مناقشه قره باغ و نقش روسیه در روند حل آن

به گزارش روز شنبه ایرنا، دیدار سران ارمنستان و جمهوری آذربایجان در روسیه بار دیگر مساله راكد مانده قره باغ را در رسانه ها در ابعاد محدود مطرح كرد.
'الهام علی یف' رئیس جمهوری آذربایجان با 'نیكول پاشینیان' كفیل مقام نخست وزیر ارمنستان روز پنجشنبه در سن پترزبورگ در حاشیه نشست غیررسمی سران جامعه همسود دیدار و گفت وگو كردند.
'حكمت حاجی یف' رئیس اداره سیاست خارجی دفتر رئیس جمهوری آذربایجان درباره این دیدار گفت: سران جمهوری آذربایجان و ارمنستان در آن دیدار درباره تداوم مذاكرات صلح برای حل مناقشه قره باغ، تقویت آتش بس در منطقه مناقشه گفت وگو كردند.
به گفته مقام آذربایجانی این دو مساله ارتباط تنگاتنگ با یكدیگر دارند و مكمل یكدیگر هستند.
وی افزود:در این مذاكرات همچنین مبادله شهروندان بازداشت شده دو كشور در منطقه قره باغ بررسی و رئیس جمهوری آذربایجان بر ضرورت تحویل متقابل همه افراد بازداشتی تاكید كرد.

**تاریخچه مناقشه قره باغ
مناقشه میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره باغ كوهستانی در سال 1988 میلادی آغاز شد و در سال 1992 به درگیری نظامی كشید.
بر اثر این مناقشه كه در سال 1994 به برقراری آتس بس میان طرفین مناقشه انجامید، منطقه قره باغ كوهستانی جمهوری آذربایجان و هفت شهرستان همجوار آن تحت كنترل نیروهای ارمنی درآمد.
گروه مینسك سازمان امنیت و همكاری اروپا متشكل از نمایندگان 11 كشور عضو این سازمان از سال 1992 میانجیگری برای حل مسالمت آمیز مناقشه قره باغ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان را بر عهده دارند.
روسیه، آمریكا و فرانسه از سال 1997 ریاست مشترك بر گروه میانجی مینسك را بر عهده دارند و مذاكرات صلح تحت سرپرستی این سه كشور هیچ نتیجه ای برای حل مناقشه قره باغ نداشته است.

** بیش از 50 نشست و مذاكره بی حاصل میان رهبران ارمنستان و جمهوری آذربایجان
روسای جمهوری آذربایجان و ارمنستان با میانجیگری گروه مینسك سازمان امنیت و همكاری اروپا در 19 سال گذشته یعنی بین سال های 1998 تا 2018 بیش از 50 بار دیدار و راه های حل مناقشه قره باغ را بررسی كرده اند، اما تا به حال پیشرفتی در حل این مناقشه مشاهده نشده است.
در زمان حاضر وضعیت در منطقه مورد مناقشه قره باغ و بطور كلی در امتداد مرزهای مشترك جمهوری آذربایجان و ارمنستان نسبتا آرام است، هرچند كه احتمال ازسرگیری تیراندازی ها به مواضع یكدیگر ازسوی نیروهای آذربایجانی از یك طرف و نیروهای ارمنستان و شبه نظامیان جمهوری خودخوانده قره باغ از سوی دیگر از بین نرفته است.
هر از چند گاهی دولت های ارمنستان و جمهوری آذربایجان یكدیگر را به نقض آتش بس متهم می كنند و در جریان تیراندازی ها یك یا دو سرباز از دو طرف كشته یا مجروح می شوند.

