فرهنگ سازگاری با كم آبی، كلید حل مشكلات حوزه آب

به گزارش ایرنا، ایران از دیرباز به عنوان سرزمینی نیمه خشك و بیابانی شناخته می شود، با این وجود طی نیم قرن گذشته با رشد سریع جمعیت و تند شدن آهنگ توسعه و بدنبال آن ظهور صنایع و همچنین گسترش اراضی كشاورزی، بهره برداری از منابع آبی این سرزمین چندین برابر شده است.
بدنبال این موضوع و همچنین روبرو شدن با تغییرات اقلیمی كه گرم ترشدن زمین و كاهش بارندگی و خشكسالی را با خود به همراه داشته است امروز خیلی از نقاط ایران از جمله قزوین با مشكل و یا حتی فراتر از آن بحران كم آبی روبرو هستند.
این بحران كه به گفته برخی كارشناسان بخش قابل توجهی از آن ناشی از بهره برداری بیش از اندازه از منابع آبی بوده با خود آسیب ها و تهدیدهای زیادی را به همراه داشته است كه در صورت استمرار می تواند خسارات غیرقابل جبرانی را به بار بیاورد.
در میزگرد ایرنا قزوین با حضور جمعی از مسئولان و دست اندكاران حوزه آب كه ماحصل گفت و گوهای انجام شده در آن در ادامه آمده است، به این تهدیدها، عوامل بروز آنها و راهكار كاهش مشكلات مربوط به كم آبی پرداخته شد.

** مصرف 689 میلیون متر مكعب آب مازاد بر ظرفیت دشت قزوین
معاون حفاظت و بهره برداری شركت آب منطقه ای قزوین با بیان اینكه عمده مشكلات حوزه آب مربوط به مسائل فرهنگی و نبود فهم مناسب از وضعیت این حوزه است، گفت: استفاده نادرست از منابع آبی مشكلات فراوانی در جامعه ایجاد كرده و میزان مصارف ما در شرایط كنونی وحشتناك است.
یدالله ملكی با بیان اینكه 680 میلیون متر مكعب مازاد بر ظرفیت دشت قزوین از منابع آبی استفاده می‌شود، اظهار داشت: درحال حاضر یك میلیارد و 550 میلیون مترمكعب آب از سفره های زیرزمینی دشت قزوین برای بخش كشاورزی برداشت می شود كه این رقم باید تا پایان برنامه ششم به 870 میلیون متر مكعب كاهش یابد.

