قیام 29 بهمن تبریز؛ نماد هویت طلبی دینی

به گزارش ایرنا، تاریخ پرفراز و نشیب آذربایجان در طول قرن­ های متمادی و نقس تاثیرگذار آن در عرصه های سیاسی، اقتصادی، تجاری و فرهنگی ایران كه همواره این خطه را به منطقه تحول خواهی، تجدد طلبی و هویت طلبی اسلامی تبدیل كرده است، باعث شد تا در دوران خفقان پهلوی نیز این برجستگی با سرعت بیشتری در آذربایجان و تبریز پیگیری شود.
بر همین اساس نپذیرفتن یوغ استبداد و استعمار از جمله ویژگی های بارز مردان این خطه از سرزمین ایران است كه با هدایت نهاد مرجعیت و روحانیت وقت باعث قیام علیه رژیم شاه در برهه ای از زمان شد كه این رژیم آشیوب های جسته و گریخته و تظاهرات پراكنده در كشور را بسیار ناچیز می دانست و چندان اعتنایی به آن نمی كرد.
برگزاری مراسم چهلم شهدای شهر قم در تبریز در 29 بهمن 1356 شمسی، در عین ناباوری به یكی از قیام های خونین مردمی علیه رژیم شاه بدل و تنها پس از یك سال زمینه ساز سقوط رژیم 2500 ساله شاهنشاهی در ایران شد.
بدون تردید قیام 29 بهمن ماه سال 1356 مردم تبریز یكی از نقاط عطف انقلاب اسلامی محسوب می‌ شود كه در منابع گوناگون تاریخی و پژوهشی نیز به عنوان یكی از ریشه‌های اساسی انقلاب اسلامی ایران ذكر شده است.
وقوع این قیام تاریخی باعث شكل گیری سنت 'چهلم‌ها ' در كشور شد و قیام های مردمی را از شهری به شهر دیگر سرایت داد و به ترتیب یزدی‌ها، شیرازی‌ها، جهرمی‌ها، كازرونی‌ها و در نهایت همه ایران علیه رژیم پهلوی به پا خاستند.
كارشناسان سیاسی و اجتماعی معتقدند، این قیام تاریخی ماهیتی كاملا' اسلامی و مذهبی داشت، زیرا خاستگاه آن مسجد بود و دیدگاهش را از مراجع و علما وام گرفته بود.
نماینده مردم آذربایجان شرقی در مجلس خبرگان رهبری از قیام تاریخی 29 بهمن مردم تبریز به عنوان نماد و مشخصه مهم هویت و فرهنگ ایرانی و اسلامی مردم آذربایجان در دفاع از كیان دینی و هویت ملی یاد كرد و گفت: آذربایجان و تبریز همواره در طول تاریخ با ویژگی های اسلامی و شیعی شناخته شده و این ویژگی در جریان مبازرات ضد استعماری و ضد استكباری انقلاب اسلامی به وضوح دیده شد كه قیام 29 بهمن نمونه ای از این خصیصه منحصر به فرد است.
آیت الله محمدتقی پورمحمدی با اشاره به تاج گذاری شاه اسماعیل صفوی در تبریز به عنوان نخستین حكومت شیعی در جهان، این مهم را نشان دهنده جایگاه والای آذربایجان در جهان تشیع دانست و اظهار داشت: در همین دوره جنگ چالدران بین ایران و حكومت عثمانی درگرفت كه طی آن مردان و زنان آذربایجانی برای دفاع از ایران مقابل متجاوزان عثمانی ایستادگی كردند و به شهادت رسیدند.
وی اضافه كرد: بر اساس اسناد جنگ چالدران، بسیاری از زنان آذربایجانی برای دفاع از هویت ایرانی و شیعی خود با لباس جنگ مردانه وارد جنگ شده و به شهادت رسیدند و این واقعیت ها زمانی آشكار شد كه ارتش عثمانی اجساد این شهدا را جمع آوری می كرد.
آیت الله پورمحمدی، نقش بی بدیل آذربایجان و تبریز در رویدادهای مختلف سیاسی و اجتماعی ایران، نقش آفرینی در جریان نهضت تنباكو، نهضت مشروطه، مقابله با متجاوزان انگلیسی در جنوب كشور و نقش علمای شیعه آذربایجان در این اتفاقات را نمونه ای برجسته از این نقش آفرینی ها بیان كرد.
