اثرگذاري سد جيرفت بر تالاب جازموريان

آنان مي گويند : سالهاي زيادي است كه مديريت سد جيرفت، حقابه زيست محيطي رودخانه هليل را رها نمي كند و همين امر باعث به وجود آمدن چالش جازموريان شده اما كارشناسان سد اعلام مي كنند كه حقابه زيست محيطي به طور دائم در رودخانه هليل رها مي شود اما مشكل اينجاست كه عطش زمين به قدري بالا رفته كه آب هاي رهاسازي شده به مناطق پايين دست هليل نمي رسد.
در خصوص خشك شدن تالاب بزرگ جازموريان، اظهار نظرهاي زيادي شده و به نظر مي رسد آنچه كه امروز باعث شده فلَش انتقادها به سمت مديريت آب نشانه گرفته شود، خشكي مسير رودخانه هليل تا منطقه جازموريان بوده و اينگونه تصور مي شود كه سد جيرفت عامل اصلي ايجاد اين وضعيت است.
خبرگزاري جمهوري اسلامي دفتر جيرفت براي رسيدن به صحت و سقم اين ادعاها و همچنين بررسي بيشتر اين موضوع و شفاف سازي مسائل مربوط به سد جيرفت و هليل، ميزگردي با حضور عليرضا چهره نگار كارشناس ارشد سد و رئيس گروه بهره برداري و نگهداري از تاسيسات آبي شركت آب منطقه اي استان كرمان، مسعود افشاري پور مدير سد جيرفت، محسن فرامرزپور كارشناس و رئيس روابط عمومي اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري جنوب كرمان، جواد دريني كارشناس مسئول اداره امور بيابان اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري جنوب كرمان و محمدحسين افشار فعال حوزه محيط زيست و كارشناس علوم اجتماعي جنوب كرمان برگزار كرده است.
**ميزان حقابه رها شده طي 26 سال گذشته از سد جيرفت
كارشناس ارشد سد و رئيس گروه بهره برداري و نگهداري از تاسيسات آبي شركت آب منطقه اي استان كرمان گفت: از سال 71 تا آخر شهريورماه 96 بيش از 9 ميليارد و 300 ميليون متر مكعب ورودي و حدود 9 ميليارد 100 ميليون متر مكعب خروجي داشتيم.
عليرضا چهره نگار افزود: طي اين 26 سال حدود 500 ميليون متر مكعب از آب داخل سد جيرفت، تبخير و بيش از چهار ميليارد متر مكعب هم سرريز شده است.
وي ادامه داد: از اين ميزان آب حدود 2 ميليارد متر مكعب در بخش كشاورزي مصرف شده و 2 ميليارد و 500 ميليون متر مكعب هم به عنوان حقابه زيست محيطي رها سازي شده است.
كارشناس ارشد شركت آب منطقه اي كرمان گفت: برخي افراد با استناد به بخشنامه سال 89 عنوان مي كنند كه 8.6 دهم ظرفيت سد را بايد به عنوان حقابه زيست محيطي رها سازي كرد كه طبق همين بخشنامه، طي 26 سال گذشته بايدحدود 500 ميليون متر مكعب آب به عنوان حقابه زيست محيطي رها سازي مي شد.
وي ادامه داد: اين در حالي است كه ما طي اين سالها بيش از 2 ميليارد و 500 ميليون متر مكعب آب فقط براي بخش زيست محيطي رها كرده ايم.
چهره نگار تصريح كرد: اينكه پنج برابر سهميه مشخص شده، آب رها سازي كرده ايم براي اين نبوده كه بگوييم ما عاشق محيط زيست بوديم، بلكه به اين علت بود كه نمي توانستيم اين آب را نگهداريم و جز رها سازي آن، هيچ راه ديگري نداشتيم.
وي بيان كرد: سد جيرفت 336 ميليون متر مكعب ظرفيت نگهداري آب دارد و نمي تواند رودخانه هليل را ببلعد و همچنين اين آب به استان ديگري هم منتقل نمي شود، پس مجبوريم آن را رهاسازي كنيم.
چهره نگار اظهار داشت: برخي از همشهريان ما عنوان مي كنند اگر حقابه زيست محيطي رها سازي مي شود پس چرا آن را در مسير رودخانه نمي بينيم كه در اين رابطه بايد بگويم كه بعد از سيل سال 71 رسوبات زيادي، مسير رودخانه را در امتداد شهر جيرفت، پُر كرد و همين رسوبات باعث شده كه هر چقدر آب رهاسازي كنيم، جذب شده و مشخص هم نيست كه چند كيلومتر جلوتر، دوباره بيرون بيايد.
