سواحل مكران گنج نهفته ایران

به گزارش ایرنا سیستان و بلوچستان سرزمین اسطوره ها، حماسه ها، كانون گردهمایی شهرنشینی و پل پیوند آسیای باختری با هند و چین و گذرگاه كاروان های بزرگ بازرگانی از جمله راههای زمینی و دریایی جاده ابریشم بوده است.
در این راستا سواحل مكران نیز از اهمیتی بالا و استراتژیك برخوردار است زیرا قرار گرفتن این منطقه در آغاز راه های زمینی از روزگاران كهن جایگاه سیاسی، نظامی و اقتصادی ویژه ای داشته است.
استان پهناور سیستان و بلوچستان در مسیر دو كریدور از سه كریدور ترانزیتی بزرگ دنیا قرار دارد كه این امر منطقه مكران را به عنوان جاده ترانزیتی طرح توسعه جنوب شرق مطرح می كند.
سواحل مكران در جنوب خاور ایران، به دلیل موقعیت و ویژگی های استراتژیك آن از منظر ژئوپلیتیكی،ژئواستراتژیكی و ژئواكونومیكی دارای اهمیت فراوانی است.
دسترسی به منابع غنی انرژی، تسلط بر مهمترین مسیر انتقال انرژی و كالا در سطح جهان، موقعیت استراتژیك برای دسترسی كشورهای محصور در خشكی در آسیای مركزی، قفقاز و افغانستان به آبهای آزاد، قابلیت مناسب سواحل مكران برای ایجاد بندرگاهها و ترمینال های وسیع تجاری و تبدیل آن به كانون ورود و خروج كالا از طریق جاده های شمالی جنوبی، جاده شرقی جنوبی و جاده جنوبی غربی بین چابهار و آسیای مركزی، قفقاز، روسیه و اروپا، قابلیت های بسیار مناسب توریستی آن برای تبدیل شدن به یك پایگاه توریستی زمستانی و امكان ایجاد پایگاههای نظامی در سواحل مكران و گسترش قدرت مانور ایران در آبهای فرا ملی بخشی از این قابلیت ها است.
بدون تردید توسعه و عمران سواحل مكران برای جمهوری اسلامی ایران دارای منافع استراتژیك متعدد و مهمی از نظر اقتصادی، سیاسی و نظامی است زیرا بارور كردن قابلیت های این سواحل مهم منجر به افزایش وزن و منزلت ژئوپلیتیكی ایران در سطح منطقه و حتی جهان می شود.
بندر چابهار یكی از چهار راه های اصلی كریدور جنوبی تجارت جهانی محسوب می شود به طوری كه این بندر به علت موقعیت استراتژیك خود و دستیابی به آب های آزاد بین المللی جایگاه ویژه ای در مبادلات بین ایران و سایر نقاط منطقه دارد.
چابهار نسبت به سایر نقاط ساحلی ایران مزیت های خاص خود را دارد به طوری كه آب های عمیق در خلیج آن شرایط پهلوگیری كشتی های بزرگ و ایجاد تاسیسات بندری را فراهم می كند همچنین این بندر مهم ترین بندر تجاری خارج از حوضچه خلیج فارس است و از نظر سیاسی و راهبردی در مواقع جنگ و بحران های منطقه ای می تواند نقش تعیین كننده ای را ایفا كند.
همچنین قرار گرفتن چابهار در یك خلیج ، موقعیت بندری ایده آلی برای توسعه فیزیكی در آینده به آن می بخشد كه بسیاری از بنادر دنیا از آن محرومند.
همه توانایی های این منطقه برگ برنده ای در دست نظام جمهوری اسلامی برای پرش از بازدارنده های توسعه یافتگی و گام نهادن در جاده های چشم انداز توسعه است.
از منظر كارشناسان ایران برای داشتن اقتصاد پایدار گریزی ندارد جز اینكه ساختار فضایی و ملی خود را با سواحل عمان و اقیانوس هند پیوند زند زیرا این منطقه، سطح تماس و شكل دهی سیستم بین قاره ای و یك كریدور بزرگ توسعه درون ملی است.
جمهوری اسلامی ایران می تواند با نگرش به بررسی های ژئوپولولیتیك و ژئو اكونومیك این منطقه، در پرتو چشم اندازی آینده نگر جایگاه خود را برای پیوند شمال -جنوب و خاور- باختر در نظام نوین جهان برپا و ارزش جایگاه استراتژیك خود را پیشرفت بخشد و از رهگذر این داد و ستدهای بزرگ، توانایی های تازه برای انباشت سرمایه ها به عنوان موتور گسترش در كشور و جنوب خاور ایران ایجاد كند.
از منظر كارشناسان با وجود بیش از یك دهه تاكید رهبر معظم انقلاب و تلاش دولتمردان همچنان آهنگ توسعه این سواحل به كندی پیش می رود و با مشكلاتی نظیر كمبود اعتبارات، نبود ساختار مشترك و نظام یكپارچه مدیریت و تنوع در اهداف راهبردی روبه رو است.
خبرگزاری جمهوری اسلامی مركز سیستان و بلوچستان میزگردی را با حضور پروفسور عیسی ابراهیم زاده، دكتر ماندانا زنگنه و دكتر محمد نبی شهیكی تاش سه نفر از اعضای هیات علمی و صاحبنظران اقتصادی این استان در زمینه اهمیت و چالش و راهكارهای برون رفت از مشكلات فعلی توسعه سواحل مكران برگزار كرد.

