گذار آرام مكانيزاسيون در شاليزارهاي مازندران

يكپارچه سازي شاليزارها از مهم ترين راهكارها براي بهبود روند توليد برنج است و عملياتي شدن اين طرح در سالهاي اخير كاهش هزينه ها، افزايش توليد، كاهش مصرف آب و نيز اسان شدن كشت برنج را در پي داشته است.
به گزارش ايرنا، استان مازندران 11 درصد ارزش افزوده اقتصادي توليدات بخش كشاورزي كشور را در اختيار دارد كه حدود 4.5 برابر ميانگين كشور و حائز رتبه اول است و ' برنج ' به عنوان گل سرسبد كشاورزي مازندران با توليد بيش از يك ميليون تن برابر با حدود 42درصد مورد نياز كشور در اين استان تامين مي شود.
برنج از محدود محصولات كشاورزي است كه در هر سه مرحله كاشت، داشت و برداشت با مشقت فراواني همراه است و كشاورزان برنج كار همواره از مرحله شخم و شيار، خزانه گيري تا برداشت و تبديل آن به برنج سفيد بايد شبانه روزي تلاش و مراقبت كنند تا بتوانند محصول قابل قبولي را توليد كنند.
اهميت كشت شالي به عنوان يك ماده غذايي استراتژيك و نقش آن در امنيت غذايي كشور در مازندران همواره مورد تاكيد بوده و بر همين اساس مكانيزه كردن هر چه بيشتر برنجكاري با بكارگيري ماشين هاي مدرن سبب شد تا دغدغه كشاورزان برخلاف سال هاي پيش از انقلاب به حداقل ممكن برسد.
هزينه بالاي توليد، پايين بودن عملكرد، عدم كنترل و مديريت آب در مزارع و اتلاف آن، مصرف بي رويه نهاده ها،نداشتن جاده دسترسي به مزارع و عدم بهره وري مطلوب از منابع آب و خاك اجراي طرح تسطيح و نوسازي شاليزارهاي مازندران را امري اجتناب ناپذير كرده بود و به همين دليل اگرچه اين طرح به كندي پيش مي رود، اما همواره در دهه هاي گذشته مورد توجه بوده است.
طرح تسطيح و يكپارچه سازي اراضي شاليزاري به عنوان مهمترين زيرساخت و اثرگذارترين عامل براي دستيابي به خوداتكايي در توليد برنج از دهه 70شمسي مورد توجه قرار گرفته و امروز حدود 30 درصد از 220 هزار هكتار شاليزارهاي استان مازندران مجهز به اين طرح شدند.
دولت 85 درصد هزينه اجراي طرح تسطيح و يكپارچه سازي اراضي شاليزاري را پرداخت مي كند و فقط 15 درصد آن را كشاورز با شرايط خاص متحمل مي شود.
ذكر اين نكته مهم است اگر يك كشاورز حتي كمترين زمين را در منطقه اجراي طرح تسطيح داشته باشد ولي مخالف اجراي آن باشد، به دليل خلا قانوني تا زماني كه كشاورز راضي نشود، نمي توان طرح را اجرا كرد و مسئولان يكي از دلايل كندي اجراي پروژه را همين عامل عنوان مي كنند.
به گفته كارشناسان، افزايش توليد در واحد سطح ،كاهش هزينه، حفظ كاربري اراضي كشاورزي، صرفه جويي 25 درصدي در مصرف آب، كاهش سختي كار، اجراي عمليات مكانيزاسيون ،افت 20 درصدي ضايعات محصولات و از همه مهم تر كشت مجدد برنج از مزيت هاي اجراي طرح تجهيز و نوسازي شاليزارها است.
طرح تجهيز و نوسازي اراضي شاليزاري شمال كشور از سال 70 آغاز شد و تاكنون 60 هزار هكتار در مازندران اجرايي شده است.
هر چند طرح تسطيح يكپارچه سازي زمين هاي شاليزاري به دلايل مختلف تا حدودي به كندي پيش مي رود اما مسئولان با پرداخت تسهيلات در خريد ادوات و تجهيزات كشاورزي، علاوه بر اينكه امروز تا 95درصد شخم و شيارها با تراكتور انجام مي شود ، 30درصد نشاء كاري و 90 درصد برداشت نيز به صورت مكانيزه انجام مي شود.
