فیلترینگ اینستاگرام؛ قرار است چه اتفاقی بیفتد؟

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، این روزها موضوع فیلترینگ اینستاگرام توجه بسیاری از كارشناسان، متخصصان و فعالین فضای مجازی را به خود جلب كرده است. مخصوصا كسانیكه از اینستاگرام به عنوان مكانی برای كسب و كار استفاده می كنند.
پس از نافرجام ماندن فیلترینگ تلگرام، بسیاری فكر می كردند كه شاید دیگر شاهد این سیاست نباشیم، اما ظاهرا ماجرای فیلترینگ ادامه دار شده است و به زودی شاهد تكرار آن داستان برای اینستاگرام خواهیم بود.
معاون دادستان كل كشور اخیرا اعلام كرد كه حكم قضایی برای فیلتر اینستاگرام صادر شده اما فعلا منتظر اجماع نظر در این زمینه هستیم و وزیر ارتباطات نیز در واكنش به این موضوع، در حاشیه جلسه هیات دولت گفته است: 'فرض بر این كه حرف‌های معاون دادستان درست است و وی اختیار قانونی برای فیلترینگ اینستاگرام دارد، این سؤال پیش می‌آید بعد از این قرار است چه اتفاقی بیفتد؟ این را برای مردم روشن كنند و دو قطبی فیلترینگ یا مخالفت با فیلترینگ را درست نكنند. برای مردم بگویند از فردای فیلترینگ اینستاگرام در كشور در زندگی مردم، حاكمیت و كاهش جرایم چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ در این زمینه باید جمع بندی عقلایی شود.'
دكتر «حسن روحانی» نیز امروز (دوشنبه) در نشست وزیر ، معاونان و مدیران ارشد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اظهار داشت: ما فكر می كنیم یك اختیاراتی از آسمان داریم كه می توانیم بر زمینیان هر فرمانی را صادر كنیم، چنین موردی وجود ندارد.
وی با تاكید بر این كه مبارزه با خواست عموم مردم، شرعی و قانونی نیست، افزود: فناوری های نوین منافع زیاد و خطرات محدودی دارد و ما نمی توانیم زندگی مردم را از تحولات فناوری و ارتباطی جدا كنیم.
رییس جمهوری تصریح كرد: در بعضی اقدامات ناموفق بودیم چرا كه فكر می كردیم این ابزارهای ارتباطی تحت فرمان ما است كه دستور بدهیم فیلتر شود، پس از فیلتر شدن با فیلتر شكن چه كار باید بكنیم؟ نتیجه این اقدامات چه شد؟ همه ضرر می كنیم، اول هم جوانان و نوجوانان بیش از همه از اثرات منفی فیلترینگ آسیب می بینند. با یك تدبیر نادرست و اشتباه چهارچوب ها شكست و فكر كردیم اگر یك نفر روی یك كاغذی بنویسد، تحت هر عنوانی یا قوه ای دستور فیلترینگ را ابلاغ كند و مخابرات و دستگاه ها از ترس خود آن را اجرا كنند، همه چیز درست می شود؛ برای ما روشن شده است كه راه حل، این نیست. نه افراط گری در این فضا كه بر ضد آبروی مردم استفاده می كنند و حرف های غیر واقعی می زنند و نه مسدود كردن آن، راه حل برای مدیریت فضای مجازی نیست.
وی تاكید كرد: نه مسدود كردن و نه رها كردن این فضا ما را به مقصد نمی رساند؛ باید سواد رسانه ای جامعه، نوجوانان و جوانان خود را باید افزایش دهیم.
به گفته منتقدین، فیلترینگ تلگرام عملا نتوانست تاثیر مورد انتظار بر تعداد اعضای كانال ها در تلگرام بگذارد. ضمن اینكه فیلتر آن نتواست كمكی به گسترش پیام رسان های داخلی و تغییری در نوع استفاده جامعه از این پیام رسان ها كند. تنها نتیجه عملی چنین اقدامی این بود كه كسب و كار تعدادی از افراد كه در این فضا شكل و توسعه پیدا كرده بود دچار مشكلات عدیده شد و بازار فیلتر شكن ها رونق یافت. از دیدگاه فرهنگی نیز با نصب فیلترشكن در هر گوشی موبایل، كاربران با خطرات امنیتی بیشتری مواجه شدند.
براساس برخی گزارشی های منتشر شده ، از ۱۰ اردیبهشت ماه امسال كه دادستانی تهران دستور مسدودسازی تلگرام را صادر كرد، كوچ از این پیام‌رسان آن‌طور كه انتظار می‌رفت صورت نگرفت و طبق آخرین نظرسنجی ایسپا ۴۷ درصد كاربران همچنان از تلگرام استفاده می‌كنند، ۰.۹ درصد نیز در ایتا و ۰.۴ در آی‌گپ و بله حضور دارند.
