
'يوشيهيد سوگا ' دبير و سخنگوي كابينه ژاپن نيز اقدام آمريكا براي خروج از پيمان منع توليد و گسترش سلاح هاي هسته اي ميان برد را نامطلوب توصيف كرد.
علاوه بر مقامات رسمي اروپا، چين و كشورهاي آسيايي، تعدادي از نمايندگان دمكرات و جمهوريخواه آمريكا نيز مخالفت خود را با خروج آمريكا از اين پيمان اعلام كردند.
'آدام اسميت' نماينده برجسته كميته نيروهاي مسلح مجلس نمايندگان و 'اليوت اينگل' عضو كميته روابط خارجي مجلس نمايندگان آمريكا اعلام كردند كه خروج آمريكا از اين معاهده موجب تشديد مسابقه تسلحاتي خواهد شد، امنيت متحدان واشنگتن در اروپا و آسيا نيز به مخاطره مي افتد و بطور قابل ملاحظه اي رهبري ايالات متحده در كنترل تسليحاتي تضعيف خواهد شد.
با اين وجود، هيچ يك از اين موضعگيري ها موجب نشده است كه رييس جمهوري آمريكا در تصميم خود براي خروج از اين پيمان تجديد نظر كند.
آمريكا و اتحاد جماهير شوروي از سال 1963 كه پيمان 'منع آزمايش هاي هسته اي در جو زمين ' را امضا كردند تا سال 2011 كه پيمان جديد استارت امضا شد، توافقات متعددي پيرامون محدود كردن سلاح هاي استراتژيك بدست آوردند.
گفت و گوهاي طولاني دوطرف كه با هدف محدود كردن دامنه فعاليت سلاحهاي هسته اي و استراتژيك بود، مانند گفت و گوهاي موسوم به 'سالت 1' ، 'سالت 2' كه منجر به پيمان 'استارت' شد از جمله اين تلاشها است .
تسليحات هسته اي آمريكا و اتحاد شوروي در سال 1972 در مجموع 60 هزار از انواع مختلف ذكر مي شد كه در سايه اين توافقات ، مجموع سلاح هاي هسته اي دو طرف به 13 هزار كاهش يافت.
علاوه بر توافق هاي دوجانبه ، سازمان ملل نيز معاهدات مختلفي نظير 'پيمان منع گسترش سلاحهاي هسته اي' موسوم به NPT را در سال 1968 ، پيمان ممنوعيت جامع آزمايشات هسته اي موسوم به CTBT را در سال 1996 و پيمان منع استفاده از سلاح هاي هسته اي را در سال 2017 به مورد اجرا گذاشت.
روند كلي پيمان ها و توافق ها بين آمريكا و شوروي در دوره جنگ سرد ظاهرا با هدف كاهش و محدود كردن توليد و گسترش سلاح هاي هسته اي بود. پس از فروپاشي اتحاد شوروي و با اتمام دوره جنگ سرد، محدود كردن سلاح هاي هسته اي و استراتژيك بيش از پيش مد نظر مجامع بين المللي قرار گرفت. بسياري از سياستمداران و تحليلگران اعتقاد داشتند كه با پايان دوره جنگ سرد و كاهش تهديدهاي بين المللي، رقابت تسليحاتي نيز بايد پايان يابد زيرا با حذف يكي از قطب هاي جنگ سرد، ديگر رقابت معنايي نداشت؛ ولي درعمل چنين نشد.
در حالي كه با آغاز هزاره سوم جهان خود را براي صلح و آرامش بيشتر آماده مي كرد، رويدادهايي مانند حادثه 11 سپتامبر، حمله آمريكا به افغانستان ، حمله به عراق و ... بار ديگر جنگ و تسليحات جنگي محور بسياري از رويدادهاي سياسي شد.
در همين دوره جورج بوش رييس جمهوري پيشين آمريكا در سال 2002 بطور يكجانبه ، آمريكا را از پيمان موشك هاي ضد بالستيك كه در سال 1972 با اتحاد جماهير شوروي امضا شده بود، خارج كرد.
بوش مدعي شد براي مقابله با تهديدات موشكي كشورهايي كه آنها را محور شرارت مي ناميد از اين پيمان خارج شده است و همچنين پيشنهاد كرد سامانه دفاع موشكي در لهستان و جمهوري چك مستقر شود.
