آمریكا، تركیه و شراكت مستهلك

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، روابط تركیه و آمریكا طی یكی دو سال گذشته یكی از پرچالش ترین دوران ها را می گذراند.
حمایت آمریكا از گروه های مسلح كُردی در سوریه از یك سو و تلاش تركیه برای منكوب كردن «یگان های مدافع خلق» كه آنكارا آن ها را تروریستی می خواند سبب شده تا دو طرف با اختلافاتی جدی مواجه شوند.
چند روز پیش بود كه «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریكا در توئیتی تهدید كرد در صورت حمله تركیه به گروه های كُردی، اقتصاد این كشور را ویران خواهد كرد. ترامپ هر چند اندك زمانی پس از این توئیت جنجالی با همتای ترك خود تماس گرفت و از ظرفیت های موجود برای توسعه همكاری های آمریكا و تركیه سخن گفت اما عمق اختلافات دو طرف بر سر مسائل سوریه بار دیگر طی روزهای گذشته آشكار شد.
«رجب طیب اردوغان» در تماس با ترامپ اشاره ای به این توئیت جنجالی نكرد اما سخنگوی ریاست جمهوری تركیه با یادآوری شراكت استراتژیك آنكارا و واشنگتن، ترامپ را با این دو راهی گریزناپذیر مواجه ساخت كه باید از میان تركیه و كُردها یكی را به عنوان شریك برگزیند.
پیش از این مجادله و در اواسط ماه جاری، «جان بولتون» مشاور امنیت ملی ترامپ به تركیه رفته بود تا درباره سرنوشت گروه های كُردی با مقامات آنكارا گفت وگو كند؛ سفری كه با توجه به رد تقاضای بولتون برای دیدار با اردوغان به شكست انجامید.
از نگاه برخی تحلیلگران، پیام آتشین رئیس جمهوری آمریكا به تركیه و تهدید اقتصادی این كشور را می توان متاثر از تحریكات چهره های تندرو كابینه ترامپ به ویژه «مایك پمپئو» وزیر امور خارجه و بولتون دانست كه به تازگی آنكارا را با سرخوردگی ترك كرده است.
از این منظر، نوع رفتار ترامپ در روابط با اردوغان نارضایتی تیم سیاست خارجی كاخ سفید را به دنبال داشته است. اواخر آذرماه بود كه ترامپ در گفت وگو با اردوغان گفت وظایف نظامیان آمریكا در سوریه برای مقابله با تروریست های داعش را به ترك ها واگذار می كند.
به نوشته برخی رسانه های آمریكایی، این مواضع ترامپ و مهمتر از آن اعلان توئیتری خروج نظامیان آمریكایی از سوریه برخلاف شور و مشورت های درونی كاخ سفید صورت گرفته و به ایجاد حلقه ای از ناراضیان داخلی و خارجی انجامیده است.
زمستان پارسال بود كه سخنان «ركس تیلرسون» وزیر امور خارجه وقت آمریكا درباره ایجاد یك تشكل نظامی 30 هزار نفری از نیروهای دموكرات سوریه در نواحی مرزی تركیه و سوریه با واكنش شدید ترك ها مواجه شد. تیلرسون البته این سخنان را پس گرفت و اعلام كرد گفته هایش به شكلی ناصحیح انتشار یافته است.
پس از این كش و قوس ها بود كه تركیه با همراهی «ارتش آزادیبخش سوریه» یعنی یكی از گروه های معارض دمشق و تحت حمایت آنكارا به منطقه كُردنشین «عفرین» حمله برد تا در عملیات موسوم به «شاخه زیتون» گروه های مسلح كُردی را از نزدیكی مرزهایش عقب براند.
این در حالی است كه نیروهای دموكراتیك سوریه در جریان حضور نظامی آمریكا در این كشور از نزدیكترین شركای واشنگتن بوده اند و در شرایط كنونی نیز آمریكا حمایت خود از گروه های مسلح كُردی را در راستای مبارزه با داعش توجیه می كند. در مقابل، ترك ها می گویند این اشتباه مهلكی است كه آمریكا كُردهای سوریه را با نیروهای حزب «كارگران كردستان تركیه» (پ.ك.ك) یكی بداند.
آشتی ناپذیری تركیه بر سر مساله كُردها و تلاش دولت ترامپ برای فرار از مظان این اتهام كه آمریكا پشت شركای خود را در بزنگاه ها خالی می كند سبب ایجاد یك تعارض جدی میان آنكارا و واشنگتن شده است؛ تعارضی كه آمریكایی ها قصد دارند آن را از طریق مذاكره و دادن امتیازهایی در سوریه از میان بردارند.