** قطعنامه های بین المللی بدون ضمانت اجرایی
مناقشه قره باغ در سال 1988 آغاز و در آستانه فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1992به درگیری نظامی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان كشید.
سازمان امنیت و همكاری اروپا كه در سال 1992 میانجیگری حل این مناقشه را بر عهده داشت، قادر به توقف این درگیری در آن زمان نشد و با ادامه این درگیری ها تا سال 1994منطقه قره باغ كوهستانی جمهوری آذربایجان و هفت شهرستان دیگر در همجواری آن به كنترل نیروهای ارمنی درآمد و نزدیك به یك میلیون شهروند جمهوری آذربایجان از خانه و كاشانه خود در قره باغ اخراج شدند كه در حال حاضر نیز در شهر و شهرستان های مختلف جمهوری آذربایجان بعنوان آوارگان جنگی اسكان دارند.
شورای امنیت سازمان ملل در سال 1993 با صدور چهار قطعنامه خواستار خروج بدون قید و شرط نیروهای ارمنستان از سرزمین های جمهوری آذربایجان شد ولی این قطعنامه ها تا به حال اجرا نشده است.
در سال 1994بر اثر تلاش های بین المللی، توافقنامه برقراری رژیم آتش بس میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در شهر بیشكك قرقیزستان به امضا رسید و درگیری های نظامی دو ساله كه منجر به تلفات جانی زیادی در هر دو طرف شد ، پایان یافت .
با وجود اینكه در سال 1997 آمریكا ، فرانسه و روسیه ریاست مشترك در گروه میانجی مینسك سازمان امنیت و همكاری اروپا برای حل مناقشه میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر عهده گرفتند و امیدها برای حل این مناقشه با حضور قدرت های جهان وجود داشت، اما تلاش های میانجی گران بین المللی تا كنون نتیجه ای نداشته است.

** مناقشه قره باغ عرصه رقابت قدرت های جهانی
برخی از كارشناسان بر این باورند كه بین المللی شدن حل و فصل بحران قره باغ و دخالت قدرت های جهانی در این راستا نه تنها به حل و فصل مناقشه كمك نكرده بلكه منجر به پیچیده تر شدن اوضاع آن هم شده است.
به عقیده این كارشناسان، قدرت های جهانی كه بیشتر به دنبال تامین منافع خود در منطقه هستند، تمایل به ادامه وضعیت موجود دارند تا بتوانند از شرایط بحرانی بعنوان اهرم فشار به دو كشور قفقاز جنوبی یعنی جمهوری آذربایجان و ارمنستان استفاده كنند.

** مواضع متفاوت باكو و ایروان برای حل مناقشه
با وجود اینكه میانجی گران بین المللی در سال 2007 طرح ویژه موسوم به «طرح مادرید» برای حل مناقشه میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان را تدوین و به طرفین مناقشه ارایه كردند اما وجود اختلاف عمیق در مواضع دو كشور مانع حل این مناقشه می شود.
جمهوری آذربایجان كه حل مناقشه قره باغ را اولویت سیاست خارجی خود اعلام كرده است، خواستار حل این مناقشه بر اساس اصل تمامیت ارضی كشورها می باشد و آن را مطابق موازین حقوق بین المللی می داند.
ارمنستان نیز خواستار حل مناقشه براساس اصل حق ملت ها برای تعیین سرنوشت خود می باشد كه با اصل تمامیت ارضی كشورها بطور كامل مغایرت دارد.
نبود توافق میان طرف های مناقشه در این دو اصل عمده موجب كاهش امیدها برای رفع این معضل اصلی منطقه می شود.
كارشناسان همچنین بر این باورند كه همراه با بین المللی شدن حل این مناقشه، نبود اعتماد میان طرفین و نیز ترویج متقابل تنفر نسبت به یكدیگر درهر دو كشور یكی از موانع عمده حل این مناقشه است.
به هر حال ارمنستان حاضر نیست نیروهای خود ر ا از سرزمین های جمهوری آذربایجان خارج كند و باكو نیز همواره اعلام كرده است، اشغال بخشی از سرزمین های خود از سوی نیروهای ارمنستان را هرگز تحمل نخواهد كرد.

**نقش روسیه در حل مساله قره باغ
مقام های روسیه در بیش از دو دهه اخیر در مذاكرات برای حل مناقشه قره باغ سعی كرده اند نقش میانجی بی طرف را بازی كنند.
در این چارچوب، در دوره ریاست جمهوری دمیتری مدودوف بین سالهای 2008 تا 2012 دو نشست سه جانبه بین سران روسیه، ارمنستان و جمهوری آذربایجان برگزار شد.
این قالب مذاكرات پس از پایان دوره ریاست جمهوری مدودوف ادامه نیافت و ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه سعی می كند بدون حضور خود این مذاكرات بین باكو و ایروان برگزار شود.