**سواحل مكران دروازه ورود ایران به بازارهای جهانی
رئیس دانشكده علوم زمین و جغرافیای دانشگاه سیستان و بلوچستان در این میزگرد گفت: سواحل مكران تنها سواحل اقیانوسی و بین المللی ایران است كه از موقعیت و شرایط ویژه ای برای حمل و نقل و تجارت ساحلی با وجود قرار داشتن منطقه آزاد چابهار در آن برخوردار است.
پروفسور عیسی ابراهیم زاده افزود: تاكنون از زمینه های مثبت و مهم سواحل مكران آن گونه كه باید استفاده نشده است و می توان گفت كه این ظرفیت ها عملا مغفول واقع شده است.
وی با بیان اینكه رهبر معظم انقلاب در یك دهه گذشته به جد به استفاده از ظرفیت های سواحل مكران تاكید داشته و دارند گفت: در برنامه گذشته توسعه ملی كشور محور جنوب غرب به سمت شمال غرب مورد توجه قرار داشت كه اثر بخشی برای این منطقه در ابعاد مختلف داشت.
ابراهیم زاده افزود: در ضوابط جدید محور توسعه ملی اولویت نخست سواحل مكران و اولویت دوم جنوب و جنوب شرق كشور دیده شده كه این بسیار مهم است زیرا برنامه ریزی ها باید بر این مبتنی باشد.
رئیس دانشكده علوم زمین و جغرافیای دانشگاه سیستان و بلوچستان ادامه داد: از آنجایی كه اجرایی شدن این ضوابط در كشور به یك سری رایزنی ها و چانه زنی ها نیاز دارد در برنامه ششم توسعه، توجه ویژه ای به سواحل مكران و جنوب شرق كشور شده به طوری كه طبق ضوابط برنامه ها و طرح های خوبی نیز برای این منطقه پیش بینی شده است.
ابراهیم زاده اضافه كرد: اجرایی شدن این برنامه، طرح ها و ضوابط از اهمیت خاصی برخوردار است كه در این بخش مشكلاتی وجود دارد.
وی اظهار داشت: در تخصیص اعتبارات به طرح ها و برنامه ها به سواحل مكران چانه زنی ها و روابط متاسفانه حاكم است به طوری كه بعضا اعتبار نیز تخصیص داده می شود اما زمانی كه پای عمل به میان می آید اختصاص اعتبارات دچار مشكلاتی می شوند به طوری كه بعضا از اعتبارات مصوب بارها و بارها كمتر از 10 درصد در عمل تخصیص داده شده كه این بسیار نامطلوب است.
عضو هیات علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان افزود: در اینجاست كه باید هم برنامه ریزان و سیاست گذاران ملی و هم مدیران و برنامه ریزان منطقه ای توجه ویژه ای داشته باشند كه جنوب شرق كشور محور توسعه ملی است.
وی تاكید كرد: از آنجایی كه متاسفانه بسیاری از مدیران و هیات دولت به این باور نرسیده اند كه جنوب شرق محور توسعه كشور بحساب می آید ضروری است یك تجدید نظر اساسی در این بخش انجام شود تا توجه ویژه به اهمیت توسعه این منطقه در دستور كار قرار گیرد.

** ساخت بزرگراه و راه آهن در مسیر چابهار میلك تحول آفرین در توسعه سواحل مكران
استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان گفت: یكی از زیر ساخت های اساسی كه سواحل مكران را می تواند متحول كند ساخت و ایجاد بزرگراه برای اتصال چابهار به میلك زابل است كه این مصوبه هیات دولت گذشته بوده كه بیش از 10 سال از آن می گذرد.
ابراهیم زاده بیان كرد: برای توسعه سواحل مكران نیازمند زیر ساخت های مهمی نظیر بزرگراه و راه آهن هستیم تا از این طریق ارتباط چابهار را به سایر نقاط ایران و در نتیجه آسیای میانه متصل كنیم.
وی افزود: اگر این مهم محقق شود 160 میلیارد دلار سرمایه آسیای مركزی به این نقطه معطوف می شود.
عضو هیات علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان ادامه داد: هم اینك كشورهایی كه منافع ایران را بر نمی تابند چندین مسیر را برای ترانزیت به آسیای مركزی پیش بینی كرده اند اما مسیر چابهار به تركمنستان سهل الوصول ترین، كوتاه ترین، ارزان ترین و امن ترین و اقتصادی ترین مسیر بحساب می آید.
ابراهیم زاده افزود: كشورهای مختلف به دلیل مزایای فراوان اقتصادی چابهار علاقه مند به استفاده از این مسیر هستند.
وی با بیان اینكه آمریكایی ها مخالف این طرح هستند گفت: درصورت محقق شدن استفاده از ظرفیت بندر چابهار برای اتصال به آسیایی میانه نه تنها اقتصاد ایران به اقتصاد بین المللی گره می خورد بلكه امنیت ایران به امنیت جهان گره خواهد خورد و دیگر تصمیمات سیاسی تاثیر گذار نخواهد بود.
رئیس دانشكده علوم زمین و جغرافیای دانشگاه سیستان و بلوچستان گفت: همچنین این اقدام قدرت چانه زنی ایران را در تصمیم گیرهای بین المللی به شدت افزایش می دهد و از سوی دیگر امنیت شرق كشور را تضمین می كند.
ابراهیم زاده افزود: در دوران بعد از انقلاب اسلامی دهها شهید برای دفاع از امنیت مرزهای شرق كشور تقدیم نظام شده اند كه در صورت محقق شدن این مهم خود صاحبان سرمایه به ویژه شركت های مهم ترانزیتی حاضرند كمتر از یك درصد درآمد خود را برای امنیت این منطقه هزینه و آن را تضمین كنند.

** توسعه سواحل مكران اقتصاد ایران و منطقه را متحول می كند
پروفسور ابراهیم زاده افزود: ارتباط چابهار به آسیایی میانه در نتیجه توسعه سواحل مكران اقتصاد ملی را متحول می كند به طوری كه علاوه بر تعلق گرفتن بخشی از ترانزیت بین المللی به كشور زمینه هزاران شغل را در منطقه با اقتصادی شدن فعالیت ها به وجود می آید.
این پژوهشگر حوزه جغرافیایی تاكید كرد: هم اینك بخش كشاورزی و صنعتی سیستان و بلوچستان با وجود ظرفیت های فراوان و بی نظیر به بازارهای جهان متصل نیست در صورتی كه با راه اندازی راه آهن و بزرگراه از چابهار به میلك این مهم محقق می شود.
وی بیان كرد: در نتیجه تحولات در اتصال چابهار به بازارهای بین المللی ضمن ایجاد اشتغال و درآمد برای جوامع محلی، تولید سرمایه تامین كننده امنیت خواهد بود.
پروفسور ابراهیم زاده تصریح كرد: در استفاده از ظرفیت بی نظیر این منطقه تعلل صورت گرفته به طوری كه 20 سال از مصوبه راه آهن و بزرگراه چابهار - میلك می گذرد.

