فرایند عقیم بارورسازی ابرها در ایران

رئیس مركز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها معتقد است: بحث بی پایان خوب یا بد بودن روش بارورسازی ابرها باعث شده كه این روش به طور جدی و واقعی در سالیان گذشته در دستور كار مسئولان امر قرار نگیرد و هر ساله با مشكل تكراری تامین اعتبار مواجه شود.
رئیس سازمان هواشناسی كشور بارورسازی ابرها را روشی غیر عملی و پرهزینه و ناكارآمد می داند.
روش های مختلفی برای مقابله با خشكسالی 10 ساله اخیر اندیشیده شده و بیان می شود كه یكی از این راهكارهای پیشنهاد شده بارورسازی ابرهاست كه افزون بر بحث های موافقان و مخالفان، مقوله كمبود اعتبار نیز بر عقیم شدن باروری ابرها سایه افكنده است.
فصل بارورسازی ابرها اغلب با شروع بارش ها از پاییز هرسال آغاز می شود اما رئیس مركز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها این جمله های مشترك را بر زبان می آورد: عدم تخصیص اعتبار كافی،عقب بودن از زمان بندی اجرای بارورسازی و تاثیر منفی اظهارنظرهای غیركارشناسی بر این موضوع.
سازمان جهانی هواشناسی، بهترین نوع تعدیل وضع هوا را بارورسازی ابرها دانسته است كه در بیشترین مناطق دنیا به منظور افزایش بارش،كاهش ریزش تگرگ ،از بین بردن مه در فرودگاه های پر ترافیك و یا بزرگراه ها و همچنین پراكندگی ابرهای سرد پایین و جلوگیری از بارش انجام می شود.
در بارورسازی ابرها با افزودن مواد بارورسازی به داخل سامانه های ابری با استفاده از ژنراتورهای زمینی ،موشك،هواپیما و یا پهپاد، تشكیل و رشد بلورهای یخ در فرآیندهای بارش (برف و یا باران) تسریع و تقویت می شود و كارآیی ابرها در تولید بارش افزایش می یابد و به عبارتی دیگر بارورسازی ابرها روشی جدید برای تاثیرگذاری بر روی ابرهای طبیعی است كه در آن با استفاده از مواد و تركیبات شیمیایی، آب بیشتری از ابر به شكل باران و یا برف گرفته می شود.
براساس اطلاعات منتشر شده سازمان جهانی هواشناسی ( wmo ) در سال 2010خطر زیست محیطی استفاده از مواد هسته ساز یخی بویژه یدید نقره كه در بارورسازی ابرها از آن استفاده می شود ناچیز بوده و تاثیر معناداری بر گیاهان و حیوانات ندارد.
براساس آخرین بیانیه تیم تخصصی انجمن تعدیل وضع هوای سازمان جهانی هواشناسی در سال 2017 تعداد كشورهای فعال در زمینه اجرای عملیات باروری ابرها از 47 كشور در سال 2013 به 56 كشور در سال 2017 و هم اینك طبق آخرین اعلام به 60 كشور در جهان افزایش یافته است كه حاكی از گرایش روزافزون كشورها به استفاده بیشتر از منابع آب جوی است.
براساس آخرین گزارش رسمی تیم تخصصی WMO (سازمان جهانی هواشناسی) در سال 2017 به ترتیب كشورهای چین، آمریكا، تایلند، امارات متحده عربی و هند بزرگترین سرمایه گذاران در برنامه های اجرایی و تحقیقاتی باروری ابرها هستند و هند بزرگترین سرمایه گذار در زمینه تحقیقات با انجام پروژه های چندساله توسط انستیتوی هواشناسی حاره ای بر روی شهر پونا است و همچنین امارات متحده عربی طی سه سال گذشته با برگزاری فراخوان بین المللی هرساله 5 میلیون دلار صرف برنامه های تحقیقاتی خود در این زمینه كرده است.
براساس این گزارش كشور چین با حدود 648/4 میلیمتر بارش میانگین سالیانه از سال 1958 فناوری باروری ابرها را در كشور خود به كار گرفته و در حال حاضر درتمام استان های خود بجز یك استان عملیات بارورسازی را توسط 42 هواپیمای مجهز به ژنراتورهای نیتروژن مایع، یخ خشك و یدید نقره انجام می دهد و تعداد كاركنان و متخصصان فعال در این كشور به حدود 33 هزار و 422 نفر می رسد و این در حالی است كه به گفته مدیر مركز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها ایران تعداد پرسنل این مركز حدود 30 نفر و بودجه امسال آن تنها شش میلیارد تومان بوده است.
منازعه بر سر باروری ابرها در ایران در اواخر سال گذشته به حدی بالا گرفت كه به مناقشه مورد اختلاف مسئولان ارشد برخی سازمان ها تبدیل شد و رئیس سازمان هواشناسی كشور مخالفت جدی خود را با این مساله رسما اعلام كرد.

