چوب معلم؛ از مكتب تا مدرسه

به گزارش ایرنا، از دیرباز تاكنون تنبیه به عنوان یكی از اركان آموزشی در فرهنگ ما جا افتاده است. تنبیهی كه در زمان های مختلف به اشكال خاصی صورت می گرفت و امروزه حتی فكر كردن به آن، لرزه بر اندام می اندازد.
گاهی كه پای صحبت های افراد كهنسال می نشینیم از مكتب خانه و شیوه آموزشی در آن سخن می گویند. شیوه ای كه در زمان خود به عنوان «فلك بستن» مرسوم بود. در این روش پاهای افراد بی انضباط یا تنبل را می بستند، برهنه می كردند و با شلاق یا تركه ای به كف پاهایش می زدند. گرچه فلك بستن به عنوان نوعی شكنجه نیز استفاده می شد، اما گویی این روش در زمان خود بسیار اثر بخش بود.
رفته رفته با بهبود سیستم آموزشی كشور و توسعه مدارس، فلك بستن از چرخه سیستم آموزشی حذف شد اما تنبیه همچنان باقی ماند. افراد متولد دهه 50 و 60 به خوبی با تنبیه فیزیكی در مدارس آشنا هستند.
گاهی كه پای خاطرات این افراد می نشینیم با تب و تاب خاصی از تنبیه خود توسط معلم سخن می گویند. ناظم مدرسه همیشه به عنوان فردی جدی در مدرسه از ابهت خاصی برخوردار بود.
در دهه 70 و اوایل دهه 80 تنبیه بدنی همچنان در مدارس كشور رایج بود. افراد تنبل، بی انضباط و بازیگوش بیشتر در معرض تنبیه قرار می گرفتند و گاهی والدین دانش آموزان نیز به معلم و مسئولان مدرسه اجازه تنبیه فرزندانشان را می دادند.
در این موارد معلمان حق داشتند برای تعلیم و تربیت بهتر، دانش آموز را تنبیه كنند. در آن زمان در حین زنگ تفریح ناظم مدرسه با تكه چوب یا كابل و یا حتی شیلنگی در وسط حیاط مدرسه می چرخید تا نظم را برقرار كند. گاهی نیز با تنبیه دانش آموزی درس عبرتی به دیگران می داد تا انضباط را رعایت كنند.
تنبیه ها گاهی نیز به صورت تعدد تكالیف درسی، تكرار نوشتن از یك درس و یا اخراج از كلاس صورت می گرفت. در این رابطه ضرب المثل «چوب معلم گُل است، هركس نخورد خُل است» نیز در جامعه رواج یافت. به گونه ای كه مردم تنبیه بدنی دانش آموز توسط معلم را یه امر عادی جلوه می دادند.
اما در عصر جدید همه چیز تغییر كرده است و سیستم آموزشی نیز بهبود یافته است. حالا فرزندان از بدو تولد در رفاه و آسایش بیشتری نسبت به گذشته روبرو هستند. با بالا رفتن سطح سواد خانواده ها و تغییر و تحولات جامعه و راه یافتن فناوری های روز دنیا در بین خانواده ها، دیگر نمی توان از راه های كهنه و نخ نما، برای تربیت دانش آموزان استفاده كرد و چه بسا تنبیه بدنی نتایج معكوس به همراه داشته باشد و از كودكان و نوجوانان افرادی خشونت طلب بسازد.
به دنبال این رویكرد، تنبیه های فیزیكی نیز نسبت به گذشته كاهش یافته است. امروزه پدرها و مادرها انتظار دارند فرزندانشان بدون هیچگونه مشكلی در مدارس تحصیل كنند. در این شرایط والدین دوست ندارند معلم یا مسئولی به فرزندشان توهین كند چه برسد كه مورد تنبیه فیزیكی نیز قرار بگیرند.
از سویی دیگر برخی از دانش آموزان به دلیل انرژی بالایی كه دارند نظم كلاس و روند آموزش را برهم می زنند و گاهی موجب خشم و عصبانیت معلم می‌شود. اما در این موارد معلمان چه باید بكنند؟
بر اساس ماده 74 آیین نامه اجرایی مدارس قصور و سهل انگاری دانش آموزان نسبت به انجام وظایف خود تخلف محسوب می شود. مدیر، شورای مدرسه، معاونان و مربیان موظفند قبل از اعمال هر گونه تنبیه از وضع و موقعیت محصل آگاهی یابند و در جستجوی انگیزه و علت تخلف برآیند و نسبت به رفع آن اقدام كنند.
در ماده 76 این آیین نامه آمده است: دانش آموزان متخلفی كه راهنمایی ها و چاره جویی های تربیتی در آنها مفید و موثر نیست، با رعایت تناسب به یكی از روش های زیر مورد تنبه قرار می گیرند:
**تذكر و اخطار شفاهی به طور خصوصی
**تذكر و اخطار شفاهی در حضور دانش آموزان كلاس مربوط
**تغییر كلاس در صورت وجود كلاس های متعدد در یك پایه با اطلاع ولی دانش آموز
**اخطار كتبی و اطلاع به ولی دانش آموز
**اخراج موقت از مدرسه با اطلاع قبلی ولی دانش آموز، حداكثر برای مدت سه روز
**انتقال به مدرسه دیگر
همچنین در بند 77 این آیین نامه بر ممنوعیت هرگونه اعمال تنبیه دیگر از قبیل اهانت، تنبیه بدنی و تعیین تكالیف درسی جهت تنبیه تاكید شده است.
با این حال اگر روش های دیگر تنبیه توسط معلمان در مدارس استفاده شود، با توجه به گسترش وسایل ارتباط جمعی موارد تنبیه های فیزیكی در مدارس زودتر در جامعه اطلاع رسانی می شود.