**عزم ملی راهكار توسعه سواحل مكران
رئیس دانشكده علوم زمین و جغرافیای دانشگاه سیستان و بلوچستان اظهار داشت: با ادامه روند فعلی اختصاص اعتبارات زیاد نمی توان خوش بین بود كه در یك دوره خاص طرح اتصال چابهار به بازارهای جهانی محقق شد اما اگر عزم ملی در این رابطه شكل گیرد در یك دوره كوتاه تمام اهداف توسعه منطقه و كشور از این منطقه رقم خواهد خورد.
ابراهیم زاده گفت: هم اینك از منظر كارشناسان و صاحبنظران جنوب شرق كشور تحول آفرین برای اقتصاد ملی است.
وی افزود: بخش قابل توجه ای از جنوب شرق كشور شامل سواحل مكران می شود كه استان های سیستان و بلوچستان، بخش های از كرمان و هرمزگان را در بر می گیرد.

** سیستان و بلوچستان سرزمین استعدادهای نهفته و محرومیت های آشكار
استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان گفت: این استان سرزمین استعداد های نهفته و محرومیت های آشكار است .
وی با بیان اینكه سیستان و بلوچستان دارای زمینه های بسیار تحول آفرین است گفت: از نظر تجارت و بازرگانی كشور وابسته به جزیره خارك و تنگه هرمز است كه محدود به چند كشور می شود این درحالی است كه سیستان و بلوچستان به دلیل دسترسی به آبهای آزاد بین المللی از جایگاه ویژه ای برخوردار است كه در هیچ جا چنین امكانی وجود ندارد.
ابراهیم زاده با بیان اینكه دشمن در آبهای آزاد نمی تواند هر تصمیمی را علیه كشور ما اتخاذ كند بلكه باید تابع قوانین بین المللی باشد گفت: اگر بتوانیم بسیاری از صنایع تولیدی نظیر پتروشیمی را در این منطقه مستقر كنیم كه دولتمردان نیز در این زمینه اقدامات را مد نظر قرار داده اند سود آوری فراوان در حوزه اقتصادی برای كشور به همراه دارد.
وی افزود: سواحل مكران این استعداد را دارد كه انواع صنایع تبدیلی در آن راه اندازی و با تبدیل به ارزش افزوده زمینه ساز فراهم شدن میلیارد ها دلار درآمد و صدها هزار شغل شود و همچنین می توان از پشتیبانی های قوانین بین المللی كه در هیچ جای ایران امكان بهره برداری از آنها ندارد استفاده كرد.
عضو هیات علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان گفت: این استان با برخورداری از ظرفیت فراوان در حوزه كشاورزی توان تولید بخش قابل توجه ای از نیاز كشور را دارد.
وی تاكید كرد: برای استفاده از ظرفیت ها باید سازمان هایی نظیر سازمان عمران سیستان در منطقه احیا شود.
وی راه اندازی انواع صنایع تبدیلی در سیستان و بلوچستان را زمینه ساز ایجاد تحول در منطقه برشمرد و گفت: با بهره برداری از ظرفیت به شكل مطلوب می توان از آنها برای رشد و توسعه منطقه استفاده كرد.
استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان گفت: می شود با همتی بلند و عزم جدی استعدادهای این خطه از ایران اسلامی را نمایان و محرومیت ها را محو كرد.
ابراهیم زاده با بیان اینكه سیستان و بلوچستان منطقه محرومی نیست بلكه محروم نگه داشته شده است گفت: در قبل از انقلاب با اتحاذ سیاست های خاصی این منطقه را محروم نگه داشتند به طوری كه بعد از انقلاب با وجود اقدامات خوب و سرمایه گذاری های انجام شده عمق فاجعه آن قدر زیاد بوده است كه به فعلیت رساندن ظرفیت ها آن طور كه شایسته منطقه است محقق نشده است.
وی تاكید كرد: با برنامه ریزی می توان استفاده بهینه از ظرفیت ها برد.
رئیس دانشكده علوم زمین و جغرافیایی دانشگاه سیستان و بلوچستان با اشاره به ظرفیت جذب توریسم در این استان گفت: سواحل زیبای ماسه ای و صخره ای، آثار باستانی و تاریخی شهر سوخته و قلعه های باستانی، آب و هوای سرد و گرم، آبشارها و چشمه های آب گرم، باغات میوه های سردسیری و گرمسیری، نخیلات و مركبات، غارها، رودخانه های سرسبز و پرآب، سنگ نگاره ها، محوطه های تمدنی و تاریخی بخشی از جاذبه های تاریخی و گردشگری این استان محسوب می شوند كه می توانند در طول سال به ویژه زمستان پذیرای گردشگران زیادی باشند.
وی گفت: این استان یك سری استعدادهای ویژه برای گردشگرپذیری دارد كه می توان با اتصال راه آهن از گواتر تا بندرعباس و چابهار به زاهدان بخش قابل توجه ای از توریست های داخل و خارج كشور را به منطقه جذب و زمینه را برای اقتصادی كردن سرمایه ها در این حوزه فراهم كرد.
رییس دانشكده علوم زمین و جغرافیای دانشگاه سیستان و بلوچستان گفت: با نگاه به گذشته این دیار می توان پی برد كه گذشتگان ما به خوبی استعدادهای این منطقه را درك و از آن استفاده كردند اما در عصر كنونی با این همه پیشرفت علم و تكنولوژی از این ظرفیت ها آنچنان كه باید و شایسته است بهره برداری نكرده ایم.
وی تاكید كرد: در سیستان سازمان عمرانی بعد از انقلاب در منطقه شكل گرفت كه بنا به دلایلی تعطیل شد كه باید به صورت مدرن احیا شود.
ابراهیم زاده افزود: با نمایان كردن استعدادهای فراوان منطقه می توان محرومیت را پنهان كرد برعكس آن چیزی كه هم اینك در سیستان و بلوچستان مشاهده می شود.
وی گفت: حوزه های سواحل مكران، صنایع تبدیلی و تكمیلی اعم از نفت و گاز و غیره، توسعه محصولات گرمسیری و خارج فصل، موقعیت ترانزیتی با آسیایی مركزی و افغانستان و تجارت از حوزه های منحصر به فرد سیستان و بلوچستان است كه در هیچ كجای كشور این ظرفیت ها وجود دارد.
استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان افزود: اگر بتوان به این ظرفیت های منحصربه فرد منطقه دامن زد و آنها را با هم لینك كرد می توان ایران را متحول كرد به طوری كه جنوب شرق كشور و سواحل مكران دروازه تحول توسعه ملی در دهه پنجم و بعدهای انقلاب خواهد شد.