وي ادامه داد: قبل از سال 71 اگر 400 ليتر بر ثانيه آب در مسير رودخانه حركت مي كرد، همه مردم مي توانستند آن را ببينند اما امروز بايد بيش از 10 ميليون متر مكعب آب رها سازي كنيم تا مردم بتوانند جريان آب را ببينند كه در اين صورت بعد از گذشت مدت كوتاهي تمامي آب داخل سد، خارج مي شود.
رئيس گروه بهره برداري و نگهداري از تاسيسات آبي شركت آب منطقه اي استان كرمان تصريح كرد: رها سازي 850 ليتر آب بر ثانيه، به شهر جيرفت هم نمي رسد چه برسد به جازموريان، و اگر بخواهيم آب را به جازموريان برسانيم بايد حدود 700 متر مكعب بر ثانيه، آب از سد جيرفت خارج كنيم.
وي عنوان كرد: فروردين ماه 96 حدود 450 متر مكعب آب از سد جيرفت سرريز شد و مقداري از آن به جازموريان رسيد اما ديديم كه طي مدت كوتاهي، تمامي آن آب تبخير شد.
**سهم هر بخش، از بارش هاي سالانه مشخص شود
فعال محيط زيست و كارشناس علوم اجتماعي اظهار داشت: در كشوري مثل آمريكا، بر اساس بارش هاي سالانه، سهم هر بخش را از آب مشخص مي كنند.
محمدحسين افشار عنوان كرد: امروز جازموريان به عنوان يك منبع مولد به كانون بحران تبديل شده است در حالي كه كارشناسان با بررسي وضعيت تالاب هاي كشور در هزاران سال قبل، عنوان كرده اند كه در هيچ يك از اين بررسي ها، وضعيت فعلي جازموريان ديده نشده و جازموريان نبايد به اين وضعيت اسفناك دچار شود.
وي ادامه داد: به نظر من كاملا اشتباه است كه بخواهيم حالِ بدِ جازموريان را به خشكسالي ربط دهيم چرا كه اين تالاب بزرگ، به واسطه نبود مديريت صحيح آب به اين روز گرفتار شده است.
افشار گفت: اروپايي ها مدت زيادي است به اين نتيجه رسيده اند كه سد سازي يك اقدام اشتباه است و امروز هم اين روش در بين كشورهاي پيشرفته، كاملا منسوخ شده است.
وي با بيان اينكه در مسير رودخانه اي كه به دريا نمي ريزد نبايد سد ساخت اظهار داشت: متاسفانه روي رودخانه هليل جيرفت كه آب آن به دريا هم نمي ريزد، سد ساخته ايم اما حداقل بايد تا جازموريان، سهم و حقابه هر شهر و روستايي مشخص مي شد.
اين فعال محيط زيست با اشاره به زمين هاي كشاورزي بالا دست سد جيرفت عنوان كرد: سياست گذاري ما از همان ابتدا اشتباه بوده و عملا نبايد بدون توجه به زمين هاي پايين دست، كشاورزي را در بالا دست سد جيرفت گسترش دهيم.
وي بيان كرد: در بحث جازموريان، كارشناسان اعلام كردند كه اگر دير اقدام كنيم اين تالاب به كانون بحران تبديل مي شود اما مسئولان مربوطه در استان عنوان مي كردند كه بافت و خاك جازموريان به گونه اي است كه هيچ ريزگردي از اين تالاب بلند نمي شود.
اين فعال محيط زيست اظهار داشت: زماني كه جازموريان، آب داشت بادهاي داغي كه از سمت عربستان مي آمد را خنك مي كرد اما امروز آن كولر طبيعي وجود ندارد و يكي از دلايل مهمي كه امسال، پرتقال هاي كشاورزان جنوب كرمان بر سر شاخه هاي درخت، خشك شد، نبود همين كولر طبيعي بود.
وي تصريح كرد: جازموريان حتي به مناطق شمالي كشور هم خدمت مي كرد و نمي گذاشت بادهاي داغ عربستان، آنجا را تحت تاثير قرار دهد.
افشار ادامه داد: چرخه جازموريان به گونه اي بود كه به خودي خود توليد باران مي كرد و يادمان نمي رود كه در شهريورماه كه هيچ منطقه اي بارندگي نمي شد، در جنوب كرمان، هر بعداز ظهر بارندگي داشتيم اما چرا امروز خبري از آن بارش ها نيست.
