كمبود اكسيژن در عمق 50 متري درياي عمان

به گزارش ايرنا به نقل از روابط عمومي پژوهشگاه ملي اقيانوس شناسي و علوم جوي، بهروز ابطحي روز يكشنبه با اعلام گزارش سومين گشت دريايي «كاوشگر خليج فارس» در محدوده درياي عمان، تنگه هرمز و خليج فارس افزود: اگر غلظت اكسيژن محلول در آب به مقادير كمتر از 2 ميلي گرم بر ليتر (حدود 60 ميكرومول بر كيلوگرم) كاهش يابد شرايط فقر اكسيژن به وجود مي آيد.
وي ادامه داد: اين پديده به طور طبيعي در اعماق 200 تا 1000 متري برخي مناطق اقيانوسي و نيز محيط هاي ساحلي آلوده به فاضلاب و كودهاي كشاورزي و در اثر تجزيه باكتريايي مواد آلي و بقاياي اجساد موجودات زنده و مصرف اكسيژن ايجاد مي شود.

**گرم شدن زمين و ورود فاضلاب ها به دريا مهمترين عوامل كاهش اكسيژن
ابطحي گرم شدن كره زمين (كاهش حلاليت اكسيژن در آب و تقويت لايه بندي در اقيانوس ها و درياها) و افزايش ورود فاضلاب ها و كودهاي شيميايي حاوي فسفر و نيتروژن معدني را از عوامل اصلي تشديد پديده كاهش اكسيژن در محيط هاي دريايي عنوان كرد.
وي افزود: اين عوامل باعث شده تا حجم و مساحت قابل توجهي از محيط هاي دريايي جهان به مناطق مرده (dead zone) تبديل شوند، پژوهش ها نشان مي دهد كه وسعت و تعداد مناطق مرده دريايي با شرايط زيست محيطي فعلي حاكم بر كره زمين در حال افزايش بوده و اقيانوس ها در حال از دست دادن تنفس خود هستند.
وي ادامه داد: از دهه 1960 تا كنون 4.5 ميليون كيلومتر مربع بر مساحت مناطق مرده در درياها و اقيانوس ها اضافه شده است.

**توده عظيم آب كم اكسيژن منابع زيستي منطقه را تهيد مي كند
رييس پژوهشگاه ملي اقيانوس شناسي و علوم جوي پيش بيني كرد: بر اساس نتايج اين گشت دريايي براي بسياري از موجودات زنده (بويژه ماهيان) در درياي عمان، زندگي، محدود به لايه بسيار نازكي از سطح آب (ضخامت چند 10 متر) شده است.
ابطحي ياد آور شد: از آنجاييكه احتمال به سطح رسيدن و انتشار آب هاي كم اكسيژن در سراسر سواحل درياي عمان تحت تاثير جريان هاي عمودي و افقي كه از ويژگي هاي منطقه مذكور است وجود دارد، استقرار چنين توده عظيمي از آب هاي كم اكسيژن و بسيار نزديك به سطح در درياي عمان مي تواند به عنوان يك عامل تهديد كننده براي منابع زيستي اين منطقه به شمار آيد.
وي تصريح كرد: نتايج اندازه گيري هاي ميداني نشان مي دهد در بيشتر نواحي خليج فارس و تنگه هرمز، حتي در فصول گرم سال كه شديد ترين شرايط لايه بندي در ستون آب برقرار است، غلظت اكسيژن محلول وارد محدوده هايپوكسيا نشده است.

**نقاطي از خليج فارس و تنگه هرمز در معرض تهديد
وي افزود: دليل اين پديده را مي توان به تهويه مناسب آب هاي عمقي توسط جريان پايين رونده آب هاي شور و چگال و اكسيژن دار بخش هاي كم عمق جنوب خليج فارس نسبت داد، با اين حال، نتايج نشان مي دهد در آب هاي نزديك به بستر در نقاط محدودي از خليج فارس و تنگه هرمز احتمال بروز شرايط فقر اكسيژن در برخي فصول سال وجود دارد.
همچنين عضو هيات علمي پژوهشگاه و مدير سومين گشت دريايي «كاوشگر خليج فارس» در تشريح جزئيات اين گشت اظهار داشت: محققان پژوهشگاه با استفاده از تجهيزات نمونه برداري، نمونه هاي آب را از اعماق درياي عمان به روي شناور منتقل كرده و مورد بررسي قرار دادند.
ابوالفضل صالح افزود: نتايج سنجش اكسيژن اين نمونه برداري ها نشان مي دهد كه در سراسر درياي عمان در اعماق بيش از 40 متر تا بستر دريا (در عمق 1000 متر) در زمان انجام اين مطالعه شرايط فقر اكسيژن حاكم است.
وي تصريح كرد: اگرچه آب شور و نسبتا گرم و اكسيژن دار خليج فارس كه از طريق تنگه هرمز وارد درياي عمان مي شود در اعماق حدود 200 تا 400 متر باعث افزايش اندك غلظت اكسيژن در اين لايه در درياي عمان مي شود، اما با اين حال شرايط فقر اكسيژن در اين لايه نيز همچنان حاكم است.