** راه اندازی سازمان توسعه سواحل مكران از ضروریت ها
رئیس دانشكده علوم زمین و جغرافیای دانشگاه سیستان و بلوچستان گفت: برای تحقق اهداف بلند ذكر شده در منطقه ما نیاز به یك سازمان توسعه سواحل مكران داریم كه باید یكپارچه باشد.
ابراهیم زاده افزود: در مرحله نخست نیازمند یك مدیریت یكپارچه ساحلی در سواحل مكران هستیم كه هم اینك وجود ندارد.
وی ادامه داد: در مرحله بعد یك حوزه یكپارچه تصمیم گیری و تصمیم سازی لازم است زیرا بخشی از این سواحل مكران در اختیار سیستان و بلوچستان و بخشی در اختیار استان هرمزگان است.
ابراهیم زاده افزود: به نظر می رسد یك ساختار جدید تحت عنوان استان باید برای این منطقه تعریف شود به طوری كه چند شهر وابسته به استان هرمزگان و چند شهر سیستان و بلوچستان كه در سواحل مكران قرار دارند را از این دو استان جدا و تبدیل به استان جدید كنیم.
استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان با بیان اینكه تشكیل استان جدید زمینه ساز تصمیم گیری یكپارچه در سواحل مكران است گفت: در مرحله بعد با تصویب سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور و هیات دولت اختیارات ویژه ای به این منطقه داده شود تا استاندار این منطقه استاندار ویژه شود تا حق شركت در هیات دولت را داشته باشد و بخشی از اختیارات هیات دولت نیز به استان جدید باید تفویض شود.
وی تاكید كرد: در این صورت می توان آن مدیریت یكپارچه ساحلی و پسكرانه را در این منطقه محقق كرد و همچنین تصمیم سازی و سیاست ها را اعمال كرد.
ابراهیم زاده ادامه داد: همچنین می توان شورای تصمیم سازی را اگر استان مستقلی تعریف شود مدنظر قرار داد.
وی گفت: همچنین باید بخشی از اختیارات وزارت امور خارجه، وزارت كشور، هیات دولت و سازمان برنامه بودجه به این منطقه واگذار شود كه مسئولان آن بتوانند تصمیم سازی و برنامه ریزی و سیاست گذاری راهبردی یكپارچه انجام دهند.
رئیس دانشكده علوم زمین و جغرافیای دانشگاه سیستان و بلوچستان بیان كرد: اگر اختیارات این منطقه تفویض و مدیریت یكپارچه شود در آن صورت است كه ما می توانیم امیدوار باشیم كه این تشكیلات شكل خواهد گرفت و به نتیجه می رسد اما اگر قرار باشد در قالب چند شهرستان سیستان و بلوچستان و چند شهرستان استان هرمزگان با ادارات كل مختلف باشد قطعا هیچ زمانی شاهد تحقق اهداف در این منطقه نخواهیم بود.

** تعریف ساختار سازمانی و اجرایی سواحل مكران ضروری ترین و فوری ترین اقدام مورد نیاز
پروفسور ابراهیم زاده گفت: ضروری ترین و فوری ترین اقدام فعلی برای توسعه سواحل مكران تعریف ساختار سازمانی و اجرایی است كه به 2 شكل سازمان ملی یا استان مستقل و ویژه با اختیارات ویژه می توان تعریف كرد.
استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان بیان كرد: بخش اعظمی از صنایع، طرح ها و برنامه ها و توسعه را در بخش غربی سواحل مكران یعنی در حوزه جاسك طراحی و جانمایی كرده اند كه این اشتباه است.
ابراهیم زاده افزود: چابهار تنها نقطه ای است كه ضمن برخورداری از عمیق ترین سواحل و سهل وصول ترین مسیر به آسیایی مركزی و افغانستان زیر ساخت ها مورد نیاز را دارد.
وی با بیان اینكه چابهار به بازارهای جهانی نزدیك تر است گفت: گرانیگاه سواحل مكران باید چابهار باشد زیرا با این محوریت و با آن اختیارات ویژه می توان به توسعه منطقه امیدوار بود.
ابراهیم زاده تاكید كرد: قبل از هر اقدامی ساختار و سازمان باید تعریف كنند ضمن اینكه كل سیستان و بلوچستان نیز باید تبدیل به چند استان شود تا زمینه توسعه آن فراهم شود.
وی تاكید كرد: سیستان و بلوچستان بزرگترین و توسعه نیافته ترین استان كشور محسوب می شود زیرا یك مدیریت واحد نمی تواند این استان را كنترل و به آن رسیدگی كند.
استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان افزود: ضروری است سیستان و بلوچستان حداقل تبدیل به سه یا چهار استان شود كه در این زمینه طرحی برای آن پیش بینی شده است كه توجیه علمی، فنی، اقتصادی، سیاسی، قومی، مذهبی و غیره دارد.
وی افزود: تقسیم سیستان و بلوچستان به چند استان مستقل منفعت اقوام، مذاهب، توسعه و غیره را در پی دارد.
وی درباره برخی نگرانی برای تقسیم شدن سیستان و بلوچستان كه امكان بهره مندی مزایای سواحل مكران برای دیگر نقاط را به همراه نداشته باشد گفت: سواحل مكران بدون دیگر نقاط این استان در صورت تبدیل شدن به استان مستقل معنا پیدا نخواهد كرد.
پژوهشگر برجسته سیستان و بلوچستان ادامه داد: اگر منافعی در منطقه باشد بین چند استان مستقل شده از سیستان و بلوچستان تقسیم خواهد شد چون سواحل مكران مبدای برای دیگر مناطق است، مهم به توسعه رسیدن این سواحل است.
وی افزود: سواحل مكران در صورت پیشرفت و تحقق اهداف نه تنها برای سیستان و بلوچستان بلكه برای ایران فضا برای توسعه ایجاد می كند.
ابراهیم زاده تاكید كرد: نشرعواید توسعه است كه زمینه ساز پیشرفت سایر مناطق می شود.
وی گفت: سواحل مكران بنا به هر عنوانی آباد شود عوایدی كه در نقطه ایجاد می كند كمتر از 10 درصد است و بیشتر آن نشر این منفعت هاست.
استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان با بیان اینكه سود حاصل از سواحل مكران بر همه حوزه ها نشر پیدا می كند گفت: توسعه یافتگی جاسك در كنار چابهار تحول در كشور را به همراه دارد.