با این حال، چالش ها میان تركیه و آمریكا محدود به مساله كُردها نیست. خودداری واشنگتن از پذیرش تقاضای تركیه برای تحویل «فتح الله گولن» چهره شاخص سیاسی و مذهبی ساكن آمریكا موضوعی بود كه به نارضایتی اردوغان از كاخ سفید دامن زد. پس از كودتای نافرجام تیرماه 95، رئیس جمهوری تركیه برخی از دولت های غربی و منطقه را به حمایت از كودتاچیان متهم كرد.
پاسخ منفی آمریكا به درخواست استرداد گولن كه دولت تركیه او را اصلی ترین متهم هدایت كودتا می خواند، به سردی روابط دو طرف انجامید.
در مقابل، برخورد دولت تركیه با هزاران تن از متهمان همكاری با كودتاچیان، انتقادات فراوانی را به خصوص از جانب غربی ها برانگیخت كه روابط آنكارا با برخی پایتخت های غربی را سردتر كرد.
طی یكی دو سال اخیر مسائل دیگری نیز بر روابط آمریكا و تركیه اثرگذار بوده است؛ از جمله انعقاد قرارداد خرید سامانه موشكی اس400 از روسیه كه به رغم هشدارها آمریكایی ها اتفاق افتاد.
دیگر مساله، دستگیری یك بازرگان ایرانی- تركیه ای در آمریكا به اتهام نقض قوانین تحریمی علیه ایران بود كه در جریان محاكمه «رضا ضراب» سخن از نقش اردوغان در دور زدن تحریم های آمریكایی به میان آمد.
نقطه اوج تنش در روابط دو كشور، تحریم های آمریكا علیه تركیه بود. «اندرو برانسون» كشیش آمریكایی بود كه پس از وقوع كودتای تركیه دستگیر شد و وخیم شدن اوضاع وی در زندان و سپس اصرار ترامپ برای آزادی او به تقابلی جدی در تابستان امسال انجامید.
دامنه جدال دیپلماتیك و سیاسی دو طرف به وضع تحریم های اقتصادی انجامید. در همین پیوند، آمریكا تعرفه واردات فولاد و آلومینیوم از تركیه را دو برابر كرد.
نتیجه جدال اقتصادی آمریكا با تركیه خود را در التهابات بورس و افت ارزش واحد پول ملی این كشور نشان داد چنانكه در مردادماه ارزش لیر در برابر دلار 20 درصد افت كرد.
ریزش 40 درصدی لیر در برابر دلار كه طی یك سال منتهی به مردادماه اتفاق افتاد در نگاهی كلان تر، به افت بهای ریال ایران و روبل روسیه ارتباط می یافت و از این منظر نشانه تقابل اقتصادی آمریكا با بازیگران رقیب در خاورمیانه و به ویژه عرصه تحولات سوریه بود.
در همین ارتباط برخی تحلیلگران از نقش صهیونیست ها در ترغیب آمریكا به فشار در تركیه سخن می گویند و می گویند، آنكارا در فرایند همكاری با روسیه و ایران در سوریه و همچنین پرونده كُردها و نیز قتل «جمال خاشقچی» روزنامه نگار سعودی موجب نارضایتی صهیونیست ها شده است.
تركیه در جریان افشای اطلاعات مربوط به دست داشتن هیات حاكمه عربستان به خصوص «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی در قتل خاشقچی اعتراض صهیونیست ها را نیز برانگیخت كه اصرار داشتند فشار مضاعف بر عربستان، اهداف و منافع تل آویو را در منطقه به خطر خواهد انداخت.
در همین زمینه، برخی تحلیلگران نوع بازی تركیه در پرونده خاشقچی را در راستای استرداد گولن ارزیابی می كردند كه در نهایت به انجام نرسید و منجر به عمیق شدن نارضایتی رهبران آنكارا از واشنگتن شد.
تركیه در برابر تحریم های یكجانبه آمریكا علیه جمهوری اسلامی ایران نیز علنا اعلام داشته از این تحریم ها تبعیت نخواهد كرد.
با توجه به سیر تحولات اخیر، ناظران روابط تركیه و آمریكا را به شراكتی پرچالش تشبیه می كنند كه با تعمیق اختلافات اصل شراكت را نیز تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.
پژوهش**9279