نكته‌ی جالب توجه، كاهش كاربران این سه اپلیكیشن داخلی، بعد از فیلترینگ تلگرام است كه تا پیش از این به ترتیب ۲.۹، ۲.۵ و ۱.۸ درصد بود. شاید یكی از دلایل این موضوع تقویت حس رقابت منفی بین كاربران، بعد از فیلتر تلگرام بود.
نتیجه آن‌كه فیلترینگ تلگرام نتیجه‌ی مورد نظر را در پی نداشته و صرفا به افزایش استفاده از فیلترشكن انجامیده است. البته واتساپ هم این وسط برد كرده و تعداد كاربرانش از ۱۲.۵ درصد به ۳۰ درصد رسید. با وجود این تجربه، صحبت از مسدودسازی اینستاگرام نیز در ادامه مطرح شد.
پر واضح است كه فرجام فیلترینگ اینستاگرام نیز جز این نخواهد بود. مردم ناچار خواهند بود علاوه بر تلگرام در هنگام استفاده از اینستاگرام نیز فیلترشكن های خود را روشن كنند و نتیجه چیزی جز این نخواهد بود كه بازار فیلترشكن ها پر رونق تر شود.
احمد مازنی، رئیس كمیسیون فرهنگی مجلس در این خصوص عنوان كرده است: فیلترینگ فضای مجازی كاربردی موقت دارد و دانش و تحول در حوزه فضای مجازی با چنان سرعتی پیش می رود كه ما به هیچ وجه نمی توانیم جلودار آن باشیم چه برسد به اینكه بخواهیم آن را فیلتر و یا تعطیل كنیم.
وی همچنین اضافه كرده بود: اصرار برای فیلترینگ فضای مجازی راه به جایی نخواهد برد و راه حل رفع مشكلات فضای مجازی و سایبری استفاده درست، تولید محتوای مناسب و وضع قوانین و مقرراتی برای پیشگیری از تهدیدها و آسیب های ناشی از آن است.
برای واكاوی بیشتر موضوع فیلترینگ اینستاگرام، آسیب شناسی ها آن پژوهشگر ایرنا با امیر ناظمی رئیس سازمان فناوری اطلاعات و معاون وزیر ارتباطات و همچنین عضو هیئت علمی مركز تحقیقات سیاست علمی به گفت و گو نشست.

**اینستاگرام معرف سبك زندگی افراد است
ناظمی در خصوص ویژگی های اینستاگرام و تاثیرش بر سبك زندگی افراد گفت: تفاوت اینستاگرام با دیگر شبكه های اجتماعی از این حیث قابل توجه است كه توجه اینستاگرام بیشتر معطوف به سبك زندگی است. در حالی كه در اموری مثل توییتر ما كمتر سبك زندگی را می بینیم. توئیتر بیشتر جنبه خبری و سیاسی دارد و كاربرانی كه از آن استفاده می كنند لزوما از طریق آن هویت پیدا نمی كنند و در واقع جایگاه اجتماعی آنها در دنیای واقعی است كه باعث كمتر یا بیشتر بودن فالوورهای آنها می‌شود اما در اینستاگرام شما می‌بینید كه كمتر از سایر شبكه های اجتماعی به موضوع سیاست پرداخته می شود و بیشتر یك رسانه مربوط به سبك زندگی است و افراد از طریق آن نوع و سبك زندگی خود را به نمایش می گذارند.
وی اضافه كرد: با پخش لایو كه در اینستاگرام ، میزان اقبال كاربران برای دیدن فیلم در اینستاگرام را در چند سال اخیر بسیار گسترش داد. وجود لایو در اینستاگرام به آن ویژگی دیده شدن بخشیده است و همین ویژگی منحصر به فرد بر پراكندگی تعداد فالوور ها و كاربران آن افزوده است.

**استفاده از فیلترشكن راه حل اشتباهی برای رفع فیلترینگ است
ناظمی در خصوص فیلترینگ اینستاگرام گفت: مسوولین ما باید مساله را بدانند چون با بستن آن شبكه نه تنها اتفاقی نمی افتد بلكه حتی به بحثی خیلی داغ تر هم تبدیل می شود و خیلی مخاطب پیدا می كند. وقتی شبكه های اجتماعی بسته می شوند، فیلترشكن هایی هست كه بتوان از آنها استفاده كرد. اما همین فیلترشكن ها هم مساله ساز هستند چون برخی از آنها پیام خوان هستند و به سایر اطلاعات موجود در تلفن همراه افراد هم دسترسی پیدا می‌كنند. می توان اینطور تعبیر كرد كه عده ای از افراد به دلیل ترس از مرگ، خودكشی كنند.