**دیدگاه مخالفان بارورسازی
رئیس سازمان هواشناسی كشور با تاكید بر اینكه بارورسازی ابرها تاثیر آشكاری بر جبران كم‌بارشی و خشكسالی كشور ندارد، موضع این سازمان را در مورد باروری ابرها اعلام كرد و نسبت به خطرات ناشی از باروری نیز هشدار داد.
داود پرهیزكار اواخر سال 96 در گفت و گو با خبرنگاران همچنین با تاكید بر اینكه رادارهای شناسایی وضعیت خردفیزیك ابر در كشور ما وجود ندارد، نسبت به تاثیر منفی باروری ابرها هشدار داد و گفت: اگر بدون شناخت دقیق ابر نسبت به بارورسازی اقدام و به اشتباه هسته‌های تراكم زیادتر از نیاز وارد ابر كنیم نه تنها در افزایش بارش موفق عمل نكرده‌ایم بلكه حتی ممكن است با این عمل باعث كاهش مقدار طبیعی بارش شویم.
وی بیان كرد: سازمان هواشناسی قطعا به شكلی كه وزارت نیرو به بارورسازی ابرها اعتقاد دارد به این كار معتقد نیست و این سازمان بارها نظرات خود را در این مورد اعلام كرده است و تاكید دارد كه بارورسازی ابرها نیاز شدیدی به مطالعات دقیق میكروفیزیك ابر دارد.
پرهیزكارافزود: واقعیت این است كه برای بارورسازی ابر باید رادارهای ویژه‌ای برای شناسایی مشخصات و رفتار ابر در كشور داشته باشیم كه در حال حاضر از چنین رادارهایی برخوردار نیستیم.
رئیس سازمان هواشناسی ایران ادامه داد: طی 70 سالی كه از عمر بارورسازی ابرها در جهان می‌گذرد، كشورهای بسیار زیادی به این حوزه ورود كرده‌اند و سعی داشتند به روش‌های مختلف، مقدار بارش را در مناطق خود بالا ببرند و نتایج همه این تلاش‌ها منجر به انتشار مقالات متعدد در مجلات علمی جهان شد و جالب اینكه در میان این مقالات متعدد، حتی یك مقاله یافت نمی‌شود كه ادعا كند از طریق بارورسازی ابرها، مشكل كم آبی حتی در یك منطقه كوچك و در یك بازه زمانی كوتاه حل شده و در بسیاری از این مقالات به ‌ویژه مقالاتی كه اخیرا منتشر شده به این نتیجه رسیده‌اند كه باروری ابرها راه حل رفع مشكل خشكسالی و كم آبی نیست بنابراین كشورهایی كه در دنیا صاحب تكنولوژی بارورسازی ابرها هستند نظیر آمریكا این شیوه را رها كرده اند و سراغ مدیریت منابع آب رفته اند.
وی اضافه كرد: اگر از روش یُدید نقره برای باروری استفاده كنیم، در بلند مدت می‌تواند خطراتی برای آب و خاك داشته باشد، چون این ماده سمی است و از طریق آب و خاك وارد دریا و دریاچه‌ها می‌شود و در نهایت حتی به موجودات دریایی آسیب می‌رساند.
رئیس سازمان هواشناسی كشور در بخش دیگری از صحبت های خود به هزینه بر بودن باروری ابرها اشاره كرد و افزود: من در جریان دقیق اعتبار مورد نیاز برای انجام باروری ابرها نیستم اما می‌دانم كه مبالغ بسیار سنگینی نیاز است تا چنین كاری انجام شود و معمولا در تمام دنیا در مقالات اشاره می‌شود كه این پروژه بسیار پر هزینه است و حتی در صورت توفیق این طرح، با توجه به میزان اثرگذاری آن صرفه اقتصادی ندارد و بیشتر مقالات علمی چاپ شده در دنیا این موضوع را تایید می‌كند.