** محوریت قرار گرفتن چابهار به عنوان مركزیت توسعه سواحل مكران منطق علمی دارد
استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان بیان كرد: منطق علمی چابهار هم اینك در اولویت است و باید به عنوان مركزیت انتخاب شود.
وی با اشاره به جایگاه بالای بندر چابهار گفت: بندر گوادر پاكستان نه تنها در حال حاضر بلكه 100 سال آینده نیز امتیازاتی كه چابهار از آن برخوردار است را نخواهد داشت زیرا در مناسبات و مبادلات تجاری پسكرانه مهم است كه در چابهار امتیازاتی وجود دارد كه در گوادر به دلیل كوهستانی و صعب العبود بودن و وجود برخی مشكلات قومی مشاهده نمی شود.
ابراهیم زاده افزود: چابهار امن ترین، كوتاه ترین و بهترین مسیر برای تجارت است زیرا علاوه بر نداشتن هیچ گونه پیچیدگی قومی متصل به پسكرانه بزرگی به نام ایران بوده كه انواع امكانات و غیره سرشار است.

** «زمان» شاه كلید مهم استفاده از ظرفیت چابهار
وی گفت: زمان در استفاده از ظرفیت های چابهار مهم است به طوری كه هر كشوری كه جلوتر از دیگران گام بردارد سرمایه ها را زودتر جذب می كند.
استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان با بیان اینكه كشش پذیری مكان برای سرمایه گذاری مهم است گفت: هندوستان به دلیل ویژگی های بسیار ویژه و خاص چابهار به دنبال سرمایه گذاری در این بندر است كه این امر سرعت پیشرفت و استفاده از ظرفیت ها را افزایش می دهد.
وی بیان كرد: اگر دولت عزم جزم داشته باشد برای توسعه بندر چابهار نه تنها گوادر برای ما رغیب و تهدید محسوب نمی شود بلكه می تواند مكمل باشد.
ابراهیم زاده گفت: حركتی لاك پشتی توسعه سواحل مكران و چابهار كه از 10 سال گذشته در حال انجام است باید متحول شود.
وی تاكید كرد: در این راستا باید عزم ملی شكل گیرد تا در قالب یك برنامه پنج ساله چابهار را بتوان به نقطه شروع توسعه آفرینی ملی تبدیل كرد.
وی با بیان اینكه توسعه چابهار یك همدلی و همراهی می خواهد گفت: دولت، ملت و قانون باید به طور همه جانبه اراده خود را یكجا بر این تحول و توسعه مسمم كنند تا كشور و منطقه را متحول كند.
استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان با بیان اینكه چابهار هاب بین المللی است اما گوادر نه گفت: در مناسبات بین المللی چابهار دیده شده است به طوری كه برای آن هم هاب نفت و گاز، مواد معدنی و تولیدات بین المللی از صنایع فولاد و پتروشیمی مد نظر قرار گرفته اند.

** چابهار كانون و محور اصلی منطقه ساحلی مكران
مدیركل دفتر جذب و حمایت از سرمایه ‌گذاری استانداری سیستان و بلوچستان نیز در این میزگرد گفت: منطقه ساحلی مكران متشكل از پنج شهرستان سیریك، جاسك، میناب، كنارك و چابهار در مجاورت دریای عمان و آبهای آزاد و حد فاصل تنگه هرمز تا خلیج گواتر واقع شده است.
دكتر ماندانا زنگنه افزود: شهر چابهار به عنوان كانون و محور اصلی سواحل مكران به واسطه قرارگیری در محل تلاقی محور شرق و بزرگراه ساحلی از اهمیت ویژهای برخوردار است.
وی ادامه داد: منطقه ساحلی مكران به دلیل قرارگیری در مسیر محور شرق، به استانهای خراسان جنوبی و كرمان متصل می شود و همچنین به واسطه قرارگیری در امتداد محور بزرگراه ساحلی با استانهای كرمان، یزد، بوشهر و فارس ارتباط برقرار می كند.
مدیركل دفتر جذب و حمایت از سرمایه ‌گذاری استانداری سیستان و بلوچستان گفت: توسعه منطقه ساحلی مكران از سیریك و جاسك تا چابهار و گواتر بر اساس توسعه دریا محور و در قالب توسعه درونزای مبتنی بر ظرفیتها و مزیتهای نسبی منطقه و جوامع ملی آن شكل می گیرد.
زنگنه با بیان اینكه توسعه سواحل مكران نمی تواند جدا از اهداف ملی كشور و اسناد فرادست باشد گفت: برای تبیین فرایند و چگونگی توسعه و عمران سواحل مكران باید از سند ملی آمایش سرزمین كشور به منظورهمسویی توسعه منطقه با رشد و توسعه ملی و همچنین سایر اسناد بالادست ملی و منطقه ای بهره گرفت.