وي تاكيد كرد: سد جيرفت يكي از عواملي است كه جلوي چرخه بارندگي جازموريان را گرفته است.
** 3600 ليتر بر ثانيه آب از سد جيرفت به عنوان حقابه زيست محيطي رها مي شود
مدير سد جيرفت هم اظهار داشت: هم اكنون به طور ميانگين در طول هفته، بيش از سه هزار و 600 ليتر بر ثانيه آب از سد جيرفت خارج مي شود به اين صورت كه 2 روز آن بيش از 9 هزار ليتر بر ثانيه و مابقي هفته 800 ليتر بر ثانيه آب صرفا براي محيط زيست رها مي شود.
مسعود افشاري پور اضافه كرد: سال گذشته 75 ميليون متر مكعب آب به سد جيرفت وارد شد اما مدتي بعد 145 ميليون متر مكعب آب از اين سد خارج كرديم كه بخش زيادي از آن براي محيط زيست رها شده است.
وي با تاكيد بر اينكه سال گذشته تمام ورودي آب به سد جيرفت 75 ميليون متر مكعب بود بيان كرد: در اظهار نظرهاي كارشناسي هم بايد منطقي صحبت كرد و در شرايطي كه 145 ميليون متر مكعب آب رها مي كنيم و به شهر جيرفت هم نمي رسد چگونه انتظار داشته باشيم كه 75 ميليون متر مكعب آب را رها كنيم و به جازموريان برسد.
افشاري پور ادامه داد: در صورتي مي توانيم آب سد را به جازموريان برسانيم كه همچون 20 سال قبل، ورودي آب داشته باشيم و آن زماني كه جازموريان در اوج خود بود، شب ها صداي غرش رودخانه در گوشمان مي پيچيد و حتي در تابستان هم اين رودخانه زنده بود.
وي بيان كرد: در آن دوران، رودخانه هليل سالانه بيش از يك و نيم تا 2 ميليارد متر مكعب آب به ما مي داد در حالي كه سال گذشته ورودي آب ما فقط 75 ميليون متر مكعب بود.
افشاري پور گفت: در تمام ماه هاي سال گذشته، خروجي آب از سد جيرفت، بيشتر از ورودي بوده و تنها در اسفندماه، اين ميزان مساوي شد.
وي اظهار داشت: آب سد جيرفت به مدت 2 روز در هفته، براي نيروگاه برق استفاده مي شود كه طي اين 2 روز، ثانيه اي 9 هزار ليتر آب از سد خارج مي كنيم و تمامي آن صرف محيط زيست مي شود اما بايد قبول كنيم كه ما در بحران خشكسالي قرار داريم و آب موجود را هم بايد با تدبير هوشمندانه اي خارج كنيم تا خدايي ناكرده با مشكل بي آبي مواجه نشويم.
مدير سد جيرفت تاكيد كرد: بايد به گونه اي برنامه ريزي كرد تا بتوانيم در طول سال، هم آب بخش كشاورزي و هم آب مورد نياز محيط زيست را تامين كنيم.
وي تصريح كرد: برخي از افراد طي روزهاي اخير، به استناد يك بخشنامه از ما شكايت كردند كه چرا طبق بخشنامه سال 89، حقابه زيست محيطي را رها سازي نمي كنيد اما اين در حالي است كه بيش از پنج برابر مقدار ذكر شده در همان بخشنامه، آب براي محيط زيست رهاسازي مي شود اما عطش زمين زياد شده و اين آب در مدت زمان كوتاهي جذب زمين مي شود.
افشاري پور با تاكيد بر اينكه زمين هايي كه اُفت مي كنند، براي هميشه مي ميرند عنوان كرد: سد جيرفت حداقل كاري كه انجام داده اين است كه تا حد زيادي جلوي اُفت زمين هاي جنوب كرمان را گرفته است.
**حفر چاه هاي غيرمجاز، عطش زمين را زياد كرده است
كارشناس آبخيزداري و رئيس روابط عمومي اداره كل منابع طبيعي جنوب كرمان نيز بيان كرد: يكي از مهمترين دلايلي كه آب سد جيرفت به جازموريان نمي رسد اين است كه عطش آبي زمين، بسيار زياد شده و دليل اين اتفاق هم، حفر بيشمار چاه هاي غيرمجاز در جنوب كرمان است.
محسن فرامرزپور تصريح كرد: امروز سطح آب سفره هاي زير زميني ما به شدت پايين آمده و در اين شرايط اگر تمام آب سد جيرفت را هم رها كنيم، آب به جازموريان نخواهد رسيد.
