بازار هنر در هراس ابتذال

نسبت به روزگارانی پیش و در بارش اطلاعات چنین برمی آید كه بازار هنر در برخی شاخه های هویدا گرم تر شده؛ بساط كنسرت ها داغ است و تئاتر از نوع اشرافی و غیر اشرافی آن به راه است و گاه فروش میلیاردی سینماها سرتیتر اخبار می شود و در این بین هنرمندانی بیش، از وضعیت اقتصاد نالانند و آنان كه دغدغه مندند بیشتر از نگاه اقتصادی، نگران ابتذال در عرصه فرهنگ و هنر كشور هستند.
ایرنا گیلان برآن شد تا در گفتمانی جمعی با كارشناسان و مسئولان این موضوع را مطرح و نظرات آنان را بی هیچ قضاوتی و تنها بر مبنای رسانندگی یك رسانه و شاید تلنگری در اصلاح، جویا شود و بر این اساس میزبان علی احمدی فر موسیقی دان ، سید امیر مصباح معاون هنری و امور سینمایی اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان ، محمد پورجعفری مدرس و كارگردان تئاتر ، محمد پرحلم معاون فرهنگی حوزه هنری و پروین حلاج رضایی سرپرست معاونت صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری گیلان می شود و گفتمان جمعی با موضوعات یادشده را به بحث می نشینند.
هنگامی كه از اقتصاد هنر صحبت می‌كنیم به طور خاص به شیوه‌هایی اشاره داریم كه می‌تواند نخست هنرمند را در شناساندن اثر و امرار معاش یاری دهد و دیگر اینكه به ترویج آن هنر در سطح جامعه كمك كند و زمانی كه از ابتذال هنر می گوییم؛ بروز و حمایت بخشی از هنر است كه فاقد اندیشه است و تنها رنگ و لعابی بیش نیست.

** طرح مسئله؛ ضرورت ارتقاء سطح آگاهی و فرهنگ جامعه
علی احمدی فر موسیقی دان می گوید : چه كسی آهنگساز است؟ آیا همه آنانی كه به نام موسیقی مجوز می گیرند، هنرمندند؟ اول باید تعریفی از هنر داشته باشیم و بدانیم در روزگار مدرن هنری را هنر می دانند كه از حالت تزئینی درآمده و اندیشمند باشد.
او می افزاید: در شرایطی هستیم كه فكر می كنم هم باید هنر برای مردم را داشته باشیم و هم هنر را برای هنر اما بشرطی كه 'هنر' باشد؛ امروز كسانی در عرصه موسیقی كار می كنند كه هنرشان نویز و بی تاثیر است و گاه سر و صدای محیط از آن كنسرت هنری تر است و متاسفانه در جریان نظارت به كنسرت هایی بر می خوردم كه همه عوامل از تصویربردار تا صدابردار و نورپرداز هنرمندند و تنها كسی كه هنرمند نیست، خواننده است.
این مدرس موسیقی می گوید: مشكل ما این است كه در كشور تقاضای ناصحیح ایجاد كرده ایم؛ كشورهای پیشرفته با كار علمی پول در میاورند؛ در كشورهای اروپایی دولت از مالیاتی كه دریافت می كند برای ارائه داشته های هنریشان هزینه می كنند، كم نداریم داشته هایی كه بتوانیم به آنها ببالیم و هنری قوی تر از چیزی كه هست داشته باشیم.
وی با بیان اینكه زمانی سطح ذائقه مردم را می توانیم ارتقاء دهیم كه عرضه صحیح انجام دهیم، بیان می كند: امروز هنر در خدمت آفرینش اثر هنری هست و از مرحله هنر برای هنر قدری جلوتر رفته و هنری هنر هست كه بتواند وجوه مختلف هم مخاطب خاص، هم مخاطب عام و هم مسئله علمی هنر را در بربگیرد؛ هنر از حالت تك بعدی درآمده اما ما هنوز درگیر مسائل تك بعدی هستیم و دسته بندی برای آن نداریم.
معاون هنری و امور سینمایی اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان در ادامه بحث تاكید می كند: مشكل جهان است كه مردم مصرف گرا شده اند و از آثار خوش رنگ و لعابی كه می تواند در لحظه حس خوبی برایشان بسازد، استقبال می كنند.