**تنبیه به اسم شوخی آموزشی
در جدیدترین نوع تنبیه این بار معلم یكی از مدارس همدان از خود دانش آموزان برای تنبه همكلاسی خود به نام امیر رضا استفاده كرد. این روش نامتعارف تنبیه به سرعت حاشیه ساز شد و بازتاب آن در رسانه‌ها و فضای مجازی موجی از انتقادها را در پی داشت.
در روایت منتشر شده آمده است كه یك دانش‌آموز همدانی تحت عنوان شوخی آموزشی توسط معلم و همكلاسی هایش كتك خورد هرچند معلم و ناظم این دانش‌آموز معتقدند كه این تنبیه دسته جمعی نبوده بلكه یك شوخی آموزشی برای تلنگر زدن به این دانش‌آموز بوده است!
اما پدر امیررضا در گفت و گو با ایرنا گفت: پسرم در پایه هفتم دبیرستان شهید مقصودی شهر همدان تحصیل می كند و توسط معلم و همكاسی هایش مورد تنبیه بدنی قرار گرفته است.
مهدی مختاری نژاد با تشریح این اتفاق افزود: معلم علوم این دبیرستان پس از تنبیه فرزندم به همكلاسی هایش نیز دستور می دهد تا امیررضا را كتك بزنند.
وی با بیان اینكه در این اتفاق فرزندم از ناحیه سر، دست، پا و پهلو مورد ضربه و صدمه قرار گرفت، ادامه داد: پس از اطلاع از این كار مراتب را با آموزش و پرورش در میان گذاشتم و پیگیر این موضوع شدم.
یكی از از همكلاسی های این دانش اموز نیز گفت: معلم به ما دستور داد تا امیررضا را بزنیم چرا كه در صورت خودداری خودمان كتك می خوردیم.

**با عوامل تنبیه دانش آموز همدانی برخورد شد
مدیركل آموزش و پرورش همدان در این ارتباط گفت: پس از تنبیه فیزیكی امیررضا دانش آموز دوره متوسطه مدرسه شهید مقصودی همدان، مدیر و معاون آموزشی این مدرسه بركنار و معلم خاطی به حالت تعلیق درآمد و هر سه نفر به هیات تخلفات اداره كل آموزش و پرورش معرفی شدند..
محمد پورداود اظهار داشت: روز شنبه 10 آذر در كلاس پایه هفتم مدرسه شهید مقصودی، مبصر كلاس امیررضا را به عنوان دانش آموز بی انضباط برای تنبیه به معلم درس علوم معرفی می كند كه به درخواست معلم تعدادی از دیگر دانش آموزان نیز در تنبیه امیررضا مشاركت كردند.
وی ادامه داد: در پی این اتفاق آموزش و پرورش استان همدان وارد عمل شد و براساس دستورالعمل های وزارتی و نیز تاكید وزیر آموزش و پرورش پس از برخورد با معلم، مدیر و معاون آموزشی مدرسه، پرونده موضوع به هیات تخلفات اداره كل ارسال شد.
وی عنوان كرد: بنده همواره در جلسات متعدد با مدیران بخش های مختلف آموزش و پرورش استان تاكید كردم كه تنبیه دانش آموزان به هیچ وجه قابل قبول نیست و باید با روش های نوین آموزشی با دانش آموزان برخورد شود.
مدیركل آموزش و پرورش همدان گفت: تلاش شده تا همواره از حقوق دانش‌آموزان و معلمان با هم حمایت شود و حق كسی ضایع نشود.
پورداود با ابراز تأسف از واقعه رخ داده، ابراز امیدواری كرد: با دقت نظر همه مدیران آموزش و پرورش و عمل به دستورات وزیر آموزش و پرورش، دیگر شاهد چنین اتفاقاتی در سطح استان نباشیم.
وی گفت: دبیرستان شهید مقصودی همدان در محله خضر شهر همدان زیر مجموعه آموزش و پرورش ناحیه 2 واقع شده است و نزدیك به 290 دانش آموز دارد.

