مدرسه هایی برای یادگیری عشق به طبیعت

به گزارش ایرنا، اینجا خبری از نیمكت و تخته سیاه نیست، معلمی هم در كار نیست، كلاس ها زیر گنبد آبی آسمان تشكیل می شوند؛ گاهی زیر سایه درختان و یا درون باغچه سبزیجات، گاهی در میان دسته های طلایی كاه و گاهی هم كنار لانه مرغ و خروس ها.
اینجا مدرسه ای است كه دانش آموزانش صبح خود را با بوسه باد بر گونه هایشان آغاز و با آب و خاك و سنگ و چوب، عشق به طبیعت را مشق می كنند.
مدرسه طبیعت، ساختاری به نسبت جدید است كه از حدود 30 سال پیش از كشورهای اسكاندیناوی آغاز و به دیگر نقاط دنیا نیز راه یافت؛ در این شیوه آموزشی كه در برخی از كشورهای توسعه یافته جایگزین آموزش های رسمی آن ها نیز شده، تعامل كودك با محیط طبیعی پیرامون خود به یادگیری خودانگیخته وی منجر می شود.
ایران نخستین كشور خاورمیانه و مشهد نخستین شهری است كه در سال 93 شاهد راه اندازی مدرسه طبیعت بود. پس از آن به دلیل استقبال های مردمی و حمایت و صدور مجوز از سازمان حفاظت محیط زیست در دولت یازدهم، به سرعت مدارس جدیدی در نقاط گوناگون كشور به راه افتاد و تعدادشان را به حدود 80 مورد رساند.

** مدرسه طبیعت، جایی برای دوستی كودك با محیط زیست
هرچند هنوز در ایران بسیاری از صاحبنظران جنبه آموزشی مدرسه طبیعت را باور ندارند، اما در یك موضوع با طرفداران این مكتب اتفاق نظر دارند و آن هم ایجاد پیوند دوستی میان كودك و طبیعت است.
برای آشنایی بیشتر در این زمینه، به سراغ نخستین و تنها مدرسه طبیعت استان سمنان در شاهرود رفتیم. مدیر مدرسه طبیعت «چكاوه» در گفت و گو با ایرنا، درباره ضرورت فعالیت این گونه مدارس بیان كرد: بشر همواره در طبیعت زندگی كرده و به تكامل رسیده، اما در دهه های گذشته به دلیل زندگی در فضاهای بسته شهری و آپارتمان های كوچك، از ارتباطش با طبیعت كاسته شده است.
فاطمه ولیان اضافه كرد: نیاز انسان به ارتباط به طبیعت همانند نیاز وی به هوا برای تنفس است، اما این روزها به قدری ضرورت این ارتباط برای ما شهرنشینان كمرنگ شده كه تصور می كنیم بدون آن هم می توانیم به زندگی خود ادامه دهیم.
به گفته وی، مدرسه طبیعت جایی است كه در آن تجربه طبیعت برای كودك آزاد، پویا، سرخوشانه و بدون برنامه ریزی آشكار صورت می گیرد؛ كودك به كاوش می پردازد، عناصر مختلف محیط را دستكاری كرده و شكل می دهد و به تخیلاتش درباره اشیاء و موجوات اطرافش جان می بخشد.
ولیان درباره امكانات موجود در مدرسه نیز این گونه توضیح داد: باغچه هایی برای كشت و كار، جایی برای نوازش حیواناتی چون خرگوش، مرغ و خروس و اردك، سازه هایی برای بازی های تعادلی، مكانی برای ماسه بازی و یا بازی با كاه، اتاقی برای استراحت، امكانات سفالگری و تجهیزات ایمن نجاری و پهنه ای وسیع برای دویدن و رهایی كودكانه محیط مدرسه را تشكیل می دهد.
وی درباره انگیزه خود برای راه اندازی مدرسه طبیعت هم گفت: رشته تحصیلی من به محیط زیست ارتباطی ندارد، اما از كودكی با طبیعت ارتباط داشتم و از دوران دبیرستان فعالیت های محیط زیستی خود را آغاز و نخستین برنامه پاكسازی یكی از بوستان های شاهرود را اجرا كردم و این فعالیت ها همچنان ادامه یافت.
ولیان ادامه داد: بعدها با مادرشدن دوست داشتم برای دختر خردسالم محیطی فراهم كنم تا بتواند تجربه هایی ناب در طبیعت كه خود در كودكی داشته ام به دست آورد. این عوامل منجر به آشنایی من با مدرسه طبیعت و انگیزه راه اندازی آن در شهرم به امید استفاده كودكان بیشتری شد.
وی با بیان اینكه كودك برای بازی و یادگیری نیاز به فضای باز و تحرك دارد، افزود: امروزه كودكان در آپارتمان زندگی می كنند، برای دیدار بستگان به آپارتمانی دیگر برده می شوند، برای شركت در كلاس درس در فضایی محدود نشانده می شوند و گاهی در حیاط مدرسه هم اجازه دویدن ندارند، آن وقت به كودكی كه در ذاتش به بازی و تحرك میل دارد و نمی تواند پشت نیمكت مدرسه آرام بنشیند، می گویند بیش فعال است و باید دارو مصرف كند.