**مصرف اكسيژن بدون جايگزين اسيديته آب را بالاتر برده است
مسوول اجراي برنامه علمي «كاوشگر خليج فارس» معتقد است كه مصرف اكسيژن (بدون جايگزين شدن) همراه با توليد دي اكسيد كربن در ستون آب باعث افزايش قابل توجه اسيديته آب مي شود به طوري كه در اعماق حدود 1000 متر در درياي عمان، pH آب حدود 0.7 اسيدي تر از آب هاي سطحي به ثبت رسيد.
به گفته وي همچنين افزايش اسيديته آب نيز يكي از عوامل محدود كننده زيست در محيط هاي دريايي بويژه براي موجوداتي است كه داراي اسكلت يا پوسته كربنات كلسيمي هستند. كاهش شديد غلظت اكسيژن همچنين شرايط مناسبي را براي توليد گازهاي بسيار سمي مانند دي هيدورژن سولفيد و گاز گلخانه اي نيتروس اكسيد در محيط هاي دريايي فراهم مي آورد.
صالح ضمن اشاره به مطالعات اقيانوس شناسي پيشين خاطرنشان كرد كه بر اساس مطالعات اقيانوس شناسي، درياي عمان و شمال درياي عرب (كه در جنوب درياي عمان واقع شده است) به طور طبيعي در بردارنده توده عظيمي از آب هاي كم اكسيژن و يا فاقد اكسيژن هستند.
وي ياد آور شد: در سال 2017 ميلادي، يك تيم تحقيقاتي از دانشگاه آنگلياي شرقي در انگلستان با همكاري دانشگاه سلطان قابوس عمان با استفاده از ربات هاي سي گلايدر (seaglider) به پژوهش در درياي عرب و درياي عمان تا عمق 1000متري پرداختند و نتايج تحقيقات آنها نشان داد كه اين منطقه وسيع ترين و ضخيم ترين منطقه دريايي مرده بر روي زمين محسوب مي شود.
دكتر باستين كويست رهبر اين تيم تحقيقاتي از اين منطقه به عنوان يك منطقه مرده وسيع و روبه گسترش ياد مي كند كه بطور عمده از موجودات زنده عاري شده است.
محققان پژوهشگاه خاطرنشان كردند كه امروزه گسترش مناطق مرده دريايي و كاهش اكسيژن محلول در آب دريا كه عمدتا تحت تاثير عوامل انساني مانند مصرف سوخت هاي فسيلي و ورود فاضلاب هاي شهري و كشاورزي به محيط هاي دريايي تشديد مي شود، همراه با ساير استرس هاي موجود محلي، منطقه اي و جهاني مانند صيد بي رويه، تخريب فيزيكي زيستگاه ها، ورود آلاينده ها، اسيدي شدن درياها و گرمايش جهاني، تهديدي جدي براي منابع زيستي دريايي محسوب مي شوند.
اقدام هاي مشترك در زمينه كاهش استرس هاي محلي و منطقه اي مي تواند از تاثيرات منفي چنين پديده هايي بر منابع زيستي دريايي بكاهد.
سومين گشت دريايي «كاوشگر خليج فارس» كه در راستاي برنامه بلند مدت پايش اقيانوس شناسي خليج فارس و درياي عمان در 26 شهريور 1397 به مدت دو هفته در محدوده درياي عمان، تنگه هرمز و خليج فارس انجام شد.
در اين گشت دريايي كه با حضور 12 پژوهشگر و در 27 ايستگاه نمونه برداري با موفقيت انجام شد، پژوهشگران با تمركز بر چالش هاي پيش روي خليج فارس و درياي عمان پيرامون موضوع هاي كاهش ميزان اكسيژن در بخش هاي عميق خليج فارس و درياي عمان و اثرات آن بر شناورزيان و كفزيان دريايي، ميزان اسيدي شدن محيط هاي دريايي كشور، تخمين عواقب ناشي از افزايش آلاينده هاي شهري و كشاورزي بر روي منابع زيستي خليج فارس، آلاينده هاي نفتي و ميكروپلاستيك ها، بازسازي شرايط محيطي در چند قرن اخير در خليج فارس و غيره، مطالعه و بررسي هاي لازم را انجام دادند.
پايش وضعيت اكسيژن محلول در درياي عمان و تغييرات فصلي و بلندمدت آن و تاثير متقابل غلظت اكسيژن محلول بر موجودات زنده و رژيم بيوژئوشيميايي ستون آب در اين منطقه جزء اهداف برنامه پايش اقيانوس شناسي پژوهشگاه بوده و در مراحل آتي برنامه پايش با جزئيات بيشتري مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.
7500/3219/6048