اين اقدامات نشان داد كه واشنگتن نه تنها به يك صف آرايي جديد در برابر شرق و مشخصا در برابر روسيه مي انديشد ، بلكه احياي جنگ سرد ديگري را در سر مي پروراند .
در شرايط كنوني اعلام ترامپ براي خروج از پيمان 'موشك هاي هسته اي ميان برد' (INF ) بيش از پيش آتش 'جنگ سرد جديد' را برافروخته ! و بيشتر از همه مسكو را به موضعگيري واداشته است.
ولاديمير پوتين رييس جمهوري روسيه در واكنشي اعلام كرد : چنانچه ترامپ تهديد خود را عملي كند ، در آن صورت پاسخي بسيار سريع و موثر دريافت خواهد كرد.
وي گفت چنانچه آمريكا از پيمان INF خارج شود، در آن صورت سوال اصلي اين است كه با اين موشك ها چه كار خواهند كرد؟ اگر آمريكا اين موشك ها را در كشورهاي اروپايي مستقر كند، پاسخ ما مقابله به مثل خواهد بود.
رييس جمهوري روسيه تاكيد كرد اگر كشورهاي اروپايي اين موشك ها را بپذيرند در آن صورت خود را در معرض يك ضد حمله احتمالي قرار داده اند .
در اين ميان سوال مهم اين است كه دونالد ترامپ و هيات حاكمه آمريكا قطعا از پيامدها و مخاطرات خروج از پيمان هاي مهمي نظير INF ، پيمان موشك هاي ضد بالستيك و ديگر پيمان هاي استراتژيك بخوبي آگاهند و مي دانند كه با خروج از اين پيمان ها در مسير تند تنش زايي قرار مي گيرند، ولي چرا بر اينگونه اقدامات اصرار مي ورزند؟
به نظر مي رسد كاخ سفيد تحت رهبري ترامپ قصد دارد با احياي يك جنگ سرد تمام عيار و ايجاد مسابقه تسليحاتي، توان اقتصادي و سياسي رقباي خود را فرسوده كند.
طرفداران اين ديدگاه معتقدند كه آمريكا از توان اقتصادي بالايي برخورداراست و مي تواند هزينه هاي يك مسابقه تسليحاتي جديد را تحمل كند ولي اقتصاد كشورهاي رقيبي مانند روسيه از چنين ظرفيتي برخوردار نيست. واشنگتن در نظر دارد همانگونه كه با يك مسابقه تسليحاتي نفس گير در طول جنگ سرد ، اتحاد جماهير شوروي را به زانو درآورد، با همين روش رقباي كنوني خود را نيز از پاي درآورد.
با اين وجود بسياري از تحليلگران معتقدند شرايط كنوني جهان با دوره 'جنگ سرد اول' بسيار متفاوت است. در دوره كنوني كه آن را مي توان 'جنگ سرد2' ناميد ، آمريكا بسياري از متحدان خود را در خاورميانه و آسيا از دست داده ، چين نقش فعال تري در درياي جنوب و آفريقا بدست آورده و مهمتر اينكه كشورهاي اروپايي نيز از همراهي با آمريكا چندان خشنود نيستند.
'امانوئل مكرون ' رييس جمهوري فرانسه 6 نوامبر در توصيف موقعيت كنوني اتحاديه اروپا گفت: اينكه اروپا در برابر تهديدات چين، روسيه و حتي آمريكا براي دفاع از خود ارتش مستقلي ندارد جاي تاسف است.
اين اظهار نظر رييس جمهوري فرانسه حكايت از آن دارد كه اروپا نه تنها ديگر آمريكا را يك متحد تمام عيار براي خود نمي داند ، بلكه اين كشور را در رديف رقباي استراتژيكي همچون روسيه و چين مي داند؛ و در نتيجه واشنگتن نيز نمي تواند همانند دوره 'جنگ سرد اول' از تمامي ظرفيت هاي اقتصادي، سياسي و استراتژيك اروپا به نفع خود استفاده كند.
نكته آخر اينكه در صورت احياي جنگ سرد جديد، آمريكا احتمالا دچار همان اشتباهي مي شود كه آلمان نازي در حركت بسوي روسيه مرتكب آن است. نتيجه يكسان است؛ يك فاجعه ژئوپلتيك.
*تحليلگر مسايل بين الملل