وی افزود: ما چند سال پیش هم در مورد وایبر ماجرای دو گیگ داشتیم، چه شد و چرا كسی نمی آید واكاوی كند كه سر ماجرای وایبر چه اتفاقی افتاد وقتی آن را فیلتر كردند؟ تعدادی ایرانی به سراغ تلگرام رفتند. آن كسی كه ادعای امنیتی می كند اتفاقا دارد ضد امنیتی ترین كار را برای جامعه خودش انجام می دهد و اینجاست كه باید شك كرد. یعنی همان كسانی كه به ادعای حفاظت از داده های مردم به ادعای دفاع از مردم همه شبكه های اجتماعی را فیلتر كردند و باعث شدند مردم به سراغ یك شبكه بروند و دیتا هایشان را در آنجا جمع كنند، اتفاقا باید این سوال را پاسخ بدهند. در واقع همان سناریو تكراری را برای اینستاگرام تعریف می كنند و با همان ادعا می خواهند این بار اینستاگرام را فیلتر كنند.
ناظمی در خصوص آسیب شناسی مساله فیلترینگ اینستاگرام گفت: فرض بگیریم كه اینستاگرام را فیلتر كردیم كه چه؟ بعدش چه می شود؟ نتیجه این می شود كه مردم به سمت پلت فرم دیگر مهاجرت می كنند، دوباره‌ آن را هم فیلتر می‌كنند و بعد دوباره مردم به سمت پلت فرم دیگر می روند؛ پس فیلترینگ راه حل نیست. دومین مشكل این كه وقتی شما یك شبكه را فیلتر می كنید كه كاربر زیادی دارد مردم فیلتر شكن نصب می كنند. كما اینكه آمار همین نكته را نشان داد. فیلترشكن هم یعنی تهدید امنیتی برای كل جامعه. یعنی داده های تك تك ما شهروندان می تواند محل رصد و جمع آوری و اعمال نظر قرار بگیرد.
وی افزود: نه تنها فیلترشكن مشكل امنیتی دارد بلكه مشكل بدافزاری هم دارد. مثلا می تواند غیراز اینكه جاسوس افزا باشد می تواند دسترسی هایی هم داشته باشد و آسیب هایی را ایجاد كند مثل دسترسی به یوزر پس ورد من و حساب های بانكی. راه حلش هم این نیست كه فیلر شكن را ببندیم چون این هم تمامی ندارد. از سویی نشان از ناتوانی یك حاكمیت برای مواجه با تكنولوژی است. همچنین تعدادی از افراد هستند كه واقعا كسب و كارشان همین پلت فرم ها است. یعنی واقعا روی این پلت فرم ها كسب روزی می كنند. شما نمی توانید مردم را ببرید جای دیگری. چرا ؟چون آنجا مخاطب ندارند.

راهكارهای جایگزین فیلترینگ اینستاگرام
معاون وزیر ارتباطات در خصوص راهكارهای جایگزین فیلترینگ اینستاگرام گفت: در ابتدا باید این شبكه اجتماعی را مانند سایر شبكه های اجتماعی به رسمیت شناخت. این شبكه نیز مانند سایر شبكه های اجتماعی هم اثرات مثبت دارد و هم اثرات منفی. از مهمترین اثرات مثبت این شبكه اجتماعی همین اطلاع رسانی ها است. اساسا اگر از ابتدا با این قضیه منطقی برخورد كرده بودیم الان دچار مشكلاتی به این صورت نمی شدیم. چرا انقدر باید با یك ابزار جنگ كرد تا كاركردهای اصلی اش را از دست بدهد.
عضو هیئت علمی مركز تحقیقات سیاست علمی افزود: دومین موضوعی كه به‌ آن پرداخته ام، تولید محتوا است. تولید محتوا مساله ای جدی است. من فكر می كنم سیاست كلی كشور هم الان چنین منظری است. ما باید با تولید محتوای خودمان بتوانیم در فضای مجازی فرهنگ خودمان را تقویت كنیم. این امر باید به یك مساله جدی تبدیل شود.
رئیس سازمان فناوری اطلاعات افزود از سوی دیگر باید نقش مكمل تعریف كنیم. یعنی شما ویژگی هایی كه در اختیار شبكه های بومی خودتان قرار می دهید باید طوری باشد تا كاربر ایرانی این را ترجیح بدهد. موضوع بعد مورد پلت فرم تخصصی است. بعضی از این پلت فرم ها كه تشكیل شد باعث بی اعتمادی شده اند. وقتی شما به پلت فرم های تخصصی اجازه فعالیت ندادید ممكن است زمینه بی اعتمادی را در جامعه ایجاد كنند. ما باید خطاهایمان را قبول كرده و آنها را بهبود داده و اصلاح كنیم.
پژوهشم**م-ا**1552