سید امیر مصباح ادامه می دهد: مشكلات ساختاری جامعه ما به هیچ وجه با مصداق حل نمی شود؛ متاسفانه در جمیع جهات مصرف گرا شده ایم و هنر هم بخشی از آن است و تاكید می كنم این موضوع تنها مخصوص كشور ما نیست.
وی ادامه می دهد: وقتی به موسیقی های دهه 60 كه گوش می كنیم؛ هنوز همان حس خوشایند را دارند، هنوز فكر و احساسمان را درگیر می كنند اما متاسفانه امروز به جایی رسیده ایم كه همه چیز ماشینی شده و حتی در برپایی یك كنسرت می بینیم درامر گیتاریست را نمی شناسد، می خواهم بگویم شاید مشكلات فرهنگی در جامعه داشته باشیم اما این مختص كشور ما نیست بلكه همه جای جهان این مشكل وجود دارد و با موضوع پیچیده ای روبه رو هستیم .
محمد پورجعفری مدرس و كارگردان تئاتر نیز در این ارتباط می گوید: در همه كشورها برای اینكه فرهنگسازی شود و ارتقاء فرهنگ صورت بگیرد، دولت ها هزینه می كنند اینطور نیست كه فرهنگسازی خود به خود انجام شود؛ آیا قرار است اینجا فرهنگ سازی یا ارتقاء فرهنگ صورت بگیرد یا قصد داریم رها كنیم و تنزل فرهنگ را شاهد باشیم؟
وی می گوید: باید ببینیم در مورد چه جامعه ای حرف می زنیم؟ نیازهای اولیه جامعه ما چه چیزهایی هستند؟ آیا سیاست، فرهنگ و اقتصاد جدا از هم است ؟ چنین نیست و هر اتفاقی كه در سیاست و اقتصاد بیفتد در فرهنگ خود را نشان می دهد؛ زمانی می توانیم به این فكر كنیم كه هنرمند می تواند خودش از اثری كه ارائه می دهد درآمد كافی كسب كند به شرطی كه تنزل فرهنگ در آن اتفاق نیفتد.
وی ادامه می دهد: ما بواسطه خصوصی سازی یا اقتصاد هنر هر مزخرفی را روی صحنه می بینیم، خواننده ما فالش (خارج) می خواند، بدترین شعرها خوانده می شود اما مردم صف كشیده اند ولی از كار فاخر استقبالی صورت نمی گیرد.
پورجعفری می گوید: دولت مقصر بخش زیادی از این اتفاق است چون خود را از حمایت آثار فاخر و آثاری كه فرهنگسازی می كنند، كنار كشیده برای همین مردم چون شناختی ندارند از آثار فاخر استقبال نمی كنند اما وقتی كار نازلی انجام می شود مردم صف می كشند.
وی با طرح این سوال كه آیا مردم ما بی فرهنگ هستند؟ پاسخ می دهد: خیر، مردم شناخت ندارند چون باید نخست سطح فرهنگ را ارتقاء دهیم تا مردم به درستی انتخاب كنند؛ وقتی ما خوراك خوبی به مردم ندادیم معلوم است كه ماهواره را انتخاب می كنند.
معاون فرهنگی حوزه هنری گیلان نیز می گوید: راجع به خوب و بد موسیقی حرف نمی زنم؛ كنسرت های متعددی در سالن های مختلف به شكل عام به وفور در كشور و استان اجرا می شود و مردم هزینه گزافی پرداخت می كنند، برخی از موسسات تبدیل به دلال شده اند و تنها از نشانشان استفاده می كنند و بقیه امور را به دیگران می سپارند.
محمد پرحلم می گوید: در بحث نمایش چند سال پیش اگر دولت حمایت نمی كرد، كمتر پیش می آمد كه یك نمایش بفروشد اما این موضوع امروز پیشرفت داشته و نمایش توانسته مخاطبان بیشتری جذب كند؛ این احساس نیاز در مخاطب بوجود آمده و هزینه كردن برای نمایش موجب شده تا آرام آرام از تولی گری دستگاه های دولتی كم شود.