وی نقش علمای دینی و اعتقادات شیعی مردم آذربایجان در شكست حكومت فرقه دموكرات در این خطه را مورد اشاره قرار داد و گفت: پیشه وری نیز كه رهبری این حكومت را بر عهده داشت اذعان كرد كه با اعتقادات عمیق مذهبی مردم آذربایجان نمی توان نسبت به پیاده سازی ایده های لنین و استالین در این منطقه اقدام كرد.
امام جمعه مراغه با بیان اینكه از همان آغاز مبارزه امام خمینی (ره) تحركات ضدسلطنتی نیز در آذربایجان شروع شد، ادامه داد: به واقع اگر قیام تاریخی 29 بهمن تبریز نبود، قیام خونین مردم قم در 19 دی به دست فراموشی سپرده می شد و رژیم ستمشاهی خیلی راحت آن را سرپوش می گذاشت.
آیت الله پورمحمدی ادامه داد: این قیام به واقع ستون فقرات رژیم پهلوی را شكست، چون رژیم و شخص شاه هرگز فكر نمی كردند مردم این شهر چنین علیه حكومت وی برآشوبند.
وی مردم آذربایجان را ولایتمدار و مطیع امر ولایت خواند و افزود: همچنان كه مردم این خطه مطیع فرمان امام خمینی (ره) بودند، امروز نیز همچون گذشته مطیع فرامین رهبری هستند و هرگز از آرمان های امام، انقلاب و شهدا عدول نخواهند كرد.
یكی از مبارزان دوران انقلاب نیز كه روز 29 بهمن از ابتدا تا انتهای درگیری ها حضور داشت، در گفت وگو با خبرنگار ایرنا با اشاره به شور و شوق آن دوران و چگونگی حضور مردم در مقابل مسجد قزللی، گفت: دقیقا' به یاد دارم كه روز 29 بهمن مصادف با روز یكشنبه بود، سه روز قبل من به همراه تعدادی از مبارزان در منزل آیت الله قاضی بودیم كه اعلامیه های امام خمینی را آوردند.
'یوسف فغفوری' افزود: مضمون اعلامیه امام و اعلامیه جداگانه علمای دیگر اعلام عزای عمومی به خاطر شهدای قیام مردم قم بود كه در توزیع یا عدم توزیع آنها مردد بودیم و حتی خود آقای قاضی اطمینان نداشتند كه مردم تبریز نسبت به این اعلامیه ها واكنش نشان دهند.
وی با بیان اینكه اعلامیه ها را همراه با چند نفر دیگر در سطح شهر توزیع كردیم، ادامه داد: روز یكشنبه 29 بهمن سال 1356 بر خلاف انتظار جمیعت انبوهی مقابل مسجد قزللی جمع شده بود و همه منتظر بودند تا درب مسجد باز و داخل شوند، اما در این هنگام سرگرد حق شناس با لحن عجیبی اعلام كرد در این طویله را ببندید!!
فغفوری گفت: بلافاصله با این حرف حق شناس، فضای مقابل مسجد متشنج شد و مردم تا می توانستند این مامور كلانتری را مورد ضرب و جرح قرار دادند اما با كمك سایر نیروها وی فرار كرد و تا مدت ها معلوم نبود كجاست.
وی اضافه كرد: انبوه جمعیت در خیابان های بازار و اطراف آن شروع به زد و خورد با ماموران كردند و به تدریج با آمدن جمعیت از سایر نقاط شهر، كم كم درگیری های به میدان ساعت و سایر خیابان ها كشیده شد و این وضعیت به شدت تا حدود ساعت 14 ظهر ادامه داشت كه با جنگ و گریز بین جمعیت تظاهركننده و ماموران همراه بود.
این مبارز دوران انقلاب كه در آن زمان 30 سال داشت، اضافه كرد: در میدان ساعت به دلیل ازدحام جمعیت نیروهای ارتش وارد میدان شده و از مسلسل با شلیك هوائی استفاده شد كه در این هنگام وضعیت این منطقه بسیار متسنج تر شد.
