مسیر بازگشت نخبگان به كشور شفاف نیست

به گزارش روز یكشنبه خبرنگار گروه دانشگاه ایرنا، نشست «مسوولیت و برنامه حاكمیت برای متخصصان ایرانی بازگشته به كشور؛ فرصت ها و چالش ها» در دومین كنفرانس حكمرانی و سیاست گذاری عمومی در محل سالن همایش های بین المللی صدا و سیما برگزار شد.
بهرام صلواتی عضو اندیشكده مطالعات حاكمیت و سیاست گذاری در این پنل درباره مهاجرت معكوس نخبگان اظهار كرد: مهاجرت معكوس پدیده ای چرخشی و پیچیده است كه فرد برای بازگشت به وطن شرایط را بررسی می كند.
وی افزود: بیشترین مهاجرت افراد در قاره آسیا است؛ اما مهاجرت معكوس كمتر در این قاره انجام می شود.
صلواتی با اشاره به اینكه نیمی از مهاجران به كشور بازمی گردند، یادآور شد: در حال حاضر بازگشت نخبگان برای كشورهای در حال توسعه اهمیت بسیاری دارد.
عضو اندیشكده مطالعات حاكمیت و سیاست گذاری ادامه داد: سرمایه انسانی و نوآورانه در مهاجرت نخبگان اهمیت بسیاری دارد. در حال حاضر در كشورهای در حال توسعه، پدیده مهاجرت با توسعه یافتگی در هم آمیخته شده است.
به گفته صلواتی، مهاجرت به صورت اجباری، داوطلبانه و حمایتی صورت می گیرد و پیش از انجام مهاجرت باید شبكه سازی انجام شود.
وی افزود: ابتدا باید میان مهاجران و كشورها ارتباط و پیوند مناسبی شكل گیرد. هزینه پیوند با اجتماع باید مورد توجه قرار گیرد تا افراد خارج از كشور داوطلبانه ترغیب به بازگشت شوند.
عضو اندیشكده حاكمیت و سیاست گذاری با اشاره به تجربه چین برای بازگرداندن مهاجران خود اظهار كرد: چین از كشوری كه هزینه تولید كمتری داشت به كشوری استعدادگیر تبدیل شد. این كشور برای جذب نخبگان خارج از كشور خود برنامه ریزی های نرم افزاری و سخت افزاری بسیاری انجام داده و یك اكوسیستم برای مهاجرت معكوس به راه انداخته است.
به اعتقاد صلواتی، ایران برای بازگرداندن نخبگان به یك استراتژی كلان نیاز دارد؛ چرا كه مهاجرت معكوس اساسا در كشورهای در حال توسعه راه انتقال دانش و فناوری است و كشورها به دنبال استراتژی های مناسب هستند.
عضو اندیشكده حاكمیت و سیاست گذاری با اشاره به اینكه سیاست های مهاجرت معكوس خوب درك و پیاده نمی شوند، افزود: سیاست های مهاجرت معكوس می تواند در انتقال و توسعه انواع سرمایه در كشورهای فرستنده سرمایه های انسانی مالی نوآوری فناوری و اجتماعی طرح ریزی شود.

**شرایط زندگی برای مهاجران بازگشتی مهیا شود
محمد مروتی، عضو هیأت علمی دانشگاه خاتم در این پنل درباره مطالبات نخبگان پس از بازگشت به كشور اظهار كرد: شرایط باید برای زندگی كم دردسر افرادی كه به ایران بازمی گردند، فراهم شود.
وی افزود: از سوی دیگر هر مكانیزمی برای پاسخ دادن به نیازهای نخبگان بازگشتی منبعی برای رانت لایزال نباشد.
این استاد دانشگاه با اشاره به لزوم پیوند افراد با شرایط خاص خود گفت: در مقابل رانت، مسئولان باید یك سری از مزایای شهروندان داخلی را در اختیار مهاجران قرار دهند. بطور مثال فرایند جذب هیأت علمی باید به گونه ای متوازن انجام شود.
مروتی ادامه داد: از جمله مهم ترین دلایلی كه مانع ورود نخبگان به كشور می شود، مسائل اطلاعاتی و امنیتی است. بسیاری از ایرانیان مرجع و مبنای آزادی فعالیت های سیاسی خود را نمی دانند.
به گفته وی، قوانین ورود به و خروج از كشور هر سال عوض می شود؛ از این رو افراد در بسیاری از مواقع برای بازگشت با مانع رو به رو می شوند.
وی افزود: مهاجران خارج از كشور برای ترغیب به بازگشت باید فضایی را برای خود متصور شوند كه توانایی زندگی در جامعه را داشته باشند؛ چرا كه در غیر این صورت كشور نیز از تخصص این افراد بهره مند نمی شود.