** چابهار دورازه ایران به بازارهای جهانی
وی گفت: بندر چابهار به دلیل برخورداری از منطقه آزاد و موقعیت متمایز و منحصر به فرد از پتانسیل بالایی برای برقراری ارتباط با سایر كشورهای جهان برخوردار است.
مدیركل دفتر جذب و حمایت از سرمایه ‌گذاری استانداری سیستان و بلوچستان افزود: با این وجود ظرفیت های فراوان بخش قابل توجهی از این پتانسیل در شرایط كنونی مغفول مانده است كه در صورت تامین زیرساختها و پیش نیازهای مورد نیاز برای شكل گیری روابط عملكردی با سایر كشورها می تواند از حالت بالقوه به بالفعل تبدیل شود.
زنگنه افزود: تعاملات عملكردی بندر چابهار با سایر كشورهای جهان، بیشتر منحصر به كشورهای حوزه دریای عمان و خلیج فارس شده است.
وی با اشاره به ظرفیت گردشگری سواحل مكران گفت: بخش قابل توجهی از بنادر موجود در منطقه ساحلی مكران پتانسیل ایفای نقش تفریحی و گردشگری را دارند.
زنگنه تاكید كرد: بنادر با عملكرد صرف صیادی و یا تجاری به بنادر چند منظوره تبدیل شوند و در منطقه مزیتهای بالقوه گردشگری را به مزیت بالفعل تبدیل كرد.
وی اظهار داشت:منطقه مكران دارای 62 بندر صیادی و سه مركز تخلیه صید است كه بخش عمده مراكز تخلیه صید در سواحل سیستان و بلوچستان قرار گرفته اند.
زنگنه افزود: صیدهای حوزه رمین و پسابندر در مراكز تخلیه صید چابهار و زرآباد، صیدهای حوزه جاسك در مركز تخلیه جاسك و صیدهای حوزه بندرعباس و كلاهی در مركز تخلیه میناب تخلیه می شود.
مدیركل دفتر جذب و حمایت از سرمایه ‌گذاری استانداری سیستان و بلوچستان تاكید كرد: در مجموع می توان گفت ارتباطات و تعاملات عملكردی منطقه ساحلی مكران در مقایسه با سایر بنادر كشور بسیار ضعیف تر است و توجه به چرایی این مسئله با توجه به پتانسیلهای بسیار بالای منطقه برای برقراری ارتباط با بنادر سایر كشور و نیز بنادر داخلی به صورت دوچندان ضرورت دارد.
زنگنه با اشاره به قابلیتها و مزیت های نسبی سواحل مكران كه می تواند بر اساس آن فرایند توسعه را تسریع كند بیان كرد: ظرفیت و مزیت نسبی استفاده از سواحل دریای عمان به عنوان آلترناتیوی فراتر از سواحل خلیج فارس، امكان ایجاد ظرفیتهای پایانه ای و فروش نفت به عنوان آلترناتیوی به غیراز خلیج فارس، بستری برای استراتژی نیروی دریایی در سواحل دریای عمان، تجارت فرا منطقه ای و بین المللی با سطوح ملی، منطقه ای و با تأكید بر كشورهای آسیای غربی و ظرفیتهای محیطی برای تخصیص منابع جمعیتی و سرمایه ای برای جذب جمعیت به عنوان محركهای از جمله این ظرفیت ها محسوب می شوند.
وی ارتباط مستقیم با آبهای آزاد از طریق سواحل دریای عمان، ظرفیتهای متمایز ساحلی برای گردشگری به خصوص در حد فاصله چابهار تا بندر گواتر، ظرفیتهای گسترده شیلات در سواحل و دریای عمان، زمینه های توسعه كشاورزی به خصوص در زرآباد به عنوان ظرفیت توسعه محلی، امكان ارتباط زمینی بین جاسك، چابهار و بندر گواتر، تركیب جمعیتی و قومی منطقه به عنوان ظرفیتهای منطقه ای، وجود شبكه حمل ونقل سه گانه دریایی، هوایی و زمینی در منطقه و بستر محیط طبیعی و محیط زیستی منطقه را از دیگر توانمندی ها سواحل مكران ذكر كرد.
مدیركل دفتر جذب و حمایت از سرمایه ‌گذاری استانداری سیستان و بلوچستان تاكید كرد: درواقع مزیتهای فوق ناشی از دسترسی به آبهای آزاد، بندرها، منطقۀ آزاد تجاری-صنعتی چابهار، بازارچه های مرزی، شبكه حمل ونقل سه گانه، ذخایر معدنی و كانیهای غیرفلزی، اراضی مستعد پرورش میگو، دشت حاصلخیز میناب، پتانسیلهای طبیعی و فرهنگی گردشگری وغیره است.
وی گفت: علاوه بر منابع طبیعی و فرهنگی كه شرایط لازم را برای جذب توریسم فراهم می كند، وجود منطقه آزاد تجاری- صنعتی، بنادر و فعالیتهای بازرگانی، محصولات صنعتی، تجاری، كشاورزی، آبزیان وغیره موجود در آنها می تواند به مبادلات اقتصادی و اجتماعی این منطقه با سطوح ملی و فراملی كمك كرده و رشد اقتصادی سرشاری را برای كشور رقم بزند.

** گذری بر ماموریت ها و اهداف توسعه سواحل مكران
مدیركل دفتر جذب و حمایت از سرمایه ‌گذاری استانداری سیستان و بلوچستان گفت: برای دستیابی به چشم اندازهای توسعه سواحل مكران ماموریت ها و اهدافی نظیر احیای جایگاه و نقش تاریخی و راهبردی بنادر منطقه در مسیر جاده ابریشم، جاده مروارید و سایر شاه راههای شمالی- جنوبی و شرقی- غربی جهانی، توسعه شبكه حمل ونقل فراگیر، مجهز و كارآمد در چارچوب و لازم با توسعه اقتصادی اجتماعی منطقه، ایجاد پیوندهای مناسب جاده ای، ریلی و هوایی با محور شرق كشور، ایجاد پیوندهای بهینه منطقه ای و استانی با تاكید بر توسعه راههای روستایی، راههای فرعی و محورهای بین-استانی و ایجاد پیوندهای مناسب فرامنطقه ای با همسایگان شرقی ازجمله كشورهای آسیای میانه، كشورهای حوزه دریای عمان و اقیانوس هند و همسایگان جنوبی مدنظر قرار گرفته است.
وی ایجاد پیوندهای اقتصادی و تجاری فرامنطقه ای ازطریق حمل ونقل دریایی و خطوط كشتیرانی مستقیم، منظم و مجهز، تبدیل بندر چابهار به مگاپورت، تبدیل بندر جاسك به قطب حمل ونقل غرب منطقه و یكی از دو قطب حمل ونقل كل منطقه، بهره برداری بهینه از بنادر شرق تنگه هرمز با تقسیم كار مناسب و متناسب با ظرفیتها و عملكردهای حمل ونقلی آنها، گسترش و توسعه زیرساختهای ارتباطی و فناوری اطلاعات برای رشد اقتصادی و ایفای نقشهای فراملی، تبدیل منطقه به هاب ارتباطات، ایجاد صنایع شیمیایی و پتروشیمی مبتنی بر خوراك مایع و گاز با تمركز بر تولید محصولات دارای بازار جهانی مطلوب، متنوع كردن پایانه های صادرات نفت خام و ایجاد مخازن ذخیره سازی، بنادر صادراتی و خطوط لولة انتقال نفت خام و گاز طبیعی در منطقه، ایجاد خوشه های صنعتی مبتنی بر خوراك فرآورده های نفت و گاز در منطقه مكران را از دیگر اهداف ذكر كرد.
وی افزود: همچنین درنظرگرفتن مشوقهای اقتصادی برای سرمایه گذاران داخلی و بین المللی برای ایجاد زیرساختهای موردنیاز، واگذاری زمین و عقد قراردادهای بلند مدت سرمایه گذاری با اولویت كشورهای همسایه برای استقرار صنایع متكی به نفت و گاز در منطقه مكران با رویكرد صادراتی، حمایت از احداث و توسعه مراكز آموزشی و ارتقای مهارتهای نیروهای بومی منطقه مكران و درنظرگرفتن اولویت برای مشاركت سرمایه گذاران، پیمانكاران و فعالان اقتصادی بومی در طرحها از دیگر ماموریت ها و اهداف توسعه سواحل مكران است.