**دانش آموز تنبیه شده همدانی دلجویی شد
مدیركل آموزش و پرورش استان همدان با حضور در منزل امیررضا، دانش آموز همدانی كه در اثر خطای معلم مورد تنبیه قرار گرفته بود، از وی دلجویی كرد.
پورداود در دیدار با خانواده این دانش آموز گفت: معلم و دانش آموز دو عنصر مهم و كلیدی در تعلیم و تربیت هستند و كرامت معلم و اهتمام به جایگاه دانش آموز از سیاست های اصلی دستگاه تعلیم و تربیت است.
وی بار دیگر با ابراز تاسف از اتفاق دبیرستان شهید مقصودی و تنبیه این دانش آموز عنوان كرد: در موارد نادری ممكن است چنین اتفاقی رخ دهد كه البته موضوع توسط آموزش و پرورش به جد پیگیری و اعمال قانون می شود.
مدیركل آموزش و پرورش استان با انتقاد از اقدام شتاب زده صدا و سیما در انعكاس خبر این اتقاق اظهار داشت: از صدا و سیما انتظار داریم در گزارش های خود تلاش های معلمان زحمتكش را با این گونه اخبار سلبی كه قابل مقایسه با انبوهی از خبرهای خوب در آموزش و پرورش نیست، زیر سوال نبرد.
پدر امیررضا نیز با قدردانی از مدیركل آموزش و پرورش استان گفت: احترام معلمان برای ما یك اصل است و اتفاق اخیر باعث نمی شود كه ما تلاش های ارزشمند معلمان را نادیده بگیریم.

** تنبیه جایگاهی در تربیت ندارد
مدرس كشوری برنامه خانه و مدرسه در گفت و گو با ایرنا گفت: هرگونه تنبیه به هیچ عنوان جایگاهی در امر تربیت ندارد.
حجت الله حاتمی افزود: تقویت منفی یا محروم كردن دانش آموز از آنچه برایش خوشایند نیست می تواند راهی برای كنترل و تربیت آن ها باشد.
وی با اشاره به اینكه نیازهای اصلی و اساسی نیز نباید مورد محرومیت قرار بگیرند اظهار داشت: تقویت مثبت نیازها به عنوان یك محرك لذت بخش می تواند در راستای تشویق دانش آموزان، و تقویت منفی نیازها می تواند در كنترل آنها موثر باشد.
حاتمی تعامل معلمان با دانش آموزان را یكی از راه های كنترل كلاس درس دانست و افزود: امروزه معلمان باید با برقراری ارتباط با یك به یك دانش آموزان تكمیل كننده تربیت آنها باشند.
وی عنوان كرد: مدیریت مشاركتی بهترین روش مدیریت كلاس درس است به گونه ای كه با سپردن مسئولیت به هریك از دانش آموزان می توان آن ها را در مدیریت كلاس سهیم كرد.
این روانشناس بالینی ادامه داد: در این روش دانش آموز احساس ارزشمند بودن كرده و معلم به راحتی با آن ارتباط برقرار می كند.
وی تاكید كرد: معلمان باید خود را به دانش روز مسلح كنند، با اصطلاحات روانشناسی آشنا شوند و از روانشناسان و مشاوران بهره بگیرند.
حاتمی افزود: تعامل والدین با مدیر و معلم نیز می تواند در قدرتمندی تكامل تربیت موثر باشد چرا كه مدرسه به تنهایی مسئول تربیت دانش آموزان نیست و به نوعی ادامه دهنده راه تربیتی آن ها است.
وی اضافه كرد: دانش آموزان بیشترین اثر بخشی را از همسالان و همكلاسی های خود كسب می كنند و اگر در یك محیط تعامل خوب باشد خود به خود مدیریت همه افراد راحت می شود.
در این میان به اعتقاد كارشناسان، نقش آموزش و پرورش در برگزاری دوره های ضمن خدمت برای معلمان و آشنایی آن ها با دانش روز می تواند نتایج مثبتی در كنترل دانش آموزان پر انرژی داشته باشد.
گزارش از: جواد همدانی
9904/2090