** ورود به دانشگاه های دولتی ایران دژی نفوذناپذیر است
سعیده سعیدی عضو مركز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیك خاورمیانه در ادامه این نشست تخصصی با عنوان زنان و مهاجرت بازگشتی اظهار كرد: چالش های زنان تحصیل كرده بیشتر در حوزه ادغام تحصیلات در آموزش عالی است.
وی افزود: زنان مهاجر بازگشتی با تأكید به علوم انسانی به ایران می آیند و در این شرایط اولین اولویت فرد، دانشگاه به عنوان تنها امید و سرپناه آنها محسوب می شود.
عضو مركز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیك خاورمیانه با اشاره به اینكه عمده مهاجرت ها سرمایه گذاری بالفعل است، یادآور شد: باید بر روی مهاجران سرمایه گذاری كرد، مهاجرانی كه علاقمند بازگشت هستند، اما ترس باعث بالقوه ماندن آنها می شود.
به اعتقاد سعیدی، سیاست های دولت در بازگشت مهاجران به داخل كشور اهمیت بسیاری دارد؛ چرا كه آنها با ساختار آموزش عالی متفاوت رشد یافته اند و بازگشت آنها هزینه های عاطفی، مالی و انسانی بسیاری در پی دارد.
وی با اشاره به نگاه ابزاری دانشگاه های ایران به مهاجران تحصیل كرده، یادآور شد: در دانشگاه های ایران تنها برای استفاده كوتاه مدت مانند برگزاری كارگاه یا سمینار از تخصص مهاجران بازگشتی استفاده می كنند.
سعیدی ادامه داد: ورود به دانشگاه های دولتی ایران كاری بسیار پیچیده و همانند دژی نفوذ ناپذیر است.
وی در ادامه با اشاره به تفاوت دروس علوم انسانی در خارج و داخل ایران اظهار كرد: جایابی در ساختار آموزش عالی از جمله مهم ترین چالش های تحصیل كردگان علوم انسانی است كه كاری بسیار زمانبر و پیچیده به حساب می آید.
سعیدی افزود: از سوی دیگر تفاوت در سیلابس دروس در خارج و داخل كشور نیز بسیار متفاوت است كه در بسیاری از مواقع افراد را با مشكلات بسیاری رو به رو می كند.

** شرایط بازگشت به ایران شفاف نیست
علی مرتضی بیرنگ قائم مقام در امور بین الملل و رئیس مركز تعاملات بین المللی علم و فناوری معتقد است با توجه به مشخص نبودن شرایط بازگشت مهاجران به ایران تصمیم آنها برای بازگشت با تردید و تأخیر مواجه می شود.
وی افزود: بسیاری از افراد با هدف بازنگشتن به ایران خارج نمی شوند؛ اما پس از پایان تحصیلات در كشور مقصد با پیشنهادهای وسوسه انگیزی رو به رو می شوند كه ماندن را به بازگشت ترجیح می دهند.
به گفته بیرنگ، مسیر بازگشت به ایران شفاف نیست. افراد شرایط خود را به درستی نمی دانند. بنابراین تصمیم به آمدن به ایران را به عقب می اندازند.
قائم مقام در امور بین الملل و رئیس مركز تعاملات بین المللی علم و فناوری درباره موانع و چالش ها برسر راه مهاجران بازگشته به ایران گفت:
ناآشنایی با وضعیت علمی و فناوری كشور در حوزه تخصصی، فضای غیر شفاف در ایران، دغدغه مالی، مسئله سربازی برای پسران، فرآیند زمان بر تأیید مدارك و جذب دانشگاه ها و نبود یك مكانیزم مشخص جهت بازگشت به كشور از جمله مهم ترین چالش هاست.
به اعتقاد بیرنگ، دولت با افزایش احتمال موفقیت افراد پس از بازگشت می تواند به ورود نخبگان به كشور كمك كند؛ چرا كه هر كدام از این افراد می توانند برای وطن خود سرنوشت ساز باشند.
**9491**1584