** موافقان بارورسازی ابرها
مدیر مركز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرهای كشور در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: اظهارنظرهای غیركارشناسی زیادی درباره بارورسازی ابرها وجود دارد و افرادی با جایگاه های رسمی بدون منبع و اطلاعات كافی سخن می گویند و سخنانشان منجر به بروز مشكلاتی در این مورد می شود.
فرید گلكار ادامه داد: برخی افراد در اظهارات خود عنوان می كنند كه جز ایران در هیچ كشور دیگری در دنیا باروری ابرها انجام نمی شود، این اظهارات واقعی نیست و در حالی بیان می شود كه بر اساس اطلاعات منتشر شده WMO ( سازمان جهانی هواشناسی) 60 كشور دنیا در سال 2018 میلادی بارورسازی ابرها را انجام داده اند.
گلكار گفت: در بعضی موارد حرف های نادرست در زمینه باروری ابرها به اندازه ای بزرگ است كه متاسفانه مردم آن را باور می كنند.
وی ادامه داد: حدود 9 سال پیش 56 كشور جهان باروری ابرها را انجام می دادند كه اكنون این تعداد به حدود 60 كشور در دنیا افزایش پیدا كرده اما در ایران هنوز بعضی افراد بیانیه های رسمی مراجع جهانی را كتمان می كنند بگونه ای كه اطلاعات رسمی سازمان جهانی هواشناسی را هواشناسی ایران قبول ندارد و این مساله ای بسیار ناامید كننده است.

** آسیب خود تحریمی از فشار و تحریم خارجی بیشتر است
مدیر مركز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها اظهار داشت: در شرایط كنونی كشور و با توجه به وجود خشكسالی، تحریم و مشكلات دیگر متاسفانه خود تحریمی و اظهارات غیركارشناسانه نیز در بعضی موارد وجود دارد كه به كشور ضربه سنگینی می زند و گاه تبعات آن از تحریم و فشارهای خارجی نیز بیشتر خواهد بود و این آسیب عجیب است و منحصر به فرد در كشور ما رخ می دهد.
وی عنوان كرد: سال گذشته رئیس سازمان هواشناسی كشور نامه بسیار منفی علیه باروری ابرها به كل مراجع كشور نظیر قوه قضائیه،شورای عالی امنیت ملی،وزارت نیرو و تمام استانداری های سراسر كشور ارسال كرد.
گلكار اضافه كرد: در این نامه با استناد به سه منبع،دلایلی علیه باروری ابرها ذكر شده بود كه با بررسی های انجام شده مشخص شد كه هر سه منبع ارجاع داده شده در این نامه اعتبار علمی و بین المللی ندارند و بعنوان مثال یكی از این منابع ،پایان نامه دانشجو كارشناسی ارشد و حرف های استاد مشاور آن و دیگری سخنرانی چاپ شده در یك مجله نه چندان معتبر است.
وی ادامه داد: متاسفانه در این نامه، ترجمه متون خارجی تغییر داده شده بود كه كار بسیار ناپسندی است و رونوشت این نامه مغشوش به تمام استانداری ها و مراجع كشور نیز ارسال شده بود.
گلكار بیان كرد: اظهارنظر افراد غیرمرتبط كه گاه مسولیت هایی نیز دارند اما دانش كافی در حوزه باروری ابرها ندارند متاسفانه وجود دارد كه به این فناوری در ایران ضربه زده است.
مدیر مركز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرهای كشور گفت: درخواست دارم كسانی كه در این حوزه دانش كافی ندارند اظهار نظر نكنند و یا حداقل قطعی نظر ندهند و یا قبل از اظهار نظر، مطالعه كنند و از اطلاعات رسمی جهانی كمك بگیرند زیرا اظهارات غیركارشناسی روی كار ما بسیار اثر خواهد گذاشت و افكار عمومی را تحت تاثیر قرار می دهد و در نتیجه آثار و عواقب منفی آن به تمام مردم كشور بر می گردد.

** پول ها كم است
وی اضافه كرد: متاسفانه اعتباری كه امسال برای باروری ابرها در كشور درنظر گرفته شده شش میلیارد تومان است كه این رقم با توجه گستردگی انجام این طرح در جغرافیای پهناور ایران و استفاده از تجهیزات و فناوری مورد نیاز و تامین هواپیما رقم بسیار پایینی است.
گلكار با اشاره به اینكه برای انجام طرح باوری ابرها در كشور سالانه حداقل به حدود 30 میلیارد تومان اعبار نیاز است افزود: اجرای طرح بارورسازی ابرها فواید مثبت زیادی برای كشور دارد و در پی این مساله وظیفه ملی خود می دانیم كه این طرح را با وجود همه كاستی ها به پیش ببریم.