بر پايه آمار سازمان جهاد كشاورزي مازندران طي سال هاي 92 تاكنون بيش از هشت هزار و 852دستگاه انواع ماشين آلات شامل تراكتور، انواع نشاكار و كمباين هاي مخصوص برداشت برنج به ناوگان كشاورزي استان اضافه شده است.
كارشناسان معتقدند به دليل كوچك و خرد بودن زمين هاي شاليزاري به كارگيري ماشين آلات پيشرفته سخت و تا حدودي غير قابل اجراست و به همين دليل اجراي طرح تسطيح و يكپارچه سازي زمين هاي شاليزاري همواره بايد مورد توجه باشد.
سرانه زمين هاي شاليزاري در مازندران هفت هزار متر مربع است و بيش از 350 هزار برنجكار در 220 هزارهكتار زمين به عنوان بهره بردار امر معاش مي كنند.
انجام عمليات تسطيح و يكپارچه سازي زمين هاي شاليزاري شمال در 2 برنامه پنجم و ششم توسعه كشور مورد توجه جدي تر قرار گرفته است بطوريكه بر اساس برنامه ششم توسعه،يكصد هزار هكتار از اراضي شاليزاري استان هاي مازندران و گيلان يكپارچه سازي ، تجهيز و نوسازي مي شود و شوراي اقتصاد نيز براي اجراي اين طرح هشت هزار و 500 ميليارد ريال اعتبار پيش بيني كرده است.
سهم سالانه هر يك از 2 استان شمالي مازندران و گيلان طي سال هاي برنامه ششم توسعه در تسطيح ونوسازي اراضي شاليزاري 10 هزار هكتار است.
همزمان با اجراي طرح تسطيح و يكپارچه سازي شاليزاري، آبگرفتگي اراضي كشاورزي پايين دست از دغدغه هاي كشاورزان و مسئولان استان نيز مورد توجه قرار گرفت و زهكشي235هزار هكتار از اراضي زراعي استان به عنوان مهمترين طرح هاي زير ساختي در سند توسعه كشاورزي مازندران شروع شده است.
از سوي ديگر توجه به ارقام كم آب بر و سد سازي براي مهار آب هاي سطحي و لايروبي رودخانه ها و آببندان ها نيز به عنوان ديگر طرح هاي مهم زير ساختي براي برنج كاري در مازندران است بطوريكه در هر يك از اين بخش ها شاهد پيشرفت هايي هستيم.
در سال هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي هشت سد كوچك و بزرگ در مازندران مانند سد شهيد رجايي در ساري و البرز درسوادكوه احداث و مشكل آب زراعي بخشي از زمين هاي استان رفع شد.
ساخت سد بر روي رودخانه پر آب هراز در آمل با گرفتن خط اعتباري ويژه در حال ساخت است كه با بهره برداري از اين سد ،مهار آب سطحي پشت سدهاي استان از 10 درصد فعلي به 30 درصد افزايش مي يابد.
مازندران يكي از مناطق پر آب ايران به شمار مي آيد، اما به دليل اين كه از آب هاي سطحي اين استان استفاده مطلوبي نمي شود و حجم وسيعي از اين منابع آبي بدون بهره برداري مفيد به درياي خزر مي ريزد، در مواقعي از سال كشاورزان اين منطقه با مشكل كم آبي مواجه مي شوند.
بر اساس آمارهاي رسمي، توان بالقوه آب مازندران در حد 6 ميليارد و ‎ 600ميليون مترمكعب است كه از اين مقدار چهار ميليارد و ‎ 900ميليون مترمكعب آب هاي سطحي و بقيه آب هاي زيرزميني است .
به طور ميانگين سالانه حدود يك ميليارد و ‎ 550ميليون مترمكعب آب در بخش آب هاي سطحي و يك ميليارد و ‎ 350ميليون مترمكعب در بخش آب زيرزميني بهره برداري مي شود و بقيه آب سطحي طي سال به صورت هرز به دريا مي ريزد.
**توجه جدي به آببندان هاي شمال
بر اساس آمار رسمي ، مساحت كل آب بندان هاي استان هاي گلستان ، مازندران و گيلان حدود 33 هزار هكتار است كه آب آبياري حدود 150 هزار هكتار اراضي شاليزاري را تأمين مي كند.
استان مازندران حدود 800 قطعه آببندان دارد ولايروبي آببندان ها و بازگرداندن آنها به زنجيره توليد يكي از محوري ترين برنامه هاي دولت است.
بر اساس برنامه دولت، كار لايروبي اين ذخيرگاههاي آبي كشاورزي شمال به همراه سردهنه هاي زراعي با بهره گيري از فناوري هاي جديد و تامين اعتبار در حال اجرا است.