**كمك های فنی و اعتباری برای ایجاد و توسعه مجتمع های تولیدی صادرات گرا در سواحل مكران
مدیركل دفتر جذب و حمایت از سرمایه ‌گذاری استانداری سیستان و بلوچستان گفت: با توجه به اهمیت توسعه سواحل مكران در راستای تاكید رهبر معظم انقلاب بر ضرورت توسعه مناطق ساحلی جنوب شرق كشور طرحی تحت عنوان كمك های فنی و اعتباری برای ایجاد و توسعه مجتمع های تولیدی صادرات گرا در سواحل مكران با اعتبار هزار و 600 میلیارد ریال تعریف شد.
زنگنه افزود: این طرح عملا با مبادله موافقتنامه مالی بین وزارت صنعت، معدن و تجارت و معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی وقت رئیس جمهور و ابلاغ آن به سازمان در سال 92 وارد مرحله عملیاتی شد.
وی ادامه داد: دستگاه اجرایی این طرح بنا بر مصوبه سال 93 هیات وزیران به سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران تغییر یافت.
مدیركل دفتر جذب و حمایت از سرمایه ‌گذاری استانداری سیستان و بلوچستان افزود: با نظر معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی وقت ریاست جمهوری در موافقتنامه طرح مذكور 2 پروژه 'ساخت شناور' با تمركز بر شناورهای شیلاتی و ' ایجاد و توسعه صنایع صادرات گرا' با تمركز بر صنایع تبدیلی میوه های گرمسیری و مزیت های كشاورزی و شیلاتی منطقه تعریف شد.
زنگنه افزود: این اعتبار برای 2 استان هرمزگان و سیستان و بلوچستان است و مبلغ پیش بینی شده آن تا پایان برنامه ششم توسعه 6042 میلیارد ریال است.
وی تاكید كرد: نقش آفرینی سواحل مكران در مقیاس جهانی یكی از پیش شرطهای اساسی برای توسعه این منطقه است .
مدیركل دفتر جذب و حمایت از سرمایه ‌گذاری استانداری سیستان و بلوچستان افزود: در سطح مقیاس منطقه ای نیز سیاستهای اجرایی مختلفی نظیر توسعه و عمران زیرساختهای ارتباطی، ایجاد هاب هوایی و ترمینال هوایی بین المللی، ایجاد سالن ها و فضاهایی در سطوح جهانی برای برگزاری تمام اجلاسها و همایشهای بزرگ در این منطقه و ساخت و سرمایه گذاری زنجیره های هتل سازی در استاندارد هتلهای پنج ستاره در این منطقه ضروری است.
زنگنه گفت: برای بازیگر شدن این مكان جغرافیایی در شبكه جریانهای اقتصادی جهانی نیز اتصال منطقه آزاد و شهر چابهار با سایر شهرهای حاشیه شمالی اقیانوس هند در گام نخست و بنیانگذاری سازمان بین المللی اتحادیه شهرهای شمالی اقیانوس هند در چابهار برای گردهمایی شهرداران و مدیران شهری برای اجلاس های دوسالانه در این شهر ضروری است تا در چنین وضعیتی شهر چابهار به مرور به عنوان بازیگر صحنه نظام منطقه ای بین المللی در آینده شود.
وی گفت: توسعه و برگزاری اجلاسهای متعدد با شهرهای آسیای مركزی و منطقه قفقاز در چابهار از دیگر برنامه ها باشد تا زمینه های اتصال این مناطق به چابهار در آینده بیشتر صورت گیرد.
زنگنه بیان كرد: ضروری است برای توسعه سواحل مكران مجموعه ای از سیاستهای تسهیلی و تشویق كننده برای سرمایه گذاری در نظر گرفته شود.
وی گفت: لازم است ساختارهای حقوقی، قانونی و رایزنی های مرتبط را برای تسهیل حضور بلندمدت سرمایه گذاران خارجی در این منطقه فراهم شود.
مدیركل دفتر جذب و حمایت از سرمایه ‌گذاری استانداری سیستان و بلوچستان اظهار داشت: به نظر می رسد با توجه به نیاز كشورهای آسیای مركزی برای دستیابی سریع به بازارهای جهانی واگذاری بخشی از فرآیند توسعه بنادر این منطقه به این كشورها مفید خواهد بود.
زنگنه گفت: از نكات مهم این است كه توسعه باید با برنامه ریزی و مدیریتی یكپارچه صورت گیرد تا از عواقب ناشی از توسعه تك بعدی جلوگیری شود.
وی تصریح كرد: توسعه صنعتی بدون در نظر گرفتن ابعاد اجتماعی و فرهنگی آن عواقب ناگواری را برای اجتماعات محلی رقم خواهد زد.
زنگنه بر مدیریت یكپارچه در توسعه سواحل مكران و تسریع بر راه اندازی خط ریلی چابهار - زاهدان تاكید كرد.