**شروع باروری از دو هفته آینده
وی ادامه داد: خوشبختانه نیروی هوا فضای سپاه پاسداران نیز اعلام آمادگی كرده كه از نظر تامین تجهیزات مورد نیاز باروری نظیر هواپیما با ما همكاری كند كه در همین زمینه تفاهم نامه ای آماده شد و به امضای طرفین رسید.
گلكار اضافه كرد: سال گذشته نیز همكاری هایی برای بارورسازی ابرها با نیروی هوافضای سپاه پاسداران انجام شده كه به صورت تست،آزمایش و شناخت طرفین نسبت به یكدیگر بوده است كه امسال این همكاری رسمی شد.
وی اضافه كرد: ظرف دو هفته آینده پروژه بارور سازی ابرها در مناطقی از كشور كه مدنظر و امكان آن نیز وجود دارد انجام می شود.
گلكار گفت: استان فارس از دیرباز به صورت سنتی در ردیف استان هایی است كه مطالعات باروری ابرها در آن انجام می شده است و در سال جاری باروری ابرها افزون بر فارس در استان های كرمان، خراسان جنوبی،كرمانشاه، یزد، اصفهان، چهارمحال و بختیاری و بخش هایی از كهگیلویه و بویراحمد برنامه ریزی شده است كه انجام شود.
مدیر مركز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها با بیان این مطلب كه امسال متاسفانه هنوز پروژه بارور سازی ابرها در هیچ نقطه ای از كشور انجام نشده افزود: بطور واضح در سال جاری از برنامه ریزی انجام شده در این باره عقب هستیم البته ما از ابتدای آبان ماه گذشته آمادگی كامل برای شروع پروژه را داشتیم اما به دلیل كندی سیستم اداری این كار بموقع انجام نشده است.

** كارمان را رهاكردهایم و دنبال بودجه هستیم
او بر اینكه رایزنی و مكاتباتی با وزارت كشور،استانداری ها و شركت های آب منطقه ای سراسر كشور انجام شده كه حمایتی هایی در این خصوص انجام گیرد تاكید كرد و افزود: پیگیری برای جذب بودجه مورد نیاز بارور سازی ابرها وقت و انرژی زیادی را از مركز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها می گیرد كه این وضعیت باعث شده كه این مركز از پیگیری فعالیت تخصصی خود تا حدودی باز بماند.
وی اضافه كرد: هزینه های این مركز اصلا با بودجه تخصیص یافته همخوانی ندارد و ضروری است كه وزارت نیرو و سازمان برنامه و بودجه فكری به حال این وضعیت كنند.
گلكار اظهار داشت: من هر ساله به جای تمركز بر فعالیت تخصصی باید به دنبال جذب بودجه و پر كردن خلاء های مالی اجرای پروژه باروری ابرها باشم.
این مقام گفت: چرا هر ساله زمانی كه خبرنگاران در تماس با من از میزان باروری ابرها سوال می كنند باید اعلام كنم كه اعتبار نداریم و یا كم تخصیص داده شده و همیشه باید از برنامه به خاطر مسائل مالی عقب باشیم و یكسال در میان و دو سال پروژه بارور سازی را انجام دهیم در صورتی كه بارندگی و آب برای كشور ما موضوعی حیاتی و در اولویت قرار دارد.

** تولید مواد مورد نیاز باروری ابرها برای اولین بار در داخل كشور
گلكار گفت: برای اولین بار امسال فناوری تولید مواد مورد نیاز باروری ابرها در داخل كشور نتیجه داده و بزودی با تامین اعتبار مورد نیاز می توان حداقل نیمی از مواد مورد نیاز امسال و كل مواد سال آینده را در داخل كشور تولید كرد.
وی اظهار داشت: در قالب طرح توسعه در نظر داریم كه تعداد هواپیماهای مورد استفاده برای باروری ابرها را از یك فروند به سه فروند افزایش دهیم در صورتی كه مشكلات مالی اجازه این كار را بدهد.