معاون موسسه تحقيقات برنج كشور مستقر در آمل با اشاره به طرح تجهيز و نوسازي زمين هاي شاليزاري در استان گفت: تامين اعتبار و همكاري بيشتر شاليكاران مي تواند عمليات تسطيح و يكپارچه سازي شاليزارهاي مازندران را دو چندان كند چراكه اگر اين طرح به صورت كامل اجرا شود، علاوه بر افزايش توليد و مكانيزه شدن تمامي فرايند توليد به طور يقين مصرف آب تا نصف يعني از 2ميليارد متر مكعب به يك ميليارد متر مكعب كاهش مي يابد.
**معرفي 53 رقم برنج
بررسي ها نشان مي دهد كه اگرچه ايستگاه تحقيقات برنج مازندران از سال 1342 در آمل ايجاد شده اما از سال 1373 با انجام تحقيقات ، در معرفي انواع ارقام برنج، مقابله با آفات و بيماري ها ،كاهش مصرف سموم كشاورزي و كاهش محسوس ضايعات برنج و مكانيزاسيون شاليكاري تلاش فراواني صورت گرفته است.
معاون موسسه تحقيقات برنج كشور مستقر در آمل با بيان اينكه در سه دهه اخير تاكنون 53رقم در موسسه تحقيقات برنج كشور معرفي شد كه 25رقم آن در شعبه آمل توسط كارشناسان توليد شده است.
عبدالرحمان عرفاني به خالص سازي رقم برنج طارم محلي به عنوان مهمترين و غالب كشت برنجكاري شمال اشاره كرد و گفت: امروز طارم صدري و محلي مازندران زبانزد است.
عرفاني مهمترين دستاوردهاي سال هاي اخير اين موسسه را توليد سالانه 40 تا 50 تن بذر مادري شالي برنج در استان عنوان كرد و گفت: اگرچه هنوز به نسبت نياز استان فاصله زيادي داريم اما اين دستاورد بسيار مهمي براي افزايش توليد در شاليكاري است.
معاون موسسه تحقيقات برنج كشور با اعلام اين كه راهبرد وزارت جهادكشاورزي براي خوداتكايي كشور به محصول برنج داخلي بر محور بالا بردن بهره وري مصرف آب و افزايش بازده توليد در سطح استوار است، گفت: همسو با اين رويكرد موسسه تحقيقات در صدد معرفي ارقام كيفي پرمحصول متناسب با شرائط جديد اقليمي شمال كشور است.
وي اضافه كرد: در يك دهه اخير چندين رقم پرمحصول كيفي در موسسه تحقيقات برنج كشور به كشاورزان معرفي شد، اما به دليل واردات بي رويه، نبود خريد تضميني با قيمت مناسب و عدم پرداخت بموقع مطالبات شاليكاران سطح كشت ارقام پرمحصول تا سال 92 تا 90 درصد كاهش يافت.
وي به وجود ارقام' شيرودي ' ، ' فجر ' و ' ندا ' به عوان رقم هاي كيفي پر محصول برنج اشاره كرد و بيان داشت: در سال زراعي آينده رقم ' تيسا ' به عنوان يك رقم كيفي پرمحصول براي كشت رونمايي مي شود.
معاون موسسه تحقيقات برنج كشور توضيح داد: اين رقم مقاوم به آفات ، كم آب بر ، داراي عملكرد هشت تا 9 تن شلتوك در هكتار، پا كوتاه و مقاوم در مقابل ورس شدن ( خوابيدگي ) است.
**كاهش مصرف سموم كشاورزي
مدير موسسه تحقيقات برنج مازندران با معرفي ارقام مختلف مصرف سموم كشاورزي از 16تا 12هزار تن تا دهه هفتاد امروز به حدود سه هزارو 500تن كاهش يافته است، گفت:از 24 تا 26 هزار تن مصرف كل سموم در ايران،حدود سه هزارو 500 تن در سال در مازندران مصرف مي شود كه از اين مقدار، يك هزار و 500 تا 2 هزار تن سم گرانول ديازينون براي مقابله با كرم ساقه خوار برنج است كه ماده موثره آن فقط 5 تا 10 درصد است.