فغفوری ادامه داد: همین درگیری ها در برخی نقاط شهر به صورت شدید و در پاره ای از مناطق كمتر تا ساعت 17همچنان ادامه داشت تا با حضور نیروهای ارتش وضعیت به تدریج آرام شد.
یكی دیگر از مبارزان راه انقلاب و از شاهدان عینی وقایع 29 بهمن به ایرنا، گفت: در به وجود آمدن این قیام تاریخی نقش آیت الله قاضی بسیار مهم و تعیین كننده بود تا مردم تبریز برای بزرگداشت چهلم شهدای قم در مسجد قزللی حاضر شوند.
بیوك مقدسی با بیان اینكه صبح 29 بهمن از حدود ساعت 8 تا 9 به تدریج جمعیت مقابل مسجد قزللی تجمع می كردند اما هنوز در مسجد بسته بود و عده ای می خواستند آن را باز كرده و مراسم آغاز شود كه جریان توهین حق شناس باعث ایجاد تنش در آن محل و سپس سرایت آن با شدت بیشتر به نقاط دیگر شهر شد.
وی ادامه داد: با ادامه حركت مردم به نقاط مختلف شهر به تدریج اوضاع به دست تظاهر كنندگان افتاد و مراكز فساد و فحشا، سینماها، مشروب فروشی ها به آتش كشیده شدند كه این امر نشان دهنده تعمیق اعتقادات دینی و مذهبی در میان مبارزان آن دوران بود.
مقدسی با بیان اینكه پس از قیام خونین 29 بهمن تبریز اعتراضات و مبارزات ضد ستمشاهی شكل علنی تر به خود گرفت، اظهار كرد: پس از این روز اعلامیه های علما و امام خمینی به شكل علنی تر و وسیع تر در میان مردم توزیع شد.
وی گفت: در این میان دفتر آیت الله قاضی به یكی از كانون های مبارزاتی مردم تبریز علیه رژیم تبدیل شده بود و اعلامیه های امام خمینی از این محل به دست ما می رسید تا در سطح شهر توزیع كنیم.
مسئول ستاد بزرگداشت چهلمین سال انقلاب اسلامی در آذربایجان شرقی نیز با بیان اینكه قیام 29 بهمن مردم تبریز حركتی توفنده علیه فساد، ظلم و چپاول گری های رژیم پهلوی بود، آن را نشانه ای بارز از لحظه شناسی و دینداری مردم این خطه توصیف كرد.
حجت الاسلام حسین تقی زاده گفت: قیام خونین 29 بهمن مردم مسلمان و غیرتمند تبریز در حمایت و پاسداشت از خون های بنا حق ریخته شده شهدای 19دی مردم قم، حركتی نو در اعتراض به ظلم و فساد رژیم ستمشاهی وابسته به استكبار جهانی و آمریكای جهانخوار بود و این اقدام به موقع نشان از ولایت مداری و هویت طلبی دینی مردم تبریز به ویژه جوانان غیرتمند این دیار بود.
وی با اشاره به سخنان رهبر انقلاب درباره خیزش انقلابی مردم تبریز در 29بهمن 1356كه فرمودند: 'حضور مردم تبریز در 29 بهمن سال 56 شبیه كار امام سجّاد (ع) و زینب كبری بود كه نگذاشتند حادثه عاشورا فراموش شود''، ادامه داد: این قیام خونین یكبار دیگر در تاریخ معاصر پیشگامی آذربایجان را در نهضت اسلامی و تبعیت از انقلاب اسلامی و حضرت امام خمینی(ره) ثبت نمود.
به گزارش ایرنا، چند روز قبل از 29 بهمن سال 1356 با صلاحدید آیت الله شهید محمدعلی قاضی طباطبایی تصمیم بر این شد كه برای بزرگداشت چهلمین روز شهدای 19 دی ماه سال 56 شهر قم مجلس ختمی در تبریز برگزار شود و به همین مناسب روز جمعه 28 بهمن ماه 1356 اعلامیه ‌ای با عنوان دعوت مردم به برگزاری مراسم چهلم شهدای قم در مسجد قزللی در شهر پخش شد كه به امضای 11 نفر از علما و روحانیون بزرگ آذربایجان همچون حضرات آیات قاضی طباطبایی، غروی، قزلجه ‌ای و انگجی رسیده بود.