** آبیاری های تحت فشار كمكی صرفه جویی نكرده است
ملكی در ادامه این میزگرد نتایج حاصل از آبیاری تحت فشار را در كمك به كاهش مصرف آب تقریبا بی تاثیر دانست و گفت: متاسفانه با اینكه آبیاری تحت فشار به عنوان جایگزین جدید آبیاری در كشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما كمك چندانی به حفظ منابع آبی نكرده است.
این مسئول ادامه داد: اگر قبلا كشاورزی برای آبیاری زمین 30 هكتاری از 30 لیتر آب استفاده می كرد، اكنون این مقدار باید به 15 لیتر كاهش یابد و متاسفانه برعكس این موضوع را شاهد بوده ایم و باید اذعان كرد كشاورزان تمایلی به كاهش مصارف آبی ندارند و اگر بخواهند از آبیاری تحت فشار استفاده كنند متقابلا سطح زیر كشت را افزایش می دهند.
ملكی، توسعه زمین های كشاورزی را در شرایط كم آبی قابل ملاحظه دانست و اظهار داشت: اراضی كشاورزی قزوین طی 20 سال گذشته از 130 هزار هكتار به 260 هزار هكتار رسیده است و تجربه نشان داده كه اگر تسهیلاتی برای آبیاری تحت فشار اعطا شده ، بیشتر به جای صرفه جویی در مصرف آب به توسعه اراضی كشاورزی منجر شده است.
معاون حفاظت و بهره برداری شركت آب منطقه ای قزوین تصریح كرد: باید به كشاورزان تفهیم كرد آب مصرفی آنها مالكیت خصوصی نیست و انفال محسوب می شود و نباید اینطور باشد كه اگر دولت در جهت كمك به كشاورزی 85 درصد هزینه های آب را تقبل می كند، به بی رویه مصرف كردن آن اقدام كنیم.
ملكی در تشریح وضعیت مهروموم چاه های غیرمجاز قزوین نیز گفت: چاه های غیرمجاز به 2 مدل چاه های فرم یك ( قبل از سال 85) و چاه های فرم پنج ( بعد از سال 85) تقسیم می شوند كه تاكنون با همكاری دستگاه قضائی همه چاه های فرم پنج استان را مهروموم كرده ایم و تنها از این بین 27 حلقه چاه باقی مانده است كه دارای شرایط ویژه هستند.
وی در مورد چاه های فرم یك نیز گفت: برای این نوع چاه ها تصمیم گرفته شد تا با استفاده از كنتور هوشمند ( كنترل در مركز) میزان مصرف آب را به نیم لیتر در ثانیه كاهش دهیم كه متاسفانه كشاورزان حاضر به دریافت پروانه نشدند و مجبور شدیم با همكاری دستگاه قضایی همه چاه های فرم یك را مهروموم كنیم تا بهره برداران برای دریافت پروانه به شركت مراجعه كنند.
ملكی در تشریح چاه های غیرمجاز و مجاز قزوین خاطرنشان كرد: در استان یك هزار و 702 حلقه چاه فرم پنج وجود داشت كه از این میان 320 حلقه پر شد و مابقی (به غیر از 27 حلقه ) مهروموم شدند و همچنین 191حلقه چاه اخیرا پروانه گرفه‌اند كه در حال تعیین تكلیف هستیم.
معاون حفاظت و بهره برداری شركت آب منطقه ای قزوین یادآور شد: چاه های مجاز آب در سطح استان نیز پنج هزار و 600 حلقه است.
این مسئول با بیان اینكه باید قبول كنیم در سرزمین كم آبی زندگی می كنیم، یادآور شد: هیچ معجزه ای با انتقال آب سد شاهرود و طالقان در حوزه آبی استان ایجاد نمی شود و لازم است تا سازگاری با كم آبی را بلد شویم.

** مدیریت جامع، كلید حل مشكلات حوزه آب
مدیرعامل سازمان مردم نهاد جنبش سبز باغستان قزوین در این میزگرد گفت: اگر بخواهیم مسئله آب را حل كنیم، باید مدیریت جامع منابع آب و مدیریت جامع آب شهری را در دستور كار قرار دهیم و مادامی كه بخش كشاورزی، صنعتی و شهری ما در قالب یك مدیریت جامع عمل نكند، از مردم نمی توان توقع داشت كه به وظایف خودشان در حوزه مصرف درست عمل كنند.
محمود داوران به تشریح نیاز قزوین در مصارف آبی پرداخت و افزود: قزوین با كمتر از یك درصد مساحت كشور، رتبه های پنجم صنعت و كشاورزی كشور را به خود اختصاص داده است كه این به معنای فشار بر روی منابع آب این سرزمین است.
وی با اشاره به لزوم كاهش مصارف آب توسط شهرداری ها، اضافه كرد: 17 حلقه چاه آب در شهر قزوین به فضاهای سبز متعلق دارد و روزانه با برداشت 90 هزار متر مكعب آب مواجه هستیم.
این فعال محیط زیست و آب به ضرورت فرهنگ سازی برای استفاده درست از منابع آبی اشاره كرد و گفت: فرهنگسازی به یك برنامه مدون نیازمند است و درحال حاضر هماهنگی و مدیریت جامع روی منابع آبی وجود ندارد.
داوران به نبود سه محور مهم آبی از قبیل راندمان بالا، كاهش هدررفت آب و بازچرخانی اشاره كرد و با بیان اینكه مدیریت آب را نیز باید به حوزه توسعه پایدار اضافه كرد، اظهار داشت: از نظر برنامه ریزی شهری، مدیریت خوبی روی رودخانه های داخل شهر قزوین و كانال طالقان وجود ندارد و همین موضوع باعث شده تا نتوانیم به توسعه پایداردر شهر دست یابیم.
وی با بیان اینكه روزانه 40 هزار متر مكعب پساب در شهر قزوین تولید می شود،ادامه داد: پساب تولیدی به تسویه خانه قدیم آباد تعلق دارد و متاسفانه هیچگونه بازچرخانی به سیستم صورت نمی گیرد.
این فعال اجتماعی با بیان اینكه 120 كیلومتر شبكه فرسوده آب شرب شهری در قزوین وجود دارد،افزود: آمارها نشان می دهد در این شبكه توزیع با 20 درصد هدررفت آب روبرو هستیم.
داوران به مسائل و مشكلات باغستان سنتی قزوین در تامین منابع آبی نیز اشاره كرد و افزود: رودخانه ارنجك كه بخشی از آب باغستان سنتی را تامین می كرد، اكنون رو به نابودی است و پنهان كردن رود دره های ما باعث شده تا نتوانیم از ظرفیت های منابع آبی به درستی استفاده كنیم.
وی اظهار داشت: در سرزمین كم آبی چون ایران و قزوین باید خود را با كم آبی سازگار و هماهنگ كنیم.