وي با بيان اينكه مي توانيم تدابير مناسبي در اين خصوص اتخاذ كنيم عنوان كرد: طبق تدبيري كه دولت دوازدهم انديشيده با احداث بند هاي خاكي و سنگ سيماني مي توانيم تا حدودي بر اين چالش پيروز شويم.
فرامرزپور ادامه داد: براي توسعه اين بخش، يك اعتبار 700 ميليارد توماني تخصيص داده شده كه سهم جنوب كرمان 31 ميليارد تومان است.
وي با بيان اينكه باران هاي منطقه جنوب كرمان، بيشتر مخرب هستند اظهار داشت: با اين اعتبار توانستيم در حوزه هاي آبخيز، بندهاي خاكي و سنگ سيماني متعددي احداث كنيم .
رئيس روابط عمومي اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري جنوب كرمان تصريح كرد: بايد با همين روش هاي آبخيزداري، حالت تهاجمي آب را كنترل كرده و آب را به سمت سفره هاي زير زميني هدايت كرده ايم.
وي با اشاره به اينكه چاله جازموريان 25 تا 30 درصد ريزگردهاي كشور را توليد مي كند اظهار داشت: اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري جنوب كرمان با اجراي طرح هاي مالچ پاشي و نهال كاري تلاش كرده تا جايي كه امكان دارد از ميزان ريزگردهاي جازموريان بكاهد.
** بيش از يك ميليون و 200 هزار هكتار بيابان در جنوب كرمان
كارشناس مسئول اداره امور بيابان اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري جنوب كرمان نيز در اين ميزگرد گفت: بيش از يك ميليون و 200 هزار هكتار بيابان در جنوب استان كرمان وجود دارد كه از اين ميزان حدود 300 هكتار، كانون بحراني فرسايش بادي به شمار مي رود.
جواد دريني ادامه داد: فرسايش بادي، صعود ريزگردها را به همراه دارد كه اثرات منفي خود را در سطح استان و كشور نمايان مي كند.
وي با بيان اينكه برنامه هاي متعددي در جهت كنترل ريزگردهاي جازموريان در دستور كار داريم عنوان كرد: طي يك سال گذشته يكهزار هكتار از بيابان هاي رودبار و قلعه گنج در جنوب كرمان را مالچ پاشي كرديم.
دريني بيان كرد: همچنين طي مدت ياد شده حدود سه هزار و 500 هكتار نهال كاري، در كانون هاي بحراني جنوب كرمان انجام شده است.
وي با تاكيد بر اينكه هر نهالي كه در منطقه كاشته مي شود به پنج سال مراقبت نياز دارد عنوان كرد: زمين هاي كشاورزي كه بدون بادشكن هستند مستعد توليد ريزگرد بوده و به همين منظور، نهال هاي رايگان را در اختيار كشاورزان قرار داده ايم تا بتوانند در اطراف زمين هاي كشاورزي خود، بادشكن احداث كنند و در اين رابطه حدود 2 ميليون اصله نهال، توزيع شده است.
كارشناس مسئول اداره امور بيابان اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري جنوب كرمان تصريح كرد: بيشتر بيابان هاي منطقه را مورد مطالعه قرار داده ايم تا بتوانيم هر چه سريعتر براي ساماندهي آنها تدابير مناسبي اتخاذ كنيم.
سد بتني دو قوسي جيرفت يكي از سدهاي بزرگ و پيشرفته در كشور محسوب مي‌شود كه ارتفاع آن از پي 134 متر و درازاي تاج آن 277 متر است. ضخامت اين سد بين 17 متر در كف تا 5 متر در تاج متغير است.
اواخر سال 1370 عمليات اجرايي ساختمان اين سد به پايان رسيد و ششم دي ماه همان سال عمليات آبگيري آن آغاز شد.
تالاب جازموريان، حوضه اي آبريز در جنوب شرق ايران است كه دشت هاي حاصلخيز قلعه گنج و رودبار جنوب در استان كرمان و دشت هاي ايرانشهر، بمپور، سردگان، دلگان، سرتختي و اسپكه در استان سيستان و بلوچستان را شامل مي شود.
آب اين تالاب به وسيله شماري آبراهه و 91 رودخانهٔ كوچك و بزرگ از جمله 2 رودخانه دائمي بمپور و هليل رود تامين مي شد.
وجود بيش از 10 هزار حلقه چاه غير مجاز و بيش از 20 هزار چاه مجاز در جنوب استان كرمان، موجب نرسيدن آب كافي به تالاب جازموريان شده است.
7429/9901/ 5054