** دسترسی مركز باروری به اطلاعات رادارهای هواشناسی قطع است
رئیس مركز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها بر لزوم دسترسی این مركز به اطلاعات و داده های رادارهای هواشناسی سراسر كشور برای انجام دقیق عملیات بارورسازی ابرها تاكید كرد و گفت:در گذشته مركز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها برای ارتقای دقت و كیفیت بارورسازی به اطلاعات رادارهای هواشناسی سراسر كشور دسترسی داشت اما از یكسال و نیم پیش سازمان هواشناسی دسترسی این مركز را به داده های این رادارها قطع كرده است.
گلكار افزود: این مشكل باید در سطح وزارتخانه ها برطرف شود كه ما نیز این موضوع را انعكاس داده و امیدواریم كه سازمان هواشناسی با این مساله كنار بیاید و به دقت عملیات بارورسازی ابرها كمك كند زیرا در شرایط كنونی ممكن است براثر اطلاعات ناقص در خصوص سامانه های بارشی و مسیر حركت آن،عملیات بارورسازی انجام شود اما حركت آن سامانه به گونه ای باشد كه بارش در كشورهای همسایه رخ دهد.
گلكار بیان كرد: دستیابی این مركز به اطلاعات رادارهای هواشناسی تمام استانها بر باروری ابرها امر مهمی است كه نیاز است با تعاملات بین دستگاهی رویه كنونی اصلاح شود.

**افزایش حتی یك درصدی بارندگی برای ایران ضروری است
رئیس مركز پژوهش های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز می گوید كه باروری ابرها از جنبه های مختلفی حائز اهمیت است كه یكی از این جوانب افزایش باران است و براساس مطالعات جهانی، باروری ابرها تا ده درصد بر افزایش بارندگی ها تاثیر دارد كه میزان در برخی نمونه های موفق آن تا 15 درصد نیز بوده است.
محمد جعفر ناظم السادات در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: بنابر این حتی افزایش بارندگی در حد یك تا دو درصد هم برای كشور خشكی مثل ایران اهمیت بسیاری دارد.
وی ادامه داد: همه كشورهایی كه باروری ابرها را انجام می دهند در كنار آن مراكز تحقیقاتی نیز فعالیت و با این طرح بطور كامل همراهی می كنند كه در ایران اینگونه نیست.
ناظم السادات اضافه كرد: شناخت حركت صحیح اتمسفر در كشور برای عملیات بارورسازی بسیار مهم و ضروری است و باید پیش از باروری در مقیاس روزانه،ماهانه و فصلی تحقیقات كاملی در این باره انجام شود تا شناخت درستی از رطوبت و اتمسفر كشور و حركت آن حاصل شود و در مرحله بعد با دانایی ایجاد شده نسبت به بارورسازی ابر اقدام كرد كه اگر حركتی در تغییرات جوی رخ داد درباره آن آگاه باشیم كه حركت جوی به زیان كشور تمام نشود.
رئیس مركز پژوهش های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز بر این نكته كه بودجه بارور سازی كشور كم است تاكید كرد و گفت: بارورسازی در كشور ما به دلیل كم بودن بودجه،نبود همكاری بین دستگاهی و عدم پشتیبانی كافی دولت همراه با تحقیقات مورد نیاز انجام نمی شود.

**بارور سازی به بخش خصوصی واگذار شود
ناظم السادات گفت:برای ساماندهی و اجرای بهتر بارورسازی ابرها در بعضی كشورها این كار به بخش خصوصی واگذار شده به گونه ای كه دولت به كشاورزان منطقه ای و مدیران سدها كمك كرده كه آنها با شركت های خصوصی بارورسازی ابرها قرارداد ببندند و دولت تنها برای مطالعات و تحقیقات كمك و پشتیبانی می كند.
وی اظهار داشت: در این روش چون كار بین دو بخش خصوصی انجام می گیرد قطعا بر مدار علمی بیشتری پیش خواهد رفت و در كشور ما اینكه دولت با كمك نیروهای نظامی بخواهد كار را انجام دهد این موضوع به سامان نخواهد رسید.
ناظم السادات عنوان كرد: مركز ملی باروری ابرها باید استراتژی و راهبرد را مشخص و مجوز برای شركت های خصوصی صادر و با ارائه تسهیلات نسبت به راه اندازی این مراكز خصوصی تلاش و بر عملكرد آنها نظارت كند.
وی عنوان كرد: در حال حاضر كار در دست دولت است و به همین دلیل بودجه مورد نیاز اغلب تامین نمی شود و هر ساله نیز بارور سازی ابرها مورد نقد برخی قرار می گیرد و به همین دلیل كار درست به پیش نخواهد رفت ولی اگر این كار به بخش خصوصی واگذار شود كار به صورت درست و اصولی پیش می رود.
حال بعد از گذشت 80 سال از ایجاد فناوری بارورسازی و 20 سال از ورود آن به ایران این توقع در سطح جامعه وجود دارد كه فكری در این زمینه بشود و نتایج ملموس آن در زندگی مردم مشخص شود تا مردم نگویند آسمان بر زمین بخیل شده است.
گزارش از محمدامین افشارپور
9873 /1876