گلیم عنبران، از تالارهای اروپایی تا كوچه پس كوچه های نمین

به گزارش ایرنا، گلیم عنبران از زمانی كه بافندگان آن به سمت استفاده از رنگ ها و مواد خام شیمیایی رفتند كم كم رونق گذشته خود را از دست داد اما هنوز هم تلاش هایی برای بازگشت به دوران پرفروغ این صنعت بی نظیر دستی در جریان است.
در فرهنگ ما ایرانیان، وقتی واژه گلیم را بر زبان جاری می كنیم آنچه بیشتر در ذهن نقش می بندد تاریخی غنی با رمز و رازهای بسیار است كه در دل نقش و نگارها با رقص و نمایش تار و پود، رنگ های طبیعی و هنر سرانگشتان متجلی می شود ، رمز و رازها، قصه ها و افسانه هایی كه از هزاران سال پیش تاكنون نسل به نسل و دست به دست بر زندگی و روزگار پیشینیان تنیده شده و با حفظ اصالت خود بر رشته های تار و پود ابریشم جای گرفته و امروزه نیز به تناسب فرهنگ اقوام مختلف این مرز و بوم در اختیار ماست.
در روستاهای شهرستان نمین بویژه در منطقه عنبران، زنان و دختران بومی هنرهایی بر روی گلیم خلق می كنند كه آوازه اصالت آن امروزه در تمام جهان شناخته شده و در این میان گلیم عنبران گنجینه صنایع دستی این منطقه از استان اردبیل است.
شهر عنبران واقع در هفت كیلومتری شمال شهرستان نمین كانون اصلی بافت گلیم است كه به دلیل ویژگی های منحصر بفرد و بومی خود به 'گلیم عنبران' شهرت یافته است.
گلیم عنبران از قدیمی ترین زیراندازهای ایرانی است كه از تمدن غنی این مرز و بوم به یادگار مانده و به دلیل اینكه تغییرات بافت آن در طول اعصار ، محسوس نبوده یادآور ایام زندگی ایرانیان باستان است.
نقوش سنتی و اساطیری گلیم های بافته شده عنبران سمبل نمادها و یا نقش هایی از خواست باطنی بافندگان و بیانگر آرزوها و نیازهای مردمان ساكن این مناطق است.
در حال حاضر شهرستان نمین و روستاهای تابعه آن از جمله شهر عنبران از مراكز عمده تولید گلیم استان به شمار می آید، از روستاهای حومه عنبران كه مردمانشان به بافت گلیم اشتغال دارند می توان به میناباد، كلش، میرزانق، عنبران علیا و سروآباد اشاره كرد.
نقوش سنتی رایج در گلیم‌ های منطقه بیشتر نقش سماور، سینی و خرچنگ در متن گلیم و گردونه مهر (چلیپا) و نقش اژدها در حاشیه گلیم می باشد.
حاشیه های گلیم عنبران دارای چند دور نقش هستند كه در درون آن نقش های اصلی گلیم بافته شده و این نقش ها عبارت اند از 'بوكوگل'، 'پوته' ، 'گانگل' و 'جنگل' كه هركدام تداعی كننده بخشی از زندگی و محیط فكری ویژه ای با سابقه تاریخی خود است.
زنان و دختران روستایی با طرح گلیم، نه تنها هنری ماندگار بر جای می گذارند بلكه اسطورهای انسانی را كه بدون توجه به محل زندگی در بین انسان ها از اصول اخلاقی مشترك برخودار است، معرفی می كنند.
به گفته یكی از بافندگان منطقه، جنس گلیم از نخ های پشمی با تركیب رنگهای الوان است بطوریكه تارهای آن از نخ محكم و سفید رنگ به نام 'بهارش' یا 'ویله' و پودها از نخ های نرم رنگارنگ كه درزبان تالشی 'توق' نامیده می شود، تشكیل می شود.
این بافنده صنایع دستی اهل عنبران افزود: مهم ترین ویژگی گلیم عنبران نقش دو طرفه آن می باشد، یعنی بیننده نمی تواند پشت و روی آن را تشخیص دهد و انعطاف پذیری آن رتبه خاصی را در بین سایر صنایع دستی موجود به این كالای ارزشمند اختصاص داده است.
صادقی از تولیدكنندگان دیگر صنایع دستی عنبران نیز گفت: برای اینكه مشتریان بتوانند در انتخاب گلیم گزینه های متعددی داشته باشند، بافت این محصول به شكل های تابلو فرش، مفرش، زیر تلفنی، كیف دخترانه، وسایل آشپزخانه، دستگیره آشپزخانه، دمكش برنج، جای سیخ و جامدادی تولید می شود.
منوچهر نورزاده ، مسئول میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان نمین گفت: اغلب تولیدكنندگان گلیم در عنبران بانوان هستند و می توان به جرات گفت كه اقتصاد این شهر در تار و پود گلیم تنیده است.
وی افزود: در بخش عنبران چهار هزار نفر با پروانه تولید مشغول به كار هستند و تعداد شاغلان بالقوه صنایع دستی به صورت تقریبی هفت هزار نفر نیز برآورد می شود.
به گفته وی ، 12پروانه تولید تعاونی و سه پروانه تولید كارگاهی در این شهر صادر شده و مابقی تولید كنندگان فعالیت انفرادی دارند.
درخشش گلیم عنبران در سال های گذشته باعث شده كه نشان ملی جغرافیایی را از آن خود سازد، اهمیت دریافت نشان ملی و یا بین المللی جغرافیایی صنایع در آن است كه می توان با افزایش كیفیت آثار و فرآورده های مربوط به صنایع دستی، بازارهای جهانی مناسب را برای آنها به دست آورد و در ضمن از كپی آثار و عرضه آنها به شكل بی كیفیت به نام آثار و صنایع دستی هر منطقه جلوگیری كرد.
این درخشش به خاطر ویژگی منحصر بفرد گلیم عنبران در بومی بودن الیاف و ابزار بافت آن بوده ، ویژگی كه در سال های اخیر بی توجهی به آن موجب آسیب زدن به این صنعت دستی زیبا شده است.
تا چندین سال پیش بازار گلیم عنبران در داخل و خارج از كشور رونقی خاص داشت اما بی توجهی به این صنعت و جایگزینی مواد طبیعی با مواد شیمیایی آسیب جدی به آن زده است.