** به یك رنسانس آبی نیازمند هستیم
وی همچنین نیاز باغستان سنتی قزوین به آب را سالانه 50 میلیون متر مكعب عنوان كرد و اظهار داشت: سالانه 30 میلیون متر مكعب آب از رودخانه های قزوین به باغستان تزریق می شود كه اگر بخش تامین آب از طریق چاه ها را درنظر بگیریم، بازهم 10 میلیون متر مكعب با كمبود آب برای باغستان مواجه ایم.
داوران گفت: با توجه به اینكه از زمان تاسیس و تخصیص آب طالقان به دشت قزوین، سهمی برای باغستان در نظر گرفته نشد، بنابراین ما در شرایط كنونی به یك رنسانس آبی ( تجدید حیات آب) نیازمندیم و باغستان ما هنوز با وجود همه پتانسیل ها از نعمت آب محروم است.
مدیرعامل سازمان مردم نهاد جنبش سبز باغستان قزوین با بیان اینكه سیاست گذاری، بودجه ریزی، مدیریت كلان و جامع آبی در دست حاكمان یك جامعه است، یادآور شد: توسعه پایدار در حوزه منابع آبی از سه ضلع مردم، حاكمان و نخبگان تشكیل می شود و اگر برنامه ریزی می كنیم نباید اشتباهات را به گردن مردم انداخته و بگوییم فقط از جانب مردم كوتاهی صورت گرفته است.

** نگاه محرمانه و امنیتی به بحران كم آبی داشتن خطاست
مدرس دانشگاه آزاد اسلامی قزوین و متخصص اقلیم شناسی نیز در این میزگرد گفت: ایران كشور كم آبی است و شرایط مكانی و موقعیت جغرافیایی كره زمین باعث شده تا طبیعت یك سوم میانگین جهانی به كشور ایران آب تزریق كند.
حسین اینانلو با اشاره به مصرف زیاد آب توسط ایرانی ها، افزود: امروزه افراد تحصیل كرده جامعه كم تر می دانند كه كشور ما كم آب است و این موضوع باید در نظام آموزشی و فرهنگی ما گنجانده شود تا مردم همواره با این واقعیت روبرو شوند كه كم آبی معضلی بسیار جدی است.
وی به سرانه مصرف آب در ایران اشاره كرد و اظهار داشت: میزان مصارف آبی در ایران بسیار بالا است و ما در حال حاضر 2 برابر میانگین جهانی در كشور آب مصرف می كنیم كه این موضوع نیازمند اصلاح اساسی است.
اینانلو به كاهش بارش و افزایش دما در كشور اشاره كرد و اظهار داشت: شرایط اقلیمی كشور همچون دنیا رو به تغییر است و اكنون به علت آلودگی هوا و گازهای گلخانه ای، اثرات مختلفی را از این تغییرات اقلیمی در ایران شاهد هستیم.
این اقلیم شناس ادامه داد: شهر قزوین به نسبت 10 سال گذشته با یك درجه افزایش دما روبرو شده و بارش آن نیز 30 میلی لیتر كاهش داشته است كه این موضوع بر شدت وخامت دشت قزوین تاكید دارد.
اینانلو به رفتارهای متناقض مردم ایران با وجود آگاهی به موضوع كم آبی اشاره كرد و اظهار داشت: بین مسئله و واقعیت تفاوت وجود دارد و خیلی از مشكلات اجتماعی و بحران های پیش رو همانند آب گرچه برای مردم و مسئولان یك واقعیت محسوب می شود، اما هنوز به مسئله و دغدغه ذهنی تبدیل نشده است.
این مدرس دانشگاه در ادامه به مسئله جمعیت پرداخت و تصریح كرد: صرف نظر از سیاست های جمعتی در كشور، به واقع ما بیشتر از ظرفیت اكولوژیكی كشور بارگذاری جمعیتی داشته ایم و وجود 18 شهر با مجموع 30 میلیون جمعیت كه سالانه نیز یك میلیون جمعیت به آن اضافه می‌شود، به تشدید كمبود منابع آبی دامن زده است.

