جمع آوری درختان افتاده، سود یا زیان جنگل

به گزارش خبرنگار ایرنا، قانون تنفس جنگل از اواخر سال 95 به اجرا گذاشته شد و بر اساس آن قرار است در پایان سال سوم اجرا، هرگونه بهره‌برداری تجاری و صنعتی از چوب جنگل های كشور ممنوع شود و دولت نیز مجاز به تمدید قراردادهای طرح های جنگل‌داری كه مدت اجرای آن به اتمام می‌رسد، نیست.
همچنین بر اساس این قانون، دولت مكلف است نسبت به اصلاح آن دسته از طرح های جنگل‌داری كه مدت اجرای آن تا پایان سال سوم اجرای قانون برنامه به اتمام نمی‌رسد، طبق ضوابط قانونی اقدام كند.
در عین حال در یكی از تبصره های این قانون جمع‌آوری و بهره‌برداری با هدف بهداشت، حفاظت و پرورش جنگل از درختان پیر، خشك سرپا، افتاده، لاپی، آفت‌زده و غیرقابل احیاء تنها با مجوز سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری كشور مجاز اعلام شده است.
زمزمه ادامه حضور در جنگل به بهانه جمع آوری درختان افتاده آن هم با وجهه دلسوزی برای منابع طبیعی از فردای اجرای قانون تنفس شروع شد، در حالی كه به اعتقاد كارشناسان درختان افتاده بخشی از اكوسیستم جنگل هستند و جمع آوری سودجویانه بیشتر از وجود انبوه آنها، به این اكوسیستم ضربه می زند.
البته بتازگی وجهه دلسوزی برای صنایع چوب و كارگران آن هم به استدلال این گروه اضافه شده است و برای این منظور به سراغ صنایعی می روند كه ناقوس ورشگستی آنها سال ها قبل به خاطر ضعف مدیریتی به صدا در آمده و آمار كارگران و تولیدشان از سال ها پیش آب رفته بود.
كارشناسان محیط زیست و منابع طبیعی معتقدند كه اجرای درست طرح تنفس جنگل برای نتیجه گیری موثر، نیازمند ایستادگی سفت و سخت دستگاههای اجرایی دخیل در برابر فشارهای سودجویانه است و برای اجرایی كردن تبصره جمع آوری درختان افتاده ، مقدمات فنی مورد نیاز باید ابتدا مشخص و به صورت شفاف در باره آنها به مردم اطلاع رسانی شود.
به اعتقاد این كارشناسان، یكی از پیش نیازهای اجرای تبصره قانونی جمع آوری درختان افتاده، ارزیابی میدانی و علمی از میزان درختان افتاده و خشك در داخل جنگل به صورت شفاف و قابل نظارت است تا بار اضافه تر از ظرفیت اكولوژیك جنگل مشخص و تنها بخش اضافی جمع آوری شود.
وضع مقررات سختگیرانه و مكانیسم انتخاب پیمانكار برای این منظور و چگونگی اعمال نظارت بر آنها نیز نكته دیگری است كه كارشناسان بر آن تاكید دارند و معتقدند در نبود چنین مكانیسمی، بار دیگر جنگل های هیركانی شمال كشور به شكل ویرانگرتری مورد هجوم جنگل خواران قرار خواهد گرفت.
البته نگرانی و هشدار این كارشناسان چندان دور از واقعیت نیست زیرا یك مرور گذرا بر مطالب رسانه ای و فضای مجازی طی ماهها گذشته نشان می دهد افرادی به عنوان كارشناس همسو و در دفاع از جمع آوری درختان افتاده و خشك در جنگل ها دایه مهربان تر از مادر شده اند كه یا خودشان سال ها به عنوان پیمانكار ذینفع در طرح های جنگل فعال بودند و یا این كه در بخش هایی از صنایع چوب شاغل هستند و كمتر كارشناس بی طرف و صاحب صلاحیتی حاضر شده است بدون قید و شرط در این باره اظهار نظر كند.
