مشكلات زير چاپ

به گزارش ايرنا، 1300 ناشر، 110 چاپخانه، بيش از 200 كتابفروشي، وجود مهمترين حوزه علميه جهان شيعه، رتبه نخست توليد كتاب هاي ديني و رتبه دوم كشور در چاپ كتاب، برگزاري 13 نمايشگاه كتاب استاني و پنج نمايشگاه بين المللي كتاب، قم را استاني ممتاز در صنعت چاپ كشور كرده است. مشكلات صنعت چاپ كه از سال 90 آغاز شده در ماه هاي گذشته بيشتر شده است. تعداد عناوين چاپ شده استان، ساز ناكوكي را در صنعت چاپ نشان نمي دهد چرا كه آمار آن با سال گذشته تغيير چنداني نكرده است ولي تعداد نسخه هاي چاپ شده در مقايسه با مدت مشابه سال قبل، افت شديدي را كه ناشي از مشكلات اين صعنت است، نشان مي دهد.
يكي، ارز مبادله اي به اتحاديه ها را چاره كار مي داند و ديگري نبود « شبكه توزيع كتاب » را مهمترين مشكل صنعت چاپ مي داند. «قاچاق كتاب»، «كمك هاي حساب نشده»، «نبود قانون كپي رايت قوي با پشتوانه اجرايي»، «پخته خواري كتاب»، «كتاب هاي نمايشگاهي» ديگر مشكلات صنعت چاپ از منظر اهالي اين صنعت است.
بيش از چهار هزار خانوار در قم به طور مستقيم و يا غير مستقيم با اين صنعت در ارتباط هستند كه با ادامه اين روند، تعطيلي و بيكاري بخش زيادي از فعالان اين صنعت بسيار محتمل است.
وابستگي زياد صنعت چاپ به واردات از جمله آسيب هاي مهم اين صنعت است، به گونه اي كه بخش زيادي از نياز صنعت چاپ از جمله كاغذ، زينك، لوازم يدكي، دستگاه هاي چاپ و صحافي و ساير ملزومات چاپ مانند الكل، مركب، لاستيك سيلندر، لوازم يدكي و قطعات چاپ از طريق واردات تامين مي شود كه با نوسان ارز تمام اين بخش ها دچار چالش شده است.

** دست واسطه هاي كاغذ بايد كوتاه شود
در كوچه پس كوچه هاي اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س)، تابلوي رنگارنگي سر در مغازه ها وجود دارد كه ابتدايي مشابه دارند «انتشاراتي ...» برخي رنگ و رو رفته كه نشان از قدمت آنها دارد و برخي نيز جديد بودند.
«لطفا با كفش وارد نشويد»، جمله اي بود كه در ورودي يكي از انتشاراتي ها توجهم را جلب كرد. براي محكم كاري به سه زبان فارسي، عربي و اردو آن را نوشته بود. از در كه وارد مي شوي، سمت چپ، قفسه اي براي كفش ها قرار داده شده است و موكت قهوه اي در سرتا سر مغازه كه شبيه يك كتابخانه بزرگ است، خود نمايي مي كند.قفسه هاي كتاب را كه نگاه مي كني، به سرعت متوجه تفاوت آن مي شود، اكثر كتاب هاي به زبان غيرفارسي و به زبان هاي انگليسي، عربي و تركي هستند.
براي كارش تقدس قائل است و مي گويد « هر بار فردي خارجي درخواست كتابي براي شناخت اهل بيت(ع) به من مي دهد، تا آن كتاب را تهيه نكرده و براي او ارسال نكنم، خواب ندارم». با محمدتقي انصاريان خوانساري صاحب انتشاراتي به نام خود هم صحبت مي شويم. مي گويد سابقه انتشاراتي اش به قبل از انقلاب مي رسد و تا قبل از سال 90 در توليد و صادرات كتاب هاي ديني به زبان هاي عربي، تركي و انگليسي حرف اول را در كشور زده است.
او مي گويد:« سفارش هاي مختلفي براي چاپ كتاب هاي ديني از كشورهاي مختلف طي چند دهه قبلي داشتم. سفارش ها از طريق نامه به دستم مي رسيد و الان آرشيو نامه هايم به حدود 100 هزار نامه از كشورهاي مختلف رسيده است».
60 ساله است و تا كنون چندين كتاب پيرامون زندگي علماي بزرگ ديني به نگارش درآورده و به چاپ رسانده است. از حال ناخوش بازار كتاب و صنعت نشر مي گويد:« كاغذ دست دلال ها افتاده، كاغذ با ارز 4200 وارد كرده اند و به نرخ آزاد مي فروشند. اين كار ظلم است و درست نيست. بايد دست واسطه ها از بازار كاغذ كوتاه شود.»« چند ماه است كتاب جديد نتوانستيم چاپ كنيم. نه بودجه اي براي چاپ داريم و نه بودجه اي براي ارسال و توزيع آن»« شمارگان از چند هزار به يكصد نسخه و در وضعيت كنوني به صورت ديجيتال به كمتر از انگشتان دست رسيده است».
از ايميلي كه به دست او رسيده نيز مي گويد:«به تازگي دانشجويي از خارج براي آشنايي با شيعه با ايميل به انتشاراتي ما، درخواست كتاب كرده است. وقتي چنين درخواستي براي آشنايي با شيعه را مي بينم تا آن كتاب را تهيه نكرده و ارسال نكنم، خوابم نمي گيرد».«هرينه ارسال از هزينه كتاب بيشتر است و اين باعث شده تا صادرات كتاب هاي ديني به شدت كاهش يابد».