ساعت 9 صبح روز 29 بهمن ماه سال 1356، مردم برای شركت در مراسم اربعین شهدای قم در مقابل مسجد قزللی تجمع و منتظر شروع مراسم بودند كه سرگرد حق شناس، رییس كلانتری 6تبریز، دستور داد درب مسجد را ببندند.
حق شناس، وقتی دوباره به همان محل مراجعه و رفت و آمد مردم را دید، به جایگاه مسجد اهانت كرد كه در این زمان مردم تاب تحمل اهانت به مسجد را از دست داده و رفتار و گفتار او را بی‌ جواب نگذاشتند.
در این هنگام نیروهای شهربانی شروع به تیراندازی ‌كردند و 'محمد تجلا' اولین شهیدی بود كه در آن روز به­ دست سرگرد حق‌ شناس به شهادت ‌رسید.
به دنبال این جریانات، مردم به خروش آمده و جنازه شهید تجلایی را بالای دست گرفته و تظاهرات گسترده‌ای را ابتدا در منطقه بازار و سپس در خیابان های اطراف آغاز كردند، به طوری كه حركت مردم به سمت مركز شهر و پیوستن جوانان پرشور و انقلابی به آنها، با آتش زدن سینماها، مشروب فروشی‌ها، مقر حزب رستاخیز و بانك صادرات كه در اختیار بهایی‌ها بود، این قیام گسترده تر شد.
تنها چند دقیقه از این جریان ابتدایی نگذشته بود كه تمام شهر تبریز به دست تظاهركنندگان افتاد و نیروهای شهربانی كه فاقد توانایی لازم برای مقابله بودند، راه چاره را تیراندازی مستقیم به مردم دیدند كه البته با ادامه ناآرامی ها نیروهای كمكی از ارتش نیز برای جلوگیری از سرایت قیام به نقاط دیگر شهر نیز وارد شهر شدند.
مردم انقلابی كه تا ساعات ظهر كنترل شهر را از دست مأموران رژیم خارج كرده بودند، به دستور سپهبد آزموده، استاندار وقت آذربایجان شرقی، ارتش وارد عمل شد و با كامیون‌های پر از سرباز و تانك‌های خود صحنه‌ای خونین در شهر به وجود آورد و ده‌ها نفر را به شهادت رساندند و صدها نفر را زخمی كردند.
در برخی منابع رسمی رژیم ستمشاهی از جمله روزنامه های كیهان و رستاخیز، تعداد شهدا را 6 تا 9 نفر اعلام و بعضی منابع نیز با توجه به ابعاد و وسعت قیام و كشتاری كه نیروهای امنیتی و مأموران ساواك به راه انداخته بودند، شمار تلفات این قیام را 560 نفر اعلام كردند.
در این حال اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان اروپا در 9 اسفندماه سال 1357 با صدور اعلامیه ای تعداد شهدا و مجروحان قیام تبریز را 400 نفر ذكر كرد.
بیشتر منابع، تعداد مجروحان این قیام تاریخی را 125 نفر ذكر كرده اند؛ البته نباید از نظر دور داشت كه بسیاری از مردم به دلیل هراس از اینكه مجروحان شان به دست ساواك بیفتد، از انتقال آنان به بیمارستان خودداری كردند.
تعداد دستگیر شدگان قیام 29 بهمن تبریز نیز بین 504 تا 608 نفر متغییر بوده است.
آمار دقیق شهدای این قیام خونین كه پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دست آمد، 14 نفر بود كه عبارتند از: محرم جبراییلی، سیدحسن جدیری، محمدباقر رنجبرآذرفام، پرویز حسن زاده، بهمن اره چی، حبیب تقی نژاد شتربانی، ضربعلی فتحی، محمد تجلایی، جعفر درگاهی، اصغر علیزاده شیخ احمدلو، قربانعلی شاكری، بالاآقا كشاورزی، سیدفیض صالح الوندی و غلامعلی نجفیان پور.
مردم ولائی و انقلابی تبریز در این روز تعداد 15 جانباز را نیز تقدیم اسلام و انقلاب كردند.
گزارش: سیدیحیی مرتضائی
3038/518