** جمع آوری درختان افتاده با كدام معیار؟
هادی كیادلیری، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم‌‌ و تحقیقات با ابراز نگرانی از كوك شدن ساز جنگل خواران برای ادامه حضور در جنگل به بهانه جمع آوری درختان خشك و افتاده به خبرنگار ایرنا گفت: در حالی كه هنوز آمار دقیق از تعداد و نوع درختان افتاده و پوسیده داخل جنگل وجود ندارد، عده ای از عبارت هایی مانند ' وجود بیش از حد درختان افتاده ' صحبت می كنند تا بتوانند از این طریق در زمان اجرای طرح تنفس هم وارد جنگل شوند.
وی افزود: سئوال این است؛ وقتی هنوز هیچ پژوهش و تحقیق علمی در این زمینه صورت نگرفته، چگونه و بر اساس چه معیار و شاخص آماری اعلام می شود كه وجود بیش از حد درختان افتاده به زیان جنگل است؟
این استاد دانشگاه گفت: اول باید بررسی و ارزیابی كارشناسی صورت بگیرد تا مشخص شود كه چه تعداد درختان پوسیده و افتاده داریم یا خواهیم داشت تا بتوان بر اساس آن، طرح و نظر كارشناسی ارائه داد.
وی با اظهار این كه ورود به جنگل به بهانه بهره‌برداری از درختان شكسته و افتاده، راه را برای غارت درختان سالم باز می‌كند، توضیح داد: یكی از نگرانی ها این است كه در نبود نظارت و ارزیابی درست برای جمع آوری درختان افتاده و خشك، سودجویان پس از ورود به جنگل اقدام به ' كت زنی ' یا زخمی كردن درختان سالم كنند تا این درختان در آینده به درختان خشكیده و افتاده تبدیل شوند.
این استاد دانشگاه گفت: درختان پوسیده، شكسته و افتاده، ضامن سلامتی و ماندگاری اكوسیستم جنگل محسوب می شوند و محل زندگی انواع موجودات مفید، حشرات و جوندگان هستند و تنها در صورتی كه تعدادشان از مقدار مشخصی بیشتر شود، آسیب زا محسوب می شوند.
** برداشت نادرست از كاركرد درختان خشك جنگل
یك عضو هیات علمی دانشكده منابع طبیعی ساری هم با بیان اینكه وجود درختان خشك سرپا به عنوان بخشی از اكولوژی جنگل به حساب می آیند، گفت: وجود 10 تا 15 درصد درختان خشك در جنگل برای حفظ اكولوژی ضروری است، برای این كه این درختان همانند اجزای زنده محل حیات و تغذیه بعضی از جانوران هستند.
مجید لطفلیان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: در همه جای دنیا، خارج نكردن بخشی از درختان خشك ، افتاده در اثر باد و توفان ، آتش سوزی یا به اصطلاح علمی ' تنه و شاخه افتاده ' (Coarse woody debris) ضروری است.
وی توضیح داد: در نظریه جنگل داری كلاسیك به این موضوع توجه نشده و به نظر می رسد عده ای با هدف سوء استفاده ،وجود این نوع درختان را محل شیوع انواع آفات عنوان می كنند.
این استاد دانشگاه با بیان اینكه نقش اكوسیستمی نوع درختان خشك و افتاده پهن برگ و سوزنی برگ نیز متفاوت است، بیان داشت: بررسی ها نشان می دهد كه وجود 15 درصد درخت خشك سرپا در هر هكتار از جنگل های هیركانی شمال ایران ضروری است و طبق بررسی های میدانی كه توسط دانشجویان رشته جنگل داری دانشكده منابع طبیعی ساری در مورد درختان مرده خشك جنگل های مازندران صورت گرفته است، زاد آوری درختان در مناطقی كه درختان خشك سرپا و افتاده وجود دارد، بیشتر از جاهای دیگر است.
لطفیان در عین حال گفت كه وجود بیش از حد درختان خشك و افتاده نیز می تواند در زمان آتش سوزی و یا سیلاب دردسر ساز باشد و نیاز است تا توسط افراد مطمئن و فاقد نگاه سودجویانه و با نظارت از جنگل خارج شوند.