** تخصيص ارز به اتحاديه ها صنعت چاپ را احيا مي كند
با رئيس اتحاديه چاپخانه داران قم نيز هم صحبت شديم. متعقد است در صورتي كه وعده تخصيص نرخ ارز دولتي براي واردات كاغذ به اتحاديه ها عملي شود، به طور قطع انحصار و قيمت كاغذ شكسته شده و صنعت چاپ احيا شود.
مجتبي محموديان مي گويد: «نوسانات نرخ ارز قيمت هر بند كاغذ را از 800 هزار رالث به 2 ميليون و 600 هزار رالد در بازار آزاد و حدود يك ميليون و 600 هزار ريال با ارز دولتي افزايش داد و اين رشد قيمت منجربه افزايش چشمگير قيمت تمام شده فرآيند چاپ شده است.»
او مي گويد:« در سال 92 كاغذ از بند 28 هزار تومان به حدود 80هزار تومان افزايش داشت، و در سال 97 نيز از 80 به 260 هزار تومان افزايش داشته يعني قيمت هر بند كاغذ در پنج سال اخير 10 برابر شده است.»« صنعت چاپ پيش از نوسانات نرخ ارز با مشكلات و چالش هاي زيادي مواجه بود، اين افزايش قيمت ها بر اين مشكلات افزوده است».
محموديان كه خود از فعالان صنعت چاپ قم است و با مشكلات اين حوزه به خوبي آشنا است از موافقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي براي دادن اجازه واردات كاغذ به اتحاديه هاي فعال در صنعت چاپ براي حذف واسطه ها در مردادماه امسال خبر داد و گفت: « با گذشت چند ماه از مصوبه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به منظور تخصيص ارز دولتي به اتحاديه هاي فعال در صنعت چاپ، هنوز هيچگونه ارزي به اين اتحاديه ها براي واردات كاغذ و تعديل قيمت آن صورت نگرفته است.»
او آهي مي كشد و مشكلات اين صنعت را شماره مي كند:« جولان دلال هاي كاغذ،احتكار و توزيع قطره چكاني، وابستگي زياد صنعت چاپ به واردات، تخصيص نيافتن ارز دولتي، افزايش چند برابر مواد اوليه چاپ...»«هر جا كه دستمان رسيده با هر مسئولي كه نشسته ايم تمام مشكلات را گفته ايم، شيب نزولي صنعت چاپ كه از چند سال پيش آغاز و در چند ماه اخير تشديد شده است،اين صنعت همچنان چشم انتظار تحقق وعده مسئولان است».

** شمارگان كتاب هاي چاپ شده در قم كاهش يافته است
رئيس اتحاديه ناشران و كتابفروشان قم، ديگر فعال صنعت چاپ و نشر قم بود كه با او هم صحبت شديم. حميد خرمي كه علاوه بر سالها فعاليت در حوزه نشر، 6 سالي است كه سكان دار اين اتحاديه است. از تاثير منفي نوسانات نرخ ارز بر حوزه نشر كتاب و كاهش شمارگان كتاب هاي چاپ شده قم مي گويد و از وابستگي زياد صنعت نشر به واردات انتقاد دارد.
وي مي گويد: «تعداد عناوين كتاب هاي چاپ شده ناشران استان از ابتداي امسال تا پايان آبانماه نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته تغيير چنداني ندارد اما در اين مدت شاهد كاهش چشم گير تيراژ كتاب هاي چاپ شده هستيم.«در هشت ماه امسال حدود چهار هزار عنوان كتاب توسط ناشران به چاپ رسيده كه اين تعداد عنوان نسبت به مدت مشابه سال گذشته تفاوت چنداني ندارد، اما تيراژ اين كتاب ها بسيار كاهش يافته است». «كتاب جزو اولويت هاي آخر خانواده هاست. كتاب گران شود، خريد كتاب نيز كاهش مي يابد».

** تنها راه نجات صنعت نشر تثبيت قيمت مواد اوليه است
وابستگي صنعت چاپ به واردات را از جمله گرفتاري هاي اين صنعت مي داند. خرمي مي گويد:« در خوشبينانه ترين حالت تنها 10 درصد فرآيند چاپ توليد داخل كشور است. به جز چند درصد كاغذ و همچنين بخشي از مركب مورد نياز صنعت چاپ كشور، تمام فرآيند نشر از ماشن الات چاپ و صحافي تا زينك، مواد اوليه و كاغذهاي گلاسه همگي از جمله اقلام وارداتي است».
خرمي تامين مواد اوليه را دغدغه مهم ناشران مي داند و گويد: « مواد اوليه مورد نياز صنعت چاپ در 6 ماه گذشته بيش از سه برابر افزايش يافته است» «ناشران بايد چه كار كنند!؟ تنها راه نجات صنعت نشر تثبيت قيمت مواد اوليه است».


