وقتی بیمارستان ها در حوادث و بلایای طبیعی تاب نمی آورند

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، ایران كهن ما در قلب خود باقیمانده یكی از شاهكارهای معماری دنیا را جای داده است كه همان تخت جمشید یا پارسه است. ستون هایی سر به فلك كشیده و محكم كه گفته می شود اسكندر مقدونی، موقع حمله به آن نتوانست به كل، نابودش كند.
در روایت های تاریخی آمده است، تخت جمشید را اسكندر آتش زد و در این میان دو روایت نقل شده است. یك روایت این است كه اسكندر خودش تخت جمشید را آتش زد و یك روایت هم نقل كرده است كه معشوقه اسكندر در عالم مستی آن را آتش زد.
اصلا مهم نیست كه چه كسی این قصر زیبا را آتش زد. مهم این است كه هر چند این بنای محشر، آتش گرفت اما ستون هایش بعد از 2 هزار و 500 سال و با وجود زلزله پشت زلزله آمدن ها، باقی مانده است! و در عجب اینكه با این عقبه منحصر به فردی كه در ساختمان سازی از دوره باستان تا زمان حاضر داریم و با وجود بناها یا حداقل ستون های محكمی مثل تخت جمشید در فارس و معبد آناهیتا در كرمانشاه و نیز در روزگار تكنولوژی و جولان علم از عهده ساخت یك بنا مثل منزل مسكونی و بیمارستان در بیشتر مواقع عاجزیم. چرا باید بیمارستان كهریزك كه در حال ساخت بود در باران های اخیر فرو ریزد و پنج كارگر هم كشته شوند؟! و چرا بیمارستان های سرپل ذهاب و اسلام آباد غرب كه نوساز هم بودند در زلزله سال گذشته كرمانشاه فروریختند؟!
وضع وخیم بیشتر بناهای كشور ما به گونه ای است اگر كسی از كشوری دیگر به ایران ما بیاید و اهل فن هم باشد، بناهای ما را كه ببیند، فكر می كند ما استانداردهای ساختمان سازی نداریم. این در حالی است كه استاندارد داریم اما معلوم نیست چرا این استانداردها در بیشتر مواقع رعایت نشده است كه ویران شدن بیمارستان های سرپل ذهاب و اسلام آباد غرب در زلزله سال گذشته كرمانشاه از جمله آنها است. معلوم نیست نظارت بر ساخت این بیمارستان ها چگونه بوده است؟
چرا باید به عنوان نمونه نمای بیمارستان سرپل ذهاب موقع زلزله فرو ریزد! مگر جز این است كه بر اساس استانداردهای ملی ساختمان، نما باید با سطح زیر كار، اتصال مناسب پایدار، بادوام و كافی داشته باشد تا در طول عمر آن، پایداری اش تامین شود و هنگام بروز یك زلزله، خطر جدا شدن و فرو ریختن وجود نداشته باشد؟! این را یك بنّای ساده و كم سواد و شاید بیسواد می داند كه نما باید با سطح زیر كار با قدرت متصل شود.
مگر بیمارستان سرپل ذهاب را كه ساخته است؟ جز این است كه باید به دست توانای مهندس های ما ساخته می شد؟ كه شد! مایه رسوایی آنكه كه بقایای 2 هزار و 500 ساله تخت جمشید را داریم و یك بیمارستان ویران با عمر 10 ساله هم داریم كه بر اثر زلزله در سرپل ذهاب فرو ریخت!
اصلا زلزله چیست؟ هر كس حتی اگر نداند زلزله بر اثر چه ایجاد می شود، قدر مسلم آنكه حداقل می داند، این رویداد طبیعی ممكن است به او و خانواده اش آسیب جدی برساند یا حتی جانشان به خطر افتد.