وی ادامه می دهد: اما هنوز این اقتصاد نتوانسته روی پای خود بچرخد؛ اگر این اقتصاد متعادل بود بایستی افراد زیادی در این هنر وجود می داشتند كه كارشان فقط نمایش باشد و كار دیگری انجام نشود؛ در حالیكه كسانی كه در عرصه هنر فعال هستند یا به شغل دیگری مشغولند یا جویای كار دیگری هستند و این موجب شده كمتر هنرمند حرفه ای در این عرصه داشته باشیم.
پرحلم می گوید: در عرصه های دیگری همچون ادبیات و پژوهش اوضاع به مراتب ناخوش تر است چرا كه در ادبیات پول خیلی كم می چرخد و قسمت عمده كتاب هایی كه تولید می شوند، در دستگاه های دولتی است و فروشندگان استانی حاضر نیستند این كتاب ها را در ویترین بگذارند.
وی ادامه می دهد: كتابی كه زیست فروشگاهی نداشته باشد انگار بوجود نیامده و اقتصاد اصلا در این بخش جریان ندارد و اگر هم جریان دارد، جریان اندكیست كه به حمایت دولت در حال انجام است و این نوع از حمایت دولت به عرصه فرهنگ و هنر ضربه می زند.
سرپرست معاونت صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری گیلان نیز در این بخش از میزگرد ایرنا، فقدان اطلاع رسانی شفاف و نبود معرفی صحیح را علت انتخاب تولیدات كم كیفیت می داند.
پروین حلاج رضایی ادامه می دهد: وظیفه متولیان معرفی درست است و فقدان اطلاع رسانی شفاف باعث شده كه در خیلی از موارد به اقتصاد كشور ضربه وارد شود وگرنه با توجه به اینكه صنایع دستی ایران جزو سه كشور برتر دنیاست، چرا باید جایگاه سی ام را در صادرات داشته باشیم ؟
وی می گوید: 390 فروشگاه صنایع دستی در استان وجود دارد كه این معاونت نقشی در فرآیند تایید صلاحیت صدور مجوز آنها ندارد و همین موضوع سبب می شود كه كالای قاچاق ماشینی جای صنایع دستی بومی می نشیند و آنگاه می بینیم فقط بدلیل رنگ و لعاب جذاب تر این وسایل قاچاق آسیب رسان سلامتی مردمان این سرزمین می شود.


*** درمان؛ ضرورت حمایت شایسته از آثار فاخر فرهنگی
احمدی فر مدرس موسیقی و رئیس انجمن موسیقی گیلان می گوید: زمانی سطح ذائقه مردم را می توان ارتقاء داد كه عرضه صحیح انجام شود؛ با داشتن درآمدهای مختلف ضعیف عمل می كنیم اما كشورهایی كه حتی از این درآمدها محرومند؛ با برنامه ریزی، بسیار قوی تر عمل می كنند.
وی ادامه می دهد: می توان به این منابع هم وابسته نبود اما با رویكرد علمی، دسته بندی و برنامه ریزی كاری انجام داد؛ در كشورهای اروپایی دولت از مالیاتی كه دریافت می كند برای ارائه داشته های هنریشان هزینه می كنند و ما داشته هایی غنی چون حافظ ، مولوی ، سعدی و ... كم نداریم كه بتوان به آنان در جهان بالید و هنری قوی تر از آن چه هست، ارائه داد.
احمدی فر می گوید: بایستی جلوی مهاجرت نخبگان و نوابغ را گرفت و یا حتی شرایط بازگشت آنان را مهیا كرد؛ نخبگان ما كنج عزلت گزیده اند و بایستی به عرصه دعوت شوند و تكلیفمان را یكبار برای همیشه با واژگان مشخص كنیم؛ آیا موسیقی برای مدارس ممنوع است ؟ اگر ممنوع است لالایی مادرش ممنوع است؟ ملودی نواحی بومی زادگاهش ممنوع است؟ بایستی تعاریف روشن شود و نخبگان و استادان را از انزوا گزینی خارج كنیم.
این مدرس موسیقی می گوید: فكر می كنم با مطالعه تجارب خیلی كشورهای دیگر لازم نیست راه طولانی پیش بگیریم؛ مسیر كوتاه تری می توان دنبال كرد و به نتایج عمیقی رسید؛ تصور می كنم در جامعه ما كه جامعه رو به رشدی است و بخش جوان پویایی دارد، راحت بتوان با یك برنامه چند جانبه نه تك سویه، گام های محكم تری در راستای اصلاح و ارتقاء برداشت .