**گسترش همزمان روابط روسیه با ارمنستان و جمهوری آذربایجان
روسیه با جمهوری آذربایجان و ارمنستان روابط بسیار خوب دارد و این دو كشور قفقاز جنوبی عضو جامعه كشورهای مشترك المنافع یا همسود هستند كه روسیه در آن نقش پررنگ دارد.
مسكو با هر دو كشور در عرصه های مهمی همكاری می كند كه از مهم ترین عرصه همكاری روسیه با جمهوری آذربایجان، فنی، نظامی، انرژی و حمل و نقل و با ارمنستان عرصه های نظامی و انرژی محسوب می شود.
روسیه به این دو كشور انواع تسلیحات پیشرفته می فروشد و به گزارش برخی رسانه ها، تسلیحاتی همچون سامانه پدافند هوایی اس-300 به جمهوری آذربایجان و موشك های تاكتیكی به ارمنستان فروخته است.
ویژگی همكاری های فنی-نظامی مسكو با باكو با ایروان به گونه ای است كه جمهوری آذربایجان با توجه به دسترسی به منابع مالی سرشار حاصل از فروش نفت كه سالانه به بیش از 30 میلیارد دلار می رسد می تواند با خیال آسوده انواع سلاح های پیشرفته را بدون توجه و نگرانی از بهای بالای آن خریداری كند و بقیه تسلیحات را از تركیه و رژیم صهیونیستی تهیه می كند.
اما ارمنستان كه روابط راهبردی با روسیه دارد از منابع نفت و گاز برخوردار نیست و نمی تواند به خود اجازه خریدهای تسلیحاتی میلیارد دلاری بدهد.
ارمنستان همچنین عضو پیمان امنیت جمعی سازمانی نظامی با محوریت روسیه است و دو كشور در چارچوب این سازمان همكاری های نظامی گسترده ای با یكدیگر دارند.
روسیه همچنین نیروهای نظامی خود را در منطقه مرزی بین ارمنستان و تركیه مستقر كرده و پایگاه نظامی روسیه در شهر گیومری در غرب ارمنستان مستقر است.
مسكو در چارچوب تعهدات خود در سازمان پیمان امنیت جمعی متعهد است كه به ارمنستان عضو این پیمان در صورت وقوع جنگ كمك و حمایت كند.
برخی تحلیلگران بر این باورند كه روسیه علاقه ای به آغاز جنگ در قره باغ ندارد زیرا در آن شرایط باید به نفع یكی از دو طرف مناقشه وارد جنگ شود كه چنین شرایطی به هیچ وجه با منافع مسكو سازگار نیست.
روسها می خواهند شرایط كنونی نه جنگ و نه صلح حفظ شود تا از یك طرف به همكاری های فنی-نظامی با دو طرف مناقشه ادامه دهند و از سوی دیگر در مذاكرات صلح قره باغ مشاركت كنند.
به عقیده كارشناسان، مناقشه قره باغ به روسیه امكان داده است در منطقه قفقاز جنوبی شامل كشورهای ارمنستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان حضور فعال داشته باشد.
دیپلماسی روسیه در این منطقه شامل جلوگیری از نفوذ تركیه می شود هرچند این تلاش ها رسانه ای نمی شود اما مسكو بخوبی می داند كه آنكارا كه در گذشته از برخی گروه های تروریستی افراط گرا در منطقه قفقاز شمالی روسیه ازجمله چچن ها حمایت كرده و می تواند در آینده نیز پای افراط گرایان را به قفقاز جنوبی باز كند و در آن صورت ثبات مناطق قفقاز شمالی و دریای خزر نیز به خطر می افتد.
به همین دلایل روس ها سعی می كنند تلاش های میانجی گرانه دار مساله قره باغ بدون تغییر فرمت در قالب كنونی گروه مینسك سازمان امنیت و همكاری اروپا به ریاست روسیه، فرانسه و آمریكا تداوم یابد هرچند كه این اقدامات نتایج ملموسی به همراه ندارند.
اروپام*391*1346**2040