برخی برای اینكه دچار آسیب حوادث اعم از طبیعی و انسانی نشوند، صبح كه از خانه بیرون می آیند یا هر وقت یادشان می افتد، فورا صدقه می دهند یا پولی به كناری می گذارند تا به وقتش به مستحقی بدهند كه این امر، امری بسیار با ارزش، اخلاقی و خداپسندانه است. در دین ما نیز به آن توصیه شده است. اما آیا عقل سلیم این را قبول می كند كه فقط با دادن صدقه، می توان خطراتی مثل زلزله را از سر، رد كرد و آسیبی ندید؟! آیا عقل و تدبیر به ما نمی گوید كه از ضروریات زمین، لرزیدن است؟ كه اگر كسی آن را نفی كند مثل این است كه نفس كشیدن به عنوان یكی از ضروریات زندگی ما انسان ها را نفی كرده باشد؟ پس همان طور كه نمی توانیم منكر نفس كشیدن باشیم، منكر لرزیدن زمین هم نمی توانیم باشیم.
تدبیر و عقل حكم می كند كه باید برای روزی كه زلزله می آید و از ضروریات زمین هم به شمار می آید، آماده باشیم. باریتعالی هم از ما كه تدبیر و عقل داریم نمی خواهد آن را رها كنیم. بنابر این رها كردن زندگی خود به امید روزی كه زلزله نیاید نیز به نظر نمی رسد توصیه دین باشد.
مولانا می فرماید: خواجه چون بیلی به دست بنده داد-بی زبان معلوم شد او را مراد - دست همچون بیل اشارتهای اوست - آخراندیشی عبارتهای اوست.
حضرت مولانا هم به ما این را گوشزد می كنند كه پروردگار، قدرت هایی به بشر داده است كه نه تنها باید آن قدرت ها را - كه عقل و تدبیر از جمله آنها است - شكر كنیم كه باید از آنها استفاده كنیم زیرا طلب بركت بدون حركت میسر نیست.
همین عقل و تدبیر است كه باعث شده است تا بنایی هزاران سال بماند و بنایی 10 سال از عمر او نگذشته، فرو ریزد.
با این پیشینه تاریخی كه خیلی وقت ها به آن «پز» می دهیم كه ما چنین بودیم و چنان، كنگره تخصصی و بین المللی ساخت بیمارستان و مدیریت منابع و تجهیزات از روز گذشته- یكشنبه 18 آذر - به مدت دو روز در سالن همایش های رازی دانشگاه علوم پزشكی ایران در حال برگزاری است و پانل های مفیدی با عناوینی همچون پانل «تاب آوری بیمارستان ها در حوادث و بلایا» ، پانل «رویكردهای جدید و تجربیات بین المللی تامین منابع مالی و جلب مشاركت های مردمی» ، پانل «رویكرد ها و تكنولوژی های نوین طراحی و ساخت بیمارستان های آینده» و پانل « تجهیزات و مصالح نوین در بیمارستان های آینده» در حال برگزاری است.
حمید رضا خانكه، رییس مركز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایای دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی است و گرداننده چند پانل در این كنگره ملی و بین المللی.
او در پانل «تاب آوری بیمارستان ها در حوادث و بالای» با ابراز تاسف بابت سازه های ضعیف بیشتر بناها در كشورمان اظهار می دارد: ایران ما، جزو كشورهایی است كه متنوع ترین مخاطرات را دارد و 40 درصد مرگ و میر هموطنان در زلزله ها ناشی از سازه است.
خانكه می گوید: در سرزمینی زندگی می كنیم كه 97 درصد خطر زلزله و 50 درصد هم خطر سیل دارد و فعالیت های زمین هم زیاد است؛ پس باید بناهایی محكم بسازیم. چرا باید در كشوری مثل آلمان، دانشگاهی با 900 سال قدمت هنوز پا برجا باشد اما عمر بناهای ما به 50 سال هم نرسد؟ اینكه دیگر وارداتی نیست و به تحریم ربطی ندارد. مگر ما به دانش و تكنولوژی دسترسی نداریم؟ كجای كار ایراد دارد؟
او تاكید می كند: وقتی سازه ضعیف است، در حادثه ای طبیعی، مردم می میرند. وقتی سازه ضعیف است یعنی نظارت وجود ندارد یا اینكه نظارت، خریداری شده است. اتفاقی جز این نیست. سازه خیلی مهم است باید مردم به سازه اعتماد كنند كه فرو نمی ریزد.