احمدی فر ادامه می دهد : برنامه های فرهنگی خوش رنگ و لعاب و كمتر اندیشه محور، اگر چه فروش خوبی دارند و گاه رقابت ایجاد می كنند اما عمر كوتاهی دارند ولی موسیقی های فاخر ماندگارند و هنوز مردم با آنها ارتباط برقرار می كنند.
معاون هنری و امور سینمایی اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان نیز بیان می كند : اگر می خواهیم فرهنگ زیبای پر از صلح خود را با زبان مانای هنر فاخر به تصویر بكشیم و آن را در سطوح ملی و بین المللی ارائه دهیم؛ باید دست از موازی كاری و چند دستگی برداشت و اعتبار مالی فرهنگ و هنر را تقویت كرد.
سید امیر مصباح ادامه می دهد : با تمام این تفاسیر قصد دفاع از كاستی ها را ندارم و معتقدم هر روز بیشتر باید با توجه به همین شرایط كار كنیم؛ موانع را زمانی بیشتر درك می كنیم كه درگیر كار اجرایی باشیم و این موانع عزم و مدیریت واحد می طلبد.
وی می گوید: بسیاری مسائل باید در حوزه كاری خود ما حل شود وگرنه چرا باید اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی برای انجام وظایف قانونی و صدور مجوزی كه 10 نهاد پای آن مجوز را امضا كرده و تمام چارچوب های نظام جمهوری اسلامی رعایت شده، تحت فشار گروهی از جامعه باشد كه توجیه نیستند؟
مصباح همچنین بر ذائقه سنجی مخاطبان و بوجود آوردن رابطه بین داشته های فرهنگی و نیاز امروز جامعه تاكید كرد.
پورجعفری مدرس و كارگردان تئاتر نیز بیان كرد: در همه دنیا ، دولت برای هنرهای تجربه گرا و هنرهای آوانگارد سرمایه گذاری می كند؛ بخشی از هنر كه درآمد خود را كسب می كند، مرحله آوانگاردی و تجربه گرایی را گذرانده و الان به حدی رسیده كه از مخاطبش می تواند درآمد كسب كند .
وی ادامه می دهد : دولت فقط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و حوزه هنری نیست؛ دولت در سطح كلان مورد بحث است؛ در همه جای دنیا دولت ها، شهرداری ها و ... برای ارتقاء فرهنگ از آثار فاخر و تجربه گرا حمایت می كنند چون باید اول سطح فرهنگ را ارتقاء دهیم سپس مردم به درستی انتخاب می كنند .
وی می افزاید: می بایست هنرمندان فاخر از انزوا خارج شوند و مورد حمایت دولت در رسانه های ملی قرار گیرند نه اینكه افرادی به نام هنرمند برجسته شده و مورد حمایت واقع شوند كه اثرشان نه تنها هنر نیست بلكه موجب تنزل سطح ذائقه هنری جامعه می شود.
پورجعفری كه مدرس تئاتر است، می گوید: بخش بالغ هنرجویان من بین 17 تا 25 سال هستند و بیش از 90 درصد آنان نازل ترین موسیقی را می شنوند و اصلاً با موسیقی فاخر ایرانی بیگانه اند؛ مسلما آنانی كه در عرصه تهاجم فرهنگی فعال هستند، بیكار نمی نشینند و در راستای بی هویت سازی جوانان برنامه ریزی های دقیقی انجام می دهند كه پاسخ این برنامه ریزی ها می بایست با اندیشه و حمایت از فرهنگ و هنر فاخر باشد.
معاون فرهنگی حوزه هنری گیلان نیز می گوید: طی سال های اخیر تعریف درستی از اقتصاد نداشته ایم اما مرتب درگیر اقتصاد هنر هستیم و دغدغه ما این بوده كه این آثار هنری تولید شده را مخاطب ببیند و بابت آنها هزینه پرداخت كند.
محمد پرحلم در گفتمان جمعی ایرنا می افزاید: در حوزه هنری گیلان تصمیم بر اینست كه كتابی هدیه داده نشود چرا كه به تجربه دریافته ایم دستگاه هایی كه كتاب هدیه می بخشند، می خواهند از هزینه انبار داری بكاهند و اگر می خواهیم ارتقایی در سطح فرهنگی مردم ایجاد شود و اقتصاد هنر جان بگیرد، بایستی احساس نیاز در آنان ایجاد شود.