وي از ديازينون به عنوان مهمترين سم در مقابله شيميايي عليه كرم ساقه خوار كه اصلي ترين آفت برنجكاري محسوب مي شود، نام برد و ادامه داد: در يك دهه اخير با انجام فعاليت هاي پيشگيري از جمله شخم زمستانه و از بين بردن علف هرز حاشيه مزارع و همچنين مبارزه بيولوژيك با استفاده از زنبور تريكو گراما ، مصرف اين سموم به صورت محسوس كاهش يافته است.
معاون موسسه تحقيقات برنج كشور يكي از دستاوردهاي مهم اين موسسه در برنجكاري در سال هاي اخير را آبياري تناوبي در كشت برنج عنوان كرد و گفت: بر اساس بررسي هاي صورت گرفته ، ميزان آب مصرفي اراضي شاليزاري به ازاي هر هكتار به طور ميانگين هشت تا 10 هزار مترمكعب است كه با اعمال مديريت و كارهاي فني و مهندسي مانند آبياري تناوبي و پلاستيك كشي بر روي كرت ها تا 30 درصد مي توان از ميزان آب مصرفي كم كرد.
عرفاني توضيح داد: از آنجاييكه تامين آب 36 درصد از اراضي شاليزاري استان مازندران از طريق چاه، 15 درصد از طريق آببندان ها، 31 درصد از طريق سد و كانال و مابقي به صورت تلفيقي از منابع موجود صورت مي گيرد ، مديريت آبياري تناوبي بر منابع آب كشاورزي استان قابل اجرا است.
**كاهش 20 تا 25درصدي ضايعات در تبديل شالي به برنج سفيد
معاون موسسه تحقيقات برنج كشور با بيان اينكه تا يك دهه پيش به دليل فرسوده بودن واحد هاي شاليكوبي هاي مازندران تا 35درصد شالي در تبديل به برنج سفيد به صورت ضايعات از بين مي رفته است، گفت: امروز با مدرن شدن حدود 350واحد از 950 واحد شاليكوبي فعال استان ضايعات در تبديل شالي به برنج سفيد در واحد هاي پيشرفته به زير پنج درصد كاهش يافت.
عرفاني توضيح داد: بر اساس برنامه وزارت جهاد كشاورزي تا پنج سال آينده 300واحد ديگر شاليكوبي هاي اين استان بايد مدرن شود.
**مكانيزه شدن برنجكاري در مازندران
رئيس اداره فناوري هاي مكانيزه جهاد كشاورزي مازندران فرايند مكانيزه شدن برنجكاري در استان را در سال هاي اخير مطلوب ارزيابي كرد و گفت: در حال حاضر 20 هزار دستگاه تراكتور در استان جود دارد كه چهار هزار دستگاه آن مخصوص شخم وشيار و آب تخت كردن شاليزار است.
پرويز موسي نژاد در گفت و گو با خبرنگار ايرنا افزود: تراكتورهاي با قدرت 25 قوه تا كمتر از 50 قوه اسب براي شخم و شيار و آب تخت كردن شاليزارهاي استان مناسب هستند .
وي با اعلام اين كه دولت براي خريد تراكتور تا 80 درصد قيمت آن تسهيلات پرداخت مي كند، گفت كه به همين خاطر هر سال بر تعداد تراكتورهاي مخصوص شاليزاري درمازندران اضافه مي شود.
رئيس اداره فناوري هاي مكانيزه جهاد كشاورزي مازندران با تاكيد بر اين كه شاليكاري در مازندران زنجيره اي شده است و به كارگيري تراكتورهاي مخصوص شاليزاري براي كشاورزان يك الزام است، توضيح داد: براي نشاء مكانيزه، زمين هاي شاليزاري بايد از حالت باتلاقي خارج شوند و به همين دليل شاليكاران خود به خود به سمت استفاده از تراكتورهاي سبك وزن مي روند.
وي ادامه داد: درحال حاضر حدود 30 درصد نشا كاري در مازندران مكانيزه و با دستگاه انجام مي شود كه نشان دهنده اين است كه بوته آن از بانك نشاء تامين مي شود.
وي با بيان اينكه از سال 92 تاكنون بيش از چهار هزارو 500دستگاه كمباين مخصوص برداشت شالي وارد مازندران شده است، گفت: اكنون حدود 95درصد برداشت ها به صورت مكانيزه انجام مي شود.
وي 70 درصد هزينه توليد برنج را پرداخت دستمزد كارگران در نشاءكاري و درو دانست و گفت: امروز اين هزينه ها با مكانيزه شدن از دوش شاليكاران برداشته شده و كاهش يافته است.
6990/1899