** مشكلات حوزه با بخشنامه قابل حل نیست
مدیر دفتر حفاظت كیفی و محیط زیست شركت آب منطقه ای قزوین نیز در این میزگرد گفت: باید مردم، دولت و رسانه بپذیرند كه در سالها حوزه آب اشتباه كردند و تا به امروز متاسفانه اقداماتی كه در حوزه آبی انجام شده به منابع آبی خسارت زده است.
محمد محجوب با تاكید بر نهادینه شدن فرهنگ سازگاری با كم آبی در كشور، افزود: مشكلات منابع آبی هرگز با بخشنامه یا دستور دولتی اصلاح نمی شود و ما نیازمند تجدیدنظر در حوزه طرح آمایش هستیم.
وی تاكید كرد: دولت باید باید 15 سال پیش به مردم گزارش های پایش آب را ارائه می كرد و همین پنهان كاری ها باعث شد تا مردم و جامعه از روند بحران آب مغفول بمانند.
محجوب با بیان اینكه مدیریت شهری متناقض با كم آبی رفتار می كند، تصریح كرد: در یك همایش كیفی سازی با محور منابع آبی، یكی از نمایندگان سمن ها به بنده اعلام كرد وقتی وارد استان قزوین می شوم، هیچ نمادی از بحران كم آبی وجود ندارد و ما چطور باید بپذیریم كه قزوین با داشتن یك استانداری قزوین با این همه درخت، گل و چمن و وجود پارك سرسبزی در مقابل آن با بحران كم آبی روبرو است؟
این مسئول ادامه داد: در استان تهران حرف از كم آبی و فرونشست آب مطرح است، اما فضای سبز موجود در برخی نقاط تهران حتی برخی شهرهای اروپایی نیز مشاهده نمی شود و ما عادت كردیم كه در بیان واقعیت ها دستكاری كنیم.
محجوب با تاكید بر اینكه مدیریت آب به معنای بهره برداری از منابع آبی نیست، اظهار داشت: دنیا سالهاست كه مدل مدیریت بهره برداری آب را كنار گذاشته و درعوض مدیریت مصارف را جایگزین آن كرده است.
مدیر دفتر حفاظت كیفی و محیط زیست شركت آب منطقه ای قزوین در ادامه به حوزه پسماندها پرداخت و تشریح كرد: در حال حاضر 14 تصفیه خانه شهری، صنعتی و روستایی در استان قزوین موجود است كه از این بین فقط 2 تصفیه خانه دارای استاندارد زیست محیطی هستند.
محجوب در خصوص مشكلات پساب های تاكستان و قزوین یادآور شد: برنامه ریزی برای استفاده از پساب بعد از استاندارد سازی معمولا بلاتكلیف می ماند و یا ملغی می شود و هنوز خیلی از دستگاه ها نظیر محیط زیست معتقدند كه الگوهای كشت كشاورزی، گلخانه ای و آب رسانی به فضای سبز از طریق پساب مناسب نیست.