** قاچاق كتاب بر مشكلات صنعت نشر افزوده است
مدير انتشارات ارمغان طوبي ديگر فعال صنعت چاپ بود كه پاي درددل هاي او نشستيم. علي حاجي تقي معتقد است صنعت نشر و توزيع كتاب نه به يارانه بلكه نياز مبرم به قانون و حمايت دارد. مي گويد «در يكي دو سال اخير افزايش چشمگير «كتاب سازي» و «قاچاق كتاب» بر مشكلات صنعت نشر افزوده است».
وي ادامه مي دهد:« برخي اقدامات دولتي كه تاثير بلند مدت آن مطلوب نيست ،نبود قانون كپي رايت قوي با پشتوانه اجرايي، پخته خواري كتاب، مشكلات و هزينه هاي سنگين تبلغات براي ناشران و كمبود فضاي فروشگاهي در كشور، ناشران نمايشگاهي و كتاب هاي نمايشگاهي، دارد صنعت چاپ كشور را نابود مي كند».
قاچاق كتاب را آفت صنعت چاپ كشور مي داند و معتقد است اگر جلوي آن گرفته نشود، ورشكستگي ناشران بزرگ در سال هاي نزديك غيرقابل اجتناب است.
حاجي تقي مي گويد: « دو كتاب مشابه را مي بيند كه براي مردم عادي تشخيص نسخه اصلي و نسخه چاپ قاچاق دشوار است ، كتاب براي ناشر اصلي اگر 15 هزار تومان تمام شده باشد، چاپ قاچاق آن در گوشه و كنار زير همين قيمت تمام شده فروش مي رود ، چون ما به عنوان يك ناشر هزينه تاليف و ترجمه و تصويرگري و ويرايش و صفحه آرايي و هزينه هاي دفتري و اداري و عوارض گوناگون داريم، اما قاچاقچيان كتاب اين هزينه ها را ندارند و كتاب را حتي زير قيمت توليد ما در مي آورند و با قيمت پايين مي فروشند و اين آفتي است كه اگر اقدام موثري نشود تاثير آن را تا يكي دو سال آينده با ورشكستگي ناشران بزرگ خواهيد ديد».


** صنعت چاپ نياز به قانون دارد نه يارانه
به نظر مي رسد تازه سر دلش باز شده است، اين فعال صنعت نشر و پخش بخشي از وضعيت كنوني بازار كتاب را ناشي از وجود يارانه در اين صنعت مي داند و مي گويد: «صنعت نشر و شبكه توزيع كتاب نيازمند قانون و ايجاد زيرساخت است و دريافت يارانه در شرايط كنوني از سر ناچاري است. هر جا كه يارانه باشد فساد ممكن است آنجا شكل بگيرد. براي كاهش هزينه هاي چاپ، بيشتر ناشران مخالف پرداخت يارانه توسط دولت هستند.
مي گويد:« توقعي نداريم دولت مواد اوليه مورد نياز صنعت چاپ را ارزان در اختيار ما قرار دهد اما انتظار داريم كه مواد با كيفيت و تنوع مناسب و قيمت ثابت در دسترس ناشر باشد و قوانين حمايتي، تسهيل كننده و معافيتي براي ناشران و به ويژه مراكز پخش كتاب كه مغفول مانده اند، وضع كنند».


**شبكه توزيع كتاب نياز ضروري صنعت نشر
حاجي تقي كه به نظر مي رسد دل پر دردي دارد، نبود شبكه توزيع مناسب كتاب را از جمله مشكلات عمومي چاپ و نشر مي داند و ادامه مي دهد: «حمايت نكردن از موسسه هاي توزيع كتاب و معاف نشدن فعالان شبكه توزيع ازماليات وعوارض گوناگون ،موجب شده كه تا كنون شبكه بزرگ توزيع كتاب شكل نگيرد». «تا واسطه ها در بازار كتاب حذف نشوند، مشكلات ادامه دارد»« اگر شبكه توزيع گسترده كتاب ايجاد شود، واسطه ها حذف، قاچاق كتاب فروكش و مقابله با شبكه هاي كوچك و زيرزميني فعال در حوزه چاپ كتاب ممكن مي شود»
حاجي تقي، نمايشگاه هاي كتاب را نيز راهكاري موقت ولي به طور قطع زيان ده در دراز مدت براي صنعت چاپ مي داند و «پخته خواري كتاب»، «ناشران نمايشگاهي» و «كتاب هاي نمايشگاهي» را خروجي نمايشگاه ها مي داند. مي گويد: «ناشران وقتي مشاهده مي كنند يك كتاب در نمايشگاهي بازار خوبي پيدا كرده است، آنها نيز اقدام به چاپ آن كتاب مي كنند كه به اين اقدام به اصلاح، «پخته خواري» مي گوييم و به دليل نداشتن قانون «كپي رايت» ممنوعيتي براي چاپ آن توسط ساير ناشران وجود ندارد».
7404/ 6133/
گزارش از محمد زماني راد