وی اظهار داشت: نیاز مسئله اصلی در اقتصاد هنر است؛ اگر احساس نیاز باشد مردم به سراغشان می روند چرا كه وضعیت هنر قدری متفاوت است، نیاز اولیه نیست و اگر نباشد هم شاكله اصلی زندگی مردم به هم نمی خورد بر همین اساس تا احساس نیازی ایجاد نشود، عرضه و تقاضا شكل نخواهد گرفت.
وی اضافه می كند: در برخی موارد شاهد بده بستان های سیاسی هستیم و متاسفانه بعضی خودشان را مثلا به یك نقطه وصل می كنند و سعی می كنند دیگران را تخریب كنند؛ این موضوع از سال های دور آسیب رسان حوزه فرهنگ و هنر بوده است.
پرحلم فرهنگ سازی ، آگاهی بخشی ، زیر ساخت مناسب، تقویت اعتبار فرهنگ و هنر و تقویت بخش خصوصی را از مهمترین عوامل موثر در ارتقاء سطح ذائقه مردم و توسعه اقتصاد هنر عنوان كرد.
سرپرست معاونت صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان نیز در میزگرد خبری ایرنا، صنایع دستی و هنرهای سنتی را مجموعه صنعت و هنری می داند كه با انتقال حس زیبایی شناسی هنرمند به مخاطب، اثر بومی دستی را از اثر ماشینی مجزا می كند و می گوید: اینكه چقدر توانسته ایم فرهنگ استفاده از صنایع دستی را در داخل بپروریم، بسیار اندك بوده است.
پروین حلاج رضایی افزود: یكی از اولویت های این معاونت ارائه و به نمایش گذاشتن خانه ایرانی است كه تلاش می شود در نمایشگاه ها و جشنواره های صنایع دستی بروز یابد.
وی ادامه می دهد: امروز هنرمندان صنایع دستی می توانند با تلفیق سنت و مدرنیته، هنر صنایع دستی را بصورت كاربردی در اختیار خانه ایرانی قرار دهند و با آگاهی بخشی ، مخاطبان را نسبت به بی اصالت بودن بسیاری از كالاهای قاچاق ماشینی كه به نام صنایع دستی چین و دیگر كشورها ارائه می شود، آگاه كرد.
حلاج رضایی ارتقاء كیفیت، بسته بندی مناسب، نوآوری و كاربردی كردن تولیدات صنایع دستی را از موارد مورد اهتمام در حوزه صنایع دستی و هنرهای سنتی عنوان كرد.
كتیبه ها، نقاشی‌ها و دست‌نوشته‌های یافت شده در غارها گواهند كه هنر از بدوی‌ترین شكل زندگی بشر با او همراه بوده و به عبارت بهتر، فارغ از جنبه كاربردی برخی از انواع هنر، این مقوله برای ارضاء حس زیبایی‌شناختی بشر خلق شده كه به لحاظ تاریخی شاید تا دوره رنسانس، عموماً در اختیار طبقه اشراف بوده است.
پس از شكل‌گیری موزه‌های مختلف و همین‌طور مدارس هنر برای عموم ، آموزش هنر بتدریج به سطح جامعه وارد شد و تعداد افراد بیشتری نیز به آن علاقه نشان دادند؛ اقتصاد هنر همچون سیّالیست كه در بستری به نام اقتصاد، راه پیشرفت خود را می یابد بنابراین وجود متخصصانی كه توان تلفیق فرصت های اقتصادی و مزیت های هنری و فرهنگی كشور را داشته باشند ضروری به نظر می رسد و نخستین گام در این راه ، تربیت متخصصانی است كه هم اقتصاد را بفهمند و هم هنر فاخر و اندیشه محور را بشناسند و رابطه متقابل این دو را به خوبی درك كنند.
میزگرد خبری ایرنا گیلان بر اساس دغدغه اقتصاد و ابتذال در هنر با تعدادی از كارشناسان و مسئولان استان شكل گرفت تا شاید طرح این موضوع، تلنگری در راستای ساختن بیافریند.
1881/2007