** سریال و فیلمی با موضوع كم آبی نساخته ایم
وی به كمبود آثار فرهنگی نظیر سریال و فیلم سینمایی با موضوع آب اشاره كرد و اظهار داشت: متاسفانه هنوز نگاه ما به مسئله آب امنیتی و محرمانه است و پنهان كاری هایی كه در این خصوص صورت می گیرد، باعث شده تا فرهنگ عمومی پذیرای بحران آب نباشد و حتی صدا و سیمای ما بسیار در این حوزه كم كاری می كند.
اینانلو با اشاره به ضرورت سازگاری با كم آبی در حوزه مسكن، كشاورزی و حتی صنعت و انرژی،گفت: اگر محدودیتی در مصرف قائل می شویم نباید استثنا وجود داشته باشد و نباید اجازه دهیم هیچ قشری در جامعه احساس بی عدالتی كند و بقا و حیات بیشتر مشاغل به آب وابسته است كه ما نیز مستلزم رعایت استفاده درست از منابع آبی هستیم.

**فروچاله های دشت قزوین، بحرانی ناشی از بهره برداری بی رویه از منابع آبی
مدیركل مدیرت بحران استانداری قزوین در این میزگرد گفت: معتقدم همه در حوزه بهره برداری از منابع آب های زیرزمینی كوتاهی كرده اند و اگر امروز به نقطه بحرانی رسیدیم، نتیجه غفلت و نبود برنامه ریزی مناسب در گذشته است.
قدرت‌‌الله مهدیخانی افزود: خیلی از مشكلاتی كه امروزه دارندگان چاه های غیرمجاز با آن روبرو هستند، به خود ما بر می گردد و ما قبلا به این افراد سهمیه سوخت اعطا كردیم و مدام كشاورزان را تشویق كردیم كه بیشتر و بیشتر بكارید.
وی به بحران فرونشست خاك در دشت قزوین اشاره كرد و اظهار داشت: در بویین زهرا سالانه 24 سانت فرونشست اتفاق می افتد و 2 هفته پیش طی بازدید در جنگل های فتح آباد، شكاف هایی به عمق بیش از 10 متر و به طول یك كیلومتر مشاهده شد كه به نزدیكی جاده اصلی رسیده و زنگ خطری برای وقوع مخاطرات طبیعی و تخریب و نابودی زیرساخت ها به شمار می رود.
مهدیخانی با بیان اینكه غفلت از فرونشست ها و فروچاله های دشت قزوین آینده كبودرآهنگ در استان همدان را برای ما رقم می زند.
این مسئول در خصوص چاه های غیرمجاز نیز گفت: باید برای ساماندهی چاه های دشت قزوین زودتر اقدام می كردیم و متاسفانه به علت برخی مصلحت اندیشی ها و سفارش از سوی برخی نمایندگان، اقدامات ما در قبال برخی چاه های غیرمجاز به تاخیر افتاد و خسارت های زیادی را از این بابت متحمل شدیم.

** برخی دستگاه ها درك درستی از بحران آب ندارند
مهدیخانی به دستورالعمل های دولت برای مقابله با بجران كم آبی اشاره كرد و تشریح نمود: بخشنامه های متعددی از سوی دولت صادر شده مبنی بر اینكه باید میزان سرانه مصرف آب در فضای سبز را 30 در صد كاهش دهد و دستگاه های دولتی نیز باید در مصارف خودشان 20 درصد كاهش آب داشته باشند اما در این رابطه نیز با كم توجهی برخی شهرداری ها و دستگاه ها مواجه هستیم كه هنوز درك درستی از بحران آب ندارند.
وی خاطرنشان كرد: هرگونه اهرم اجرایی و قانونی تا مادامی كه مشاركت مردمی به همراه نداشته باشد، میسر و مفید نخواهد بود و ما باید همواره مردم را در كنار خود داشته باشیم تا از بحران آبی عبور كنیم.
مهدیخانی عامل بی توجهی به كمبود منابع آبی را اولویت دادن منافع شخصی بر منافع جمعی دانست و گفت: باید تلاش كنیم همواره از آب موجود درست استفاده كنیم و در این خصوص به مسایل به طور ریشه ای و عمقی و نه مقطعی و كوتاه مدت نگاه كنیم.
9925*3013