وی افزود: قطعه قطعه جنگل های شمال نیاز به برنامه خاص خودش دارد و با طرح استراحت جنگل باید به صورت علمی برخورد شود.
این استاد جنگل شناسی با اعلام این كه آمارهای تخریب و قاچاق چوب جنگل در شمال بسیار نگران كننده بوده است، گفت: به نظر می رسد طرح استراحت جنگل و یا همان تنفس جنگل ممنوعیت قطع و بهره برداری از درختان را تاكنون به دنبال داشته است ، اما توقف كامل ایجاد كرده است.
البته برابر قانون، طرح تنفس جنگل پس از سه سال به صورت كامل اجرایی خواهد شد و قطع نشدن كامل برداشت از جنگل در حالی كه تنها كمتر از 2 سال از اجرای آن گذشته امری طبیعی است.
لطفیان با تاكید بر این كه باید مراقب بود تا بار دیگر خروج درختان خشك سرپا و افتاده فرصتی برای سوء استفاده قرار نگیرد، تاكید كرد: باید این موضوع كه درختان خشك و افتاده بخشی مهمی از اكولوژی جنگل هستند مورد توجه جدی قرار گیرد و به این بهانه نباید دوباره جنگل شمال كشور مورد آسیب قرار گیرد.
** تبصره غیرقابل اجرا ولی بهانه زا
یك عضو دیگر هیات علمی دانشگاه علوم كشاورزی و منابع طبیعی ساری همچنین تبصره قانون تنفس جنگل در باره جمع‌آوری و بهره‌برداری درختان پیر، خشك سرپا، افتاده، لاپی، آفت‌زده و غیرقابل احیاء در جنگل های شمال را غیر قابل اجرا دانست و گفت : حدود سه هزار و 400 آبادی در حاشیه و داخل جنگل های شمال وجود دارد كه 90 درصد ساكنان آنها برای گرمایش منازل و پخت و پز از چوب جنگلی استفاده می كنند.
محمد امینی با بیان اینكه در طرح صیانت از جنگل های شمال سال 1382 مقرر شد تا سوخت جنگل نشینان از هیزم جنگلی به فسیلی بویژه گاز طبیعی تغییر كند، افزود: بررسی ها نشان می دهد كه این طرح در كمتر از 10 درصد از خانوارهای جنگل نشینان
عملی شده است.
وی توضیح داد: برسی ها نشان می دهد كه سالانه حدود سه میلیون متر مكعب معادل زایش سالانه درختان جنگل های شمال، چوب های خشك افتاده و پوسیده توسط جنگل نشینان برای تامین سوخت جمع آوری می شود.
این استاد دانشگاه با ذكر این نكته كه 20 درصد از درختان خشك افتاده و پوسیده به عنوان خوراك اكو سیستم جنگل باید در جنگل باقی بماند، افزود: به دلیل نظارت كم و از طرفی نیاز جنگل نشینان، چوب های پوسیده هم به عنوان خوراك اكوسیستم جمع آوری می شود و چیزی زیادی باقی نمی ماند كه ارزش اجرای تبصره را داشته باشد.
امینی توضیح داد: چهار هزار نوع موجودات خاك زی وجود دارد كه از درختان پوسیده تغذیه می كنند و باقی ماندن بخشی از درختان افتاده و پوسیده برای تغذیه خاك جنگلی ضروری است.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم كشاورزی و منابع طبیعی ساری با بیان اینكه پوسیده شدن درختان خشك در چها مرحله و در مدت زمان 20 ساله تبدیل به كود می شود، گفت: در این شرائط ورود بهره برداران تجاری برای پیدا كردن درختان خشك و شكسته در جنگل های شمال غیر قابل توجیه و زیانبار است.
وی هشدار داد: در واقع تردد تراكتور و دیگر خودروهای سنگین در جنگل های شمال برای پیدا كردن چوب های شكسته یك فاجعه و بحران محسوب می شود.
