روزی برای تالاب های تشنه

به گزارش خبرنگار ایرنا، 13 بهمن 1349 نمایندگان 18 كشور در هتل رامسر به دعوت سازمان حفاظت محیط زیست ایران گرد هم آمدند و تفاهمنامه ای را امضا كردند كه محتوا و هدف آن، حفاظت از تالاب های كشورهای عضو بود، تفاهمنامه ای كه به خاطر میزبانی رامسر از آن نشست و پیشنهاد ایران برای تدوین آن، به كنوانسیون رامسر معروف شد.
كنوانسیون رامسر كه به منظور حفاظت از تالاب های سراسر جهان تشكیل شده، در حال حاضر 169 عضو دارد و افزون بر 2 هزار و 100 تالاب را زیر پوشش قرار داده است. این كنوانسیون از سال 1353 به عنوان تشكلی بین‌المللی و رسمی زیر پوشش یونسكو قرار گرفت.
كنوانسیون بین المللی رامسر یك مقدمه و 12 ماده در مورد حفاظت از تالاب های جهان دارد و فهرستی از تالاب های مهم جهان نیز توسط این كنوانسیون تهیه شده است. از این كنوانسیون كه در حال حاضر مقر اصلی آن در شهر ' گلند ' سوئیس قرار دارد و نام رامسر نیز روی نشان و پرچم آن ثبت شده است، به عنوان پیشروترین كنوانسیون محیط زیستی جهان یاد می شود.
اهمیت این كنوانسیون به این دلیل است كه از نظر كارشناسان، تالاب ها 10 برابر جنگل ها و حدود دویست برابر شالیزارها ارزش اكولوژیك دارند. كشورهای عضو كنوانسیون رامسر نیز وظیفه دارند كه تالاب های مهم خود را شناسایی و حفاظت كنند و با تنظیم و تهیه نقشه های اصلاحی، راه را برای حراست از این زیستگاه های باارزش و بهره برداری درست از آن ها هموار كنند. برنامه ریزی برای افزایش تعداد پرندگان در تالاب های ثبت شده و حفاظت از آن ها نیز از دیگر وظایف كشورهای عضو كنوانسیون رامسر است.
**گستردگی تالاب ها
در ایران سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت نیرو، وزارت جهاد كشاورزی، سازمان بنادر و كشتیرانی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی با الزامات اجرای مفاد كنوانسیون رامسر ارتباط مستقیمی دارند. دلیل این گستردگی هم، تعریفی است كه از تالاب ها و منطقه تحت حفاظت در كنوانسیون رامسر ارائه شده است.
بنا به تعریف از تالاب در كنوانسیون بین ‌المللی رامسر، آب‌ بندان ‌ها نیز در تعریف تالاب‌ ها قرار می‌ گیرند. در كنوانسیون رامسر تأكید شده كه علاوه بر مرداب ‌ها و باتلاق‌ ها، منابع آبی طبیعی یا مصنوعی اعم از دائمی و موقت كه آب در آن راكد یا جاری باشد و عمق آن بیشتر از 6 متر نباشد نیز در دسته تالاب‌ ها قرار می‌ گیرند. با این تعریف، مازندران تالاب‌ خیز‌ترین استان كشور است، چرا كه 876 آب ‌بندان با ظرفیت ذخیر 350 میلیون متر مكعب در این استان وجود دارد كه به گفته معاون فنی سازمان حفاظت محیط زیست مازندران، 25 آب ‌بندان در دسته آب ‌بندان‌های زیستی قرار دارند.
علی اكبر یداللهی به خبرنگار ایرنا گفت: سازمان حفاظت محیط زیست مازندران برای حفاظت از این 25 آب بندان زیستی شیوه نامه لایروبی و بهسازی تدوین كرده تا در طرح بهسازی تالاب‌ها كه اخیرا از سوی دولت مطرح شده این آب ‌بندان‌ ها به صورت مقطعی فقط لایروبی شوند و ساختارشان تغییر نكند.
بنا بر اظهارات این مسئول، در مازندران اقداماتی برای حفاظت از تالاب ها و مناطق مشابه تالاب برنامه ریزی هایی انجام شده است، اما خبرها و آمارها و مشاهدات نشان می دهند كه مانند روندی كه طی سال های اخیر در كشور مشاهده شده است، تالاب ها در مازندران نیز وضعیت مساعدی ندارند.
** حال نزار تالاب ها
حال و روز تالاب انزلی به عنوان یكی از تالاب های مهم كشور در گیلان و تالاب بین المللی میانكاله به عنوان یكی از مهم ترین ذخیره گاه های زیست كره دنیا در مازندران، بیانگر وضعیت تالاب ها در شمال ایران است. تالاب ها با تهدیدهای زیادی در سراسر دنیا مواجه هستند، اما این تهدیدها و آسیب ها در كشوری كه بنیانگذار پیشروترین كنوانسیون محیط زیستی دنیا بود و استانی كه نام یكی از شهرهای آن بر این معاهده مهم بین المللی گذاشته شده، بیشتر خودنمایی می كند.
در كنوانسیون بین المللی رامسر فهرستی به نام لیست ' مونترو Montreux ' وجود دارد كه نام یكی از شهرهای سوئیس است. این شهر میزبان چهارمین نشست اعضای اصلی كنوانسیون رامسر بود كه در آن نشست فهرستی از تالاب های در معرض نابودی یا تغییرات اكولوژیكی تهیه شد، فهرستی كه هر سال به روز می شود و تا كنون تعدادی از تالاب های ایرن نیز در این فهرست قرار گرفته اند. تالاب انزلی یكی از این تالاب هاست و تالاب میانكاله نیز با توجه به تغییرات وضعیت طی سال های اخیر، شرایط افزوده شدن به این فهرست را دارد. حتی وضعیت شكار پرندگان در تالاب فریدونكنار نیز این تالاب بین المللی ثبت شده در كنوانسیون رامسر را می تواند در فهرست مونترو قرار دهد.