** طبیعت، بستری آموزشی برای كودك
مدیر این مدرسه طبیعت همچنین طبیعت را بهترین بستر برای یادگیری كودكان دانست و افزود: در مدرسه طبیعت آموزش رسمی وجود ندارد. بچه ها تجربه می كنند و از تجربه های خود می آموزند، بیشتر آموزش ها به طور غیرمستقیم انجام و از طریق كودكان به یكدیگر منتقل می شود.
ولیان اضافه كرد: در این مدرسه پاسخ سریع و مستقیم به پرسش كودكان داده نمی شود و آنان برای پیدا كردن مسیر دستیابی به جواب درست فقط راهنمایی می شوند. برای نمونه، ممكن است در زمان كاشتن بذر گل ها این سئوال برایشان به وجود آید كه این گل چه رنگی است و چه بویی دارد؛ آنگاه باید صبر كند تا روزها بگذرد و گاهی فصل تغییر كند تا به تدریج شاهد رشد گیاه باشد.
وی ادامه داد: در این مدت كودك از ابتدای رویش گیاه با آن آشنا و همراه شده و ممكن است تا آخرین لحظه نام آن را هم نداند، اما در آموزش های معمول شیوه كار برعكس است و در ابتدا تمام اطلاعات لازم برای مثال نام و ویژگی های گیاه به كودك داده می شود و شاید او هیچ گاه حتی آن را ندیده و لمس نكرده باشد.
مدیر این مدرسه طبیعت همچنین با بیان اینكه اینگونه مدرسه ها مربی نداشته و با كمك افرادی با عنوان تسهیل گر اداره می شوند، افزود: به ازای هر سه تا پنج كودك یك تسهیل گر در مدرسه فعالیت می كند تا ارتباط كودكان با یكدیگر و با طبیعت را آسان تر كرده و مراقب ایمنی و سلامت آنان باشد.
ولیان با تأكید بر اینكه وقتی انسان در سن كودكی به چیزی علاقه مند شود، برای حفظ آن در بزرگسالی هم تلاش می كند، ابراز داشت: دوستی با طبیعت در كودكی هم به تلاش برای حفظ آن در سال های بعد منجر می شود.

** ترس كودك از طبیعت، نتیجه برخی رفتارهای نادرست والدین
وی با بیان اینكه بعضی رفتارها سبب ترس كودك از طبیعت می شود، افزود: برخی از خانواده ها زیاد در طبیعت حضور دارند، اما به كودك خود اجازه نمی دهند به خاك و گل دست بزند و یا از درخت بالا برود تا مبادا آسیبی ببیند، همچنین برخی رفتارها مانند گفت و گو با كودك درباره مسائلی مانند آلودگی زمین و یا انقراض حیوانات و دیگر موضوعاتی كه وی باعث ایجاد آن ها نبوده، جز ایجاد ترس از طبیعت نتیجه دیگری در پی ندارد.
ولیان، ترویج دوستی با طبیعت را از طریق این مدرسه ها نیازمند فرهنگ سازی بیشتر دانست و گفت: این موضوع هنوز برای بسیاری از خانواده ها نوعی تفریح و سرگرمی برای كودكشان به شمار می آید در حالی كه بازی و ارتباط با طبیعت از نیازها و حقوق مادرزادی هر كودك است.