*** الیاف مصنوعی اصالت گلیم عنبران را تهدید می كند
فرماندار نمین با اشاره به بافت سالانه 250 هزار متر مربع گلیم به عنوان شاخص ترین صنعت دستی این شهرستان در عنبران گفت: به خاطر استفاده از الیاف مصنوعی به جای الیاف طبیعی در چند سال اخیر اصالت این صنعت دستی به خطر افتاده است.
عاطف ناصری افزود: هر اندازه استفاده از الیاف مصنوعی كم باشد به همان قدر مراحل مختلف بافت گلیم عنبران از تهیه مواد اولیه ، رنگ و بافتن آن به شكل سنتی انجام و نه تنها ویژگی طبیعی این كالا حفظ می شود بلكه زمینه اشتغال سنتی افراد در روند تولید این فرآوده نیز از بین نمی رود.
وی ارزشمندی صنایع دستی را در طبیعی و سنتی بودن آن دانست و گفت: از دلایل پایین بودن قیمت و تعداد مشتریان گلیم عنبران همین استفاده از الیاف مصنوعی در بافت آن است.

** بازاریابی مشكل گلیم عنبران
یك هنرمند عنبرانی نیز می گوید: در كنار دور شدن از الیاف طبیعی، مشكل بازاریابی نیز بعنوان مانعی در برابر حفظ شهرت و اعتبار گلیم عنبران عمل می كند، با اینكه هنرمندان عنبرانی زحمت زیادی در تولید و بافت گلیم بكار می گیرند اما محصول آنها توسط دلالان به بهای پایینی خریداری می شود.
وی افزود: نبود نمایشگاه دایمی عرضه محصولات دستبافت در نمین و نیز اردبیل موجب شده كه هنرمندان بومی عنبران نتوانند محصول خود را به قیمت مناسب به خریداران واقعی عرضه كنند و این امر موجب كاهش انگیزه تولید در بین آنها می شود.
به گفته وی ، فقدان شناخت لازم از بازار مصرف و ذائقه خریداران ملی و بین االمللی باعث شده كه بافندگان گلیم در عنبران نتوانند به روز بوده و بر اساس سلایق مشتری محصول باكیفیت تولید و روانه بازار كنند.
كارشناسان می گویند: مسئولان امر می توانند با برگزاری جشنواره‌های صنایع دستی و یا شركت در رویدادهای هنری ملی و بین المللی، تامین مواد اولیه با كیفیت و طبیعی و نیز ایجاد غرفه های بین راهی برای عرضه گلیم در مناطق گردشگر پذیر استان موجب تقویت این هنر مردمی در استان شوند.
همچنین ارائه تسهیلات مالی به هنرمندان و افزایش پوشش بیمه ای بافندگان گلیم می تواند در ایجاد انگیزه و افزایش تعداد بافندگان گلیم در استان تاثیرگذار باشد.
همچنین پیگیری و تحقق ثبت 'عنبران' بعنوان شهر گلیم ایران كه به گفته مدیران میراث فرهنگی و صنایع دستی استان اردبیل اقدامات تخصصی و كارشناسی مربوط به آن در حال انجام است می تواند بعنوان موتور محرك برای احیای دوباره گلیم عنبران عمل كند.
6016/7120