تالاب میانكاله نخستین تالاب ثبت شده در كنوانسیون بین المللی رامسر است. تالاب فریدونكنار نیز دومین تالاب ثبت شده ایران در كنوانسیون رامسر است. هر دو تالاب در حال حاضر از نظر حفاظت از گونه های جانوری با مشكلات و تهدیدات زیادی مواجه هستند. شكار پرندگان به ویژه در تالاب 6 هزار هكتاری فریدونكنار كه از شالیزارهای منطقه تشكیل شده، سال هاست كه بحث برانگیز شده است.
** میانكاله در مسیر خشكی
از سوی دیگر خشك شدن حدود 10 درصد از تالاب میانكاله در سال های اخیر زنگ هشدار را برای مسئولان، مردم و محیط زیست مازندران و شمال ایران به صدا در آورده است. كاهش حقابه این تالاب به دلیل برداشت های بی رویه و بستن نهرهای منتهی به این تالاب و خشكسالی های اخیر سبب شده كه میانكاله به سمت خشك شدن و تغییرات اكولوژیكی حركت كند.
این تالاب 68 هزار و 800 هكتاری كه بخشی از آن در استان مازندران و بخشی دیگر هم در استان گلستان قرار گرفته، زیر نظر استان مازندران مدیریت می شود. میانكاله بدون محاسبه خشكی ها حدود 45 هزار هكتار مساحت دارد كه به گفته مسئولان، حدود 6 هزار هكتار از آن در چند سال اخیر به خاطر كم آبی و كاهش حقابه ها خشك شده است.
به گفته معاون فنی سازمان حفاظت محیط زیست مازندران، در حال حاضر بیشترین عمق آب تالاب میانكاله 2 متر است كه نشان می دهد این تالاب در وضعیت خوبی قرار ندارد.
اقدام به تصرف بخشی از زمین های خشك شده توسط بومیان نیز از دیگر تهدیدهای میانكاله است.
علی اكبر یداللهی اظهار داشت: مدتی قبل حدود صد هكتار از بخش های خشكیده میانكاله در جنوب این تالاب، به دست تعدادی از افراد برای كشت و زرع تصرف شد كه با ورود به موقع، از انجام این اقدام جلوگیری شد. كشت در این زمین ها ممكن است در سال اول به خاطر وجود ریزمغذی ها پرمحصول باشد. اما از سال دوم به بعد كیفیت زمین از بین می رود به خشكزار تبدیل می شود كه می تواند این زمین ها را به كانون ریزگرد تبدیل كند.
**تأمین حقابه
این مسئول احیای حقابه میانكاله را مهم ترین اقدام برای حفاظت از این زیستگاه مهم دانست و افزود: كم شدن آورده رودخانه ولگا كه مهم ترین منبع تغذیه دریای خزر است، تاثیر زیادی در خشك شدن میانكاله داشت. در منطقه خودمان هم حفر چاه های پرتعداد و بسته شدن نهرها و ساختن سدها سبب شد كه آب لازم برای حیات میانكاله وارد این تالاب نشود. ایجاد استخرهای پرورش ماهی در اطراف میانكاله نیز این وضعیت را تشدید كرد.
به گفته معاون فنی سازمان حفاظت محیط زیست مازندران، برای احیای میانكاله در حال حاضر به ورود 6 متر مكعب آب در ثانیه به این تالاب نیاز است.
یداللهی اظهار داشت: مشاوری برای اجرای طرح انتقال آب به میانكاله انتخاب شده تا یك متر مكعب بر ثانیه آب از نكارود به سمت میانكاله هدایت شود. از كانال های پایین دست هم با لایروبی و بهسازی حدود یك متر مكعب بر ثانیه آب برای احیای میانكاله می توان تأمین كرد كه لایروبی این كانال ها از سال 1395 تا كنون در حال انجام است. پارسال یك میلیارد و 800 میلیون تومان و امسال 3 میلیارد تومان برای لایروبی كانال هایی كه به میانكاله می رسند اختصاص داده شد.
این مسئول از در حال تغییر بودن گونه های گیاهی مناطق خشك شده تالاب میانكاله خبر داد و تصریح كرد: با خشك شدن بخشی از تالاب، گیاهان كنارآبزی جای گیاهان آبزی را می گیرند. در صورت تشدید این وضعیت، گیاهان سازگار با مناطق خشك جای گیاهان كنارآبزی را خواهند گرفت. این تغییر پوشش گیاهی، گونه های جانوری را نیز تغییر خواهد داد.
وضعیت كلی تالاب های كشور نشان می دهد كه مفاد كنوانسیون رامسر در ایران به شكل مناسبی مورد توجه قرار نگرفتند. اختصاص ندادن بودجه های مناسب به حفاظت از تالاب ها و بی توجهی به مسائل مهمی مانند حقابه آن ها و نكات زیست محیطی دیگر بیانگر حال ناخوش تالاب ها در ایران هستند. این وضعیت به نوعی بیان می كند كه ایران به عنوان بنیانگذار كنوانسیون رامسر فقط به آن بند از این كنوانسیون كه مربوط به ثبت تالاب ها بوده عمل كرده و اگر هم گامی برای حفاظت از تالاب ها برداشته، یا كافی نبوده، یا این كه در مسیر درستی قرار نداشت.
9927/1654