این كارشناس سلامت در حوادث و بالایا اظهار می دارد: متاسفانه هنوز هم «فهم خطر» آنقدر نیست كه منجر به تغییر رفتار شود. پرسش این است كه آیا ما ایرانی ها خطر را درك می كنیم؟ پاسخ هم حتما آری، است. حتما ایرانی ها خطر را درك می كنند. سوال بعدی هم این است كه چرا با وجود درك خطر، مداخله ای انجام نمی دهیم؟ شاید یك دلیلش این است كه «خدا می خواهد ما را تنبیه كند»! باید به اینها فكر كرد.
به گفته خانكه فهم خطر و مداخله برای پیشگیری از خطر یك توصیه بین المللی است این در حالی است كه ما N دفعه عكس های خسارات و تخریب های زلزله را از گوشه و كنار كشور نگاه می كنیم و گاهی هم خجالت می كشیم از بس این عكس ها تكرار می شود و ما نگاه می كنیم.
جای تعجب است كه مگر می شود با 97 درصد خطر زمین لرزه ای كه داریم به ریسك ها توجه نكنیم و برای آن سیاستگذاری نكنیم و همه چیز را مبتنی بر ریسك قرار ندهیم؟ مگر بیمارستان ها نباید جایی امن و ایمن باشد كه اگر همه چیز یك شهر ویران شد و روی دست بازماندگان، شماری مجروح ماند بدانجا مراجعه كنند؟ مگر یكی از وظایف مهم بیمارستان ایجاد محیط امن برای بیمار نیست.
خانكه می گوید: بیمارستان، چند كار مهم موقع حوادث دارد اول اینكه محیطی ایمن باشد و دوم، آمادگی برای خدمات رسانی به مجروحان احتمالی در كنار وظایف روزمره اش داشته باشد.
این كارشناس سلامت در حوادث و بلایا به « تاب آوری» بیمارستان تاكید می كند و مصداق تاب آوری را درختی می داند كه در برابر باد خم می شود اما نمی شكند. مشخصه بیمارستان تاب آور این است كه انرژی را جذب كند، كاركرد خود را حفظ كند و در سریع ترین زمان به كاركرد یا Function خود برگردد.
وی اظهار می دارد: با شرایط طبیعی ایران ما به توزیع متعدد بیمارستان ها متناسب با جمعیت نیاز داریم كه به موقع خدمت برسانند. و تاب آوری بیمارستان نیز محصول ظرفیت سازی در حوزه ها مختلف اعم از سازه، غیر سازه، كاركرد و ساختار است. پس یك بیمارستان تاب آور بیمارستانی است كه در كنار حادثه، با حفظ كاركردش، خودش را آماده خدمات رسانی كند.
وی مهمترین چالش های بیمارستانی كشور را همان بحث سازه می داند كه اغلب بیمارستان های ما سازه ای كهنه و غیر قابل اعتماد دارد.
همچنین سیستم پیش بیمارستانی ما باید در ارتباط با بیمارستان، سریع تر عمل كند كه در زمان حاضر این وضعیت، بهتر شده است اما همچنان چالش داریم.

**بررسی بیمارستان سرپل ذهاب به عنوان یك نمونه از بنای تخریب شده توسط زلزله
در پانل «تاب آوری بیمارستان ها در حوادث و بلایا» كنگره ساخت بیمارستان ، محسن سلیمی معاون نظارت و ارزشیابی دفتر توسعه منابع فیزیكی وزارت بهداشت نیز حضور دارد و گزارشی از بررسی وزارت بهداشت از سازه بیمارستان تخریب شده سرپل ذهاب را می دهد.
به گفته سلیمی این بیمارستان طی سال های 1370 تا 1386 ساخته وتكمیل شد كه 10 سال نشده، خراب شد.
سلیمی بخشی از خرابكاری های دست اندركاران ساخت این بیمارستان را گزارش می دهد اینكه در سازه بیمارستان شهدای سرپل ذهاب دیوارهای مصالح با ضخامت و سختی زیادی وجود داشتند كه عناصر همین دیوارها موقع تكان های زلزله، ضربات سنگینی را به سازه اصلی وارد كرده بودند.