** سواحل مكران گنج نهفته ایران
رئیس پارك علم و فناوری سیستان و بلوچستان نیز در این میزگرد گفت: سواحل مكران با دارا بودن ظرفیت های ژئوپلیتیكی فوق العاده اقتصادی، امنیتی، دسترسی، ارتباطات منطقه ای و بین المللی قدرت در كشور است كه تاكنون آن طور كه باید مورد توجه قرار نگرفته است.
دكتر محمدنبی شهیكی تاش افزود: توسعه آینده كشور با توجه به موقعیت جغرافیایی و ساحلی دریای عمان وابسته به طراحی سیاست های كارآمد و استفاده بهینه از كاركرد سواحل مكران است.
این استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان تاكید كرد: یكی از مهمترین قابلیتهای این منطقه مجاورت آن با آبهای آزاد بین المللی در تمامی مرز جنوبی، همسایگی مستقیم با كشورهای پاكستان و افغانستان، و به طور غیرمستقیم با كشورهای آسیای مركزی از طریق تركمنستان است كه یك راه غیرقابل چشم پوشی برای این كشورهای محصور در خشكی به جز پاكستان به دریاهای آزاد محسوب می شود.
وی بیان كرد: سیستان و بلوچستان در مسیر 2 كریدور از سه كریدور ترانزیتی بزرگ دنیا قرار دارد كه این امر منطقه مكران را به عنوان مركز ثقل محور ترانزیتی محور شرق مطرح می كند.
رئیس پارك علم و فناوری سیستان و بلوچستان تاكید كرد: در صورت راه اندازی محور ترانزیتی شرق كشور كه از بندر چابهار آغاز و با عبور از شهرهای این استان و خراسان جنوبی، رضوی و شمالی به كشورهای آسیای میانه ختم می شود كشور از نظر اقتصادی متحول خواهد شد.

**چابهار چهار راه اصلی كریدور جنوبی تجارت جهانی
شیهكی افزود: بندر چابهار یكی از چهار راههای اصلی كریدور جنوبی تجارت جهانی نیز محسوب می شود.
وی افزود: این بندر به علت موقعیت استراتژیك خود و دستیابی به آبهای آزاد بین المللی جایگاه ویژه ای در مبادلات بین ایران و سایر نقاط منطقه دارد و نسبت به سایر نقاط ساحلی ایران مزیتهای خاص خود را دارد.
وی ادامه داد: آب های عمیق در خلیج چابهار شرایط پهلوگیری كشتی های بزرگ و ایجاد تاسیسات بندری را فراهم می كند و این بندر مهمترین بندر تجاری خارج از حوضچه خلیج فارس نیز محسوب می شود.

**مشكلات توسعه در محدوده سواحل مكران نهادی است
استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان با بیان اینكه مشكلات توسعه در محدوده سواحل مكران نهادی است گفت: عدم وجود زیرساخت های مناسب گردشگری، زیرساخت های بندری، زیرساخت های صنعتی و زیرساخت های كارآفرینی باعث كندی روند توسعه در این ناحیه شده است.
وی افزود: همچنین نیاز است تا با طراحی سازمان اقتصادی و مكانیزم تامین مالی مناسب برای این محدوده بخش خصوصی برای سرمایه گذاری ترغیب شود.
شیهكی تاكید كرد: در كنار موارد ذكر شده باید پذیرش اجتماعی و همگرایی مردمی را در منطقه به وجود آورد و طراحی سازمان اجتماعی برای همگرایی هر چه بیشتر در دستور كار قرار گیرد.
وی تصریح كرد: سیاست توسعه ای پایدار در منطقه سواحل مكران باید به گونه ای باشد تا تعداد بیشتری از مردم را قادر سازد كه در فعالیت های تولیدی و صنعتی مشاركت داشته باشند و سهیم شوند تا به افزایش رفاه هم به صورت ناخالص و هم به صورت خالص منجر شود.
رئیس پارك علم و فناوری سیستان و بلوچستان بیان كرد: در مدل توسعه فعلی توجه جدی به توانمندسازی جامعه محلی و استفاده از ظرفیت اجتماعی محلی نشده است.
وی افزود: در منطقه سواحل مكران انواع توان های طبیعی، محیطی، تاریخی، فرهنگی، انسانی و غیره وجود دارد.
شیهكی دسترسی به آب های آزاد بین المللی خارج از تنگه هرمز و امكان ارتباط با كشورهای شرق آسیا، شبه قاره هند، كشورهای حاشیه خلیج فارس و بازار های آفریقایی، شرایط ممتاز ترانزیت خارجی میان اروپا و آسیای مركزی با آب های شرقی و جنوب، اقلیم مناسب برای كشت محصوالت گرمسیری، صنایع تبدیلی و فرآوری وابسته به محصولات كشاورزی، وجود منابع غنی دریایی و آبزیان و اراضی برای توسعه فعالیت های شیلاتی، صیادی و صنایع مرتبط با آن، واقع شدن در
مجاورت آب های گرم دریای عمان و اقیانوس هند به عنوان قابلیت محوری و موثر، برخورداری از مركز آموزش عالی علوم دریایی و دریانوردی، بهره وری از نزدیك ترین مسیر به كشورهای آسیای میانه برای ترانزیت كالاهای بین المللی و انتقال محصولات، وجود انرژی خورشیدی و باد و اقلیم مناسب برای گردشگری را از جمله مزیت های منطقه برشمرد.
وی تاكید كرد: استفاده از مزیت ها به منظور كاهش نقاط ضعف می تواند نقش مهمی در توسعه منطقه ای و ملی را به همراه داشته باشد و موجب اقتدار ملی در سطح كلان خواهد شد.
استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان افزود: همچنین این سواحل دارای خلیج ها و خورهای مناسبی برای ایجاد بندرها و فعالیت های اقتصادی است.
وی افزود: این سواحل به سبب قرار گرفتن در هارتلند انرژی پتانسیل تبدیل شدن به هاب پتروشیمی در منطقه را دارند و علاوه بر این با بسترسازی مناسب حوزه های دارای مزیت منطقه همچون حوزه های انرژی های تجدیدپذیر، آبزیان و جلبك ها، گیاهان گرمسیری، بیوتكنولوژی، گردشگری و حوزه صنایع خالق می توان زمینه توسعه اقتصاد دانش بنیان را در چرخه اقتصاد محلی به وجود آورد و كسب وكارها را به حوزه فعالیت های دانش بنیان سوق داد.
رئیس پارك علم و فناوری سیستان و بلوچستان تصریح كرد: برای محقق شدن اهداف و موفقیت در تحقق برنامه ها، نیازمند به پیروی از مدلی مبتنی بر دانش هستیم تا نه تنها اقتصاد این منطقه مقاوم شود بلكه زمینه های تجاری سازی آن و در نهایت ایجاد اشتغال پایدار با توجه به برنامه های دولت برای استقرار خیل عظیمی از جمعیت در این منطقه فراهم شود.
7316 **6081