** اصلاح ناسازگاری های كودكان در آشتی با طبیعت
در این بین، مادر یكی از كودكان مدرسه طبیعت هم به ایرنا گفت: در ابتدا فرزندم را هرازگاهی به مدرسه می آوردم، اما از ابتدای مهر یك روز در میان به صورت منظم در این مجموعه حضور دارد.
فرشته فرزاد با اشاره به تأثیر مثبت حضور در طبیعت برای فرزند چهارساله اش، یادآورشد: حضور مداوم در طبیعت سبب شده تا حال بهتری داشته و شاداب تر شود و از سوی دیگر در خانه بسیار آرام تر هم شده است.
وی ادامه داد: علاوه بر این پسرم به راحتی با كودكان دیگر ارتباط برقرار نمی كرد، اما با این روش خیلی بیشتر با دوستانش كنار آمده و با آن ها در بازی های گروهی همراهی می كند، علاوه بر این روی خوراكش نیز تأثیر گذاشته و بسیاری از غذاهایی كه پیش از این نمی خورد را دوست دارد.
فرزاد با بیان اینكه فرزندش مطالب زیادی را نیز یادگرفته، ابراز داشت: در خانه برای حیوانات و پرنده ها غذا كنار می گذارد، زباله ها را تفكیك می كند و گاهی هم مقداری از آن ها را برای چاله كمپوست مدرسه كنار می گذارد و به طور كلی با طبیعت انس گرفته است.
مادر دیگری هم كه به تازگی تصمیم گرفته كودك سه ساله اش را به مدرسه طبیعت بفرستد به ایرنا گفت: مدتی است از طریق یكی از دوستانم با چنین محیط های دوستدار طبیعت آشنا شده و با انجام بررسی و پرس و جو از چند خانواده كه چنین تجربه ای را داشتند، به این نتیجه رسیدم كه فرزندم را مدتی به مدرسه طبیعت بفرستم.
مریم حاجی قربانی اضافه كرد: همه ما كودكی خود را در خانه های حیاط دار و یا در میان دار و درخت سپری كردیم اما آپارتمان نشینی و نداشتن امكان فعالیت در فضای باز فرصت مشابهی را برای كودكانمان فراهم نمی كند.
وی افزود: این روزها بیشتر كودكان تحرك كافی ندارند و علاوه بر این برای بازی از ابزارهایی چون تبلت و تلفن همراه استفاده می كنند كه باعث ایجاد آسیب به آن ها می شود، بنابراین قرارگرفتن در محیطی به دور از آلودگی و دود خودروها و اشعه های خطرناك، نیازی است كه به آن كمتر توجه می شود.
حاجی قربانی یادآور شد: بیشتر كودكان در خانه تنها هستند و مادران هم برای اینكه نگرانی كمتری داشته باشند ترجیح می دهند فرزندشان در خانه در حال استفاده از ابزارهای الكترونیكی ساكت و آرام بنشیند تا اینكه به تفریح سالم بپردازد.

** مساله حفظ یا حذف مدرسه های طبیعت
با این حال، جدای از موضوع آموزشی مدرسه های طبیعت كه همچنان به محل بحثی میان مسوولان بدل شده، تأثیر مثبت آن ها در ایجاد پیوند و رابطه دوستانه میان كودك و طبیعت غیرقابل انكار است.
مدرسه هایی كه یك بار با نظر رئیس پیشین سازمان حفاظت محیط زیست مجوز فعالیت گرفته و به سرعت نیز جایگاهشان را در میان مردم پیدا كرده اند، با تغییر مدیریت نه تنها دیگر مانند قبل حمایت نمی شوند، بلكه بر سر ادامه كار آن ها هم مسائلی مطرح می شود.
حال جای این پرسش مطرح است كه در صورت نبود چنین محیط هایی، كدام یك از نهادهای متولی همچون آموزش و پرورش و حفاظت محیط زیست این جای خالی را پر می كنند.
7359/6167/6103/7408