سلیمی در این گزارش می افزاید: سختی و خمشی سازه این بیمارستان هم بشدت پایین بود و به جای اینكه ستون بیمارستان، قوی عمل كند و تیر، ضعیف باشد برعكس عمل كرده بود و ستون این بنا، ضعیف و تیر، قوی عمل كرده و به همین علت ستون ها آسیب دیده و تیرها هنوز بر جا مانده و سختی خود را حفظ كرده و در خیلی از جاها سالم مانده بودند!
ایجاد ستون كوتاه، خرابی برشی موضعی ستون ها و عدم كفایت طول مهاری برخی از آرماتورها از جمله دیگر آسیب های سازه ای بیمارستان یاد شده است كه سلیمی از آنها سخن گفت.
سلیمی در بخش دیگری از گزارش خود به آسیب های غیر سازه ای هم اشاره می كند و می گوید: یكی از آسیب های غیر سازه ای كه در این بیمارستان بر اثر زلزله وارد آمد فرو ریزش سنگ نما بود كه در خیلی از نقاط بیمارستان سرپل ذهاب ریخته شده بود این در حالی است كه در آیین نامه مقررات ملی ساختمان صراحتا در بحث نماسازی با سنگ غیر پلاك كه قطعات سنگ به صورت افقی روی هم چیده می شود باید مطابق نماسازی با آجر چیده شود و اگر سنگ ها به صورت قائم نصب شود باید به صورت اسكوب یا مهارهایی مناسب از جدا شدن و فرو ریختن آنها، هنگام زلزله جلوگیری شود كه متاسفانه این نكته در بیمارستان سرپل ذهاب و همینطور اسلام آباد غرب رعایت نشده بود.
این مقام مسوول در وزارت بهداشت یكی دیگر از مشكلات غیر سازه ای پدید آمده در بیمارستان سرپل ذهاب را از بین رفتن تاسیسات آن بیان كرد و علت آن اینگونه شرح داد: چون سازه در مرحله سفت كاری مشكل داشت و دستخوش آسیب شده بود، دستگاه های تاسیساتی بیمارستان یا واژگون یا از مدار بهره برداری خارج شده بودند.
اینها بخشی از خرابكاری های پیمانكار محترم بیمارستان شهدای سرپل ذهاب است. قدر مسلم آنكه بیمارستان سرپل ذهاب، آخرین بیمارستانی نیست كه در حادثه ای طبیعی از بین رفت. با این روالی كه در پیش گرفته ایم باز هم شاهد تخریب هایی از این نوع خواهیم بود. تخریب بنایی به نام بیمارستان كه مهم ترین واحد در حوزه سلامت به شمار می آید و پیچیده ترین خدمات در آن انجام می شود.
محمد آقاجانی، رئیس دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی می گوید: عمر مفید بیمارستان‌ها در كشورهای توسعه یافته بین 100 تا 150 سال ‏است، اما عمر متوسط بیمارستان‌های ایران برای اینكه بدون اشكال ارائه خدمت كنند، بین 30 تا 40 سال است!
البته بگذریم كه حسینعلی شهریاری، نایب رئیس كمیسیون بهداشت و درمان مجلس هم در این كنگره ساخت بیمارستانی مثل سرپل ذهاب را به گردن وزارت راه و شهر سازی انداخته است و می گوید: به نظر می‌رسد وزارت راه و شهرسازی نظارت لازم در زمینه ساخت ‏بیمارستان ها را ندارد. در نتیجه به دنبال این هستیم كه ساخت و ساز بیمارستان را از وزارت راه به وزارت ‏بهداشت منتقل كنیم. زیرا بیمارستان‌های وزارت بهداشت ایمن‌تر هستند.
هر چند شهریاری می گوید بیمارستان های وزارت بهداشت ایمن تر هستند اما معصومه عباس آبادی، رییس گروه ارتقاء كیفیت دانشگاه علوم پزشكی تهران در همین پانل، نتیجه یك بررسی مقایسه ای میزان ایمنی بیمارستان ها در 421 بیمارستان كشور طی سال های 91 تا 94 را گزارش می دهد.
وی اظهار می دارد: بررسی ها نشان می دهد، هیچ بیمارستانی در سطح ایمنی بالا برخوردار نیسیت. 4 / 19 درصد بیمارستان ها ایمن نیستند و 6 / 80 درصد هم ایمنی متوسط دارند.
لیلا خطیب زاده
پژوهشم** 1776**1552