این استاد دانشگاه با بیان اینكه عمده درختان جنگل های شمال كهنسال هستند و بررسی ها نشان می دهد كه سالانه 2 دهم متر مكعب در هكتار درخت خشك و شكسته به وجود می آید، گفت : در این شرائط اجرایی شدن تبصره جمع آوری درختان خشك افتاده در طرح تنفس جنگل قابلیت اجرایی ندارد و ورود بهره برداران تجاری و صنعتی با این تبصره فقط بهانه است.
** اهمیت درختان خشك برای اكوسیستم جنگل
تحقیقات صورت گرفته توسط زیست شناسان و مراكز تحقیقاتی معتبر جهان نشان می دهد كه بقایای درختان و گیاهان پوسیده كه در كف جنگل ها انباشته می شوند به حفظ تنوع زیستی اكوسیستم جنگل ها كمك زیادی می كنند.
مطالعات ثابت كرده است كه تنها پنج درصد توده درختان زنده دارای سلول های زنده هستند، در حالی كه میزان سلول های زنده در چوب های پوسیده درختان ۴۰ درصد و بیشتر شامل قارچ ها و باكتری هاست. به عبارتی در یك درخت مرده بیش از یك درخت زنده زندگی جریان دارد چرا كه موجودات زنده ای كه درون چوب نرم ، پوست درختان و بقایای گیاهان را برای زندگی انتخاب می كنند به فرایند تجزیه و جذب جانوران شكارگر كه تغذیه كننده از آن ها هستند كمك می كنند.
توجه به اهمیت درختان افتاده و خشك در جنگل از دهه 70 میلادی در جهان مورد توجه جنگل شناسان و حافظان جنگل قرار گرفت زیرا آنها متوجه شدند مواد مغذی موجود در آنها برای بسیاری از موجودات زنده غذا و زیستگاه فراهم كرده و سبب ارتقا تنوع زیستی می شود.
درختان خشك افتاده به همراه چوب و برگ هایی كه در بستر جنگل انباشته می شوند سبب رشد پوشش گیاهی تازه می شوند و همچنین به خاطر داشتن عناصر مغذی از جمله كربن، نیتروژن، پتاسیم و فسفر، باعث تداوم زندگی موجودات زنده می شوند.
مطالعات علمی نشان می دهند كه بقایای درخت‌های افتاده نقش مهمی در ذخیره كربن خاك ایفا می كنند برای این كه درختان وقتی زنده هستند، كربن جو را با كمك فرایند فتوسنتز در چوب خود نگه می دارند و هنگامی كه می میرند قارچ ها و برخی باكتری ها مقداری از آن كربن را از بخش های مرده درخت به خاك منتقل می كنند.
به اعتقاد جانورشناسان، علاوه بر قارچ ها، باكتری ها، گلسنگ ها، خزه ها و برخی گیاهان دیگر، بی مهرگانی مانند موریانه ها، مورچه ها، سوسك ها، حلزون ها، دوزیستانی مانند سمندرها، خزندگانی مانند كرم تنبل و پرندگان و پستانداران به پوسته و چوب مرده درختان وابستگی دارند.
درختان افتاده و شاخه های بزرگ خشك و افتاده بویژه در نقاط شیب دار با كاهش حركت رو به پایین مواد ارگانیك و خاك معدنی از به هدر رفتن این مواد جلوگیری می كنند. برگ‌ها و خرده خاشاك دیگر پشت بقایای تنه درختان مرده جمع می شوند و امكان فرایند تجزیه را فراهم می آورند. همچنین نفوذ آب برف و باران در خاك نیز بهتر می شود. در طول فصل خشك این بقایای چوبی تبخیر رطوبت خاك را كند می كنند و خرده زیستگاه هایی مرطوب را برای موجودات زنده ای كه نسبت به رطوبت حساس هستند ایجاد می كنند.
با توجه به همه فواید برشمرده شده درختان افتاده برای جنگل، این پرسش مطرح می شود كه چرا عده ای در حالی روند اجرای طرح تنفس جنگل كامل نشده و برداشت از جنگل توسط تعدادی از پیمانكاران هنوز ادامه دارد، به دنبال اجرایی كردن تبصره ای هستند كه به اعتقاد كارشناسان حتی اجرای آن در صورت ضرورت، امكان پذیر نیست؟
6990/1654