ورود خرس در ایران به جاده امنیت

در خاطرات دوران كودكی‌مان، خرس‌های كارتونی، موجودات چاق مهربانی بودند كه زیاد هم اهل جنب و جوش نبودند اما همیشه قهرمان می‌شدند، این ویژگی بر ذهن همه نقش بسته و در كنار عروسك‌های خرسی، محبوبیت آنها را دوچندان كرده، اما واقعیت دنیای واقعی، بی‌رحم‌تر از رویاهای كودكی است.
ما هم با بزرگتر شدن به بی‌رحم بودن روزگار پی بردیم و متوجه شدیم كه این حیوانات مهربان، بعضا از سر ترس یا به خاطر منافع اقتصادی همچون استفاده از پوست و حتی بنا بر برخی اعتقادات قدیمی برای چربی و برخی اجزای بدنشان، شكار می‌شوند.
به تدریج با ورود فناوری به زندگی انسان‌ها و توسعه شهرنشینی، عرصه بر این حیوان باشكوه تنگ‌تر شد به طوری كه انسان وارد عرصه زیستگاهی آنها شد و این عمل را حق خود نیز دانست! هر روز از گوشه و كنار شنیده می‌شد كه مثلا یك خرس با تفنگ شكار شد و یا با خودروهای عبوری برخورد كرد و از بین رفت.
نظیر این اتفاق، سال گذشته برای توله خرسی در جاده چالوس رخ داد اما با كمك مردم و سازمان محیط زیست بهبود یافت و با عنوان خرس «امید البرز» دوباره به طبیعت برگردانده شد.
بامداد روز شنبه 8 آبان ماه 96 بود كه یك توله خرس قهوه‌ای بر اثر برخورد با خودرو در محور كرج - چالوس به شدت آسیب دید، پس از روشن شدن هوا مردم متوجه موضوع شده و توله خرس مجروح و نیمه‌جان، توسط عوامل راهداری گچسر به نیروهای محیط زیست استان البرز تحویل داده شد.
شرایط حیوان به حدی وخیم بود كه توله خرس، توان هیچ حركتی نداشت و بدون نیاز به بیهوشی به راحتی قابل جابجایی بود. سی تی اسكن از اندام‌های داخلی خرس، نشان می‌داد كه حیوان از ناحیه سر دچار خونریزی شده و در شُش‌ها نیز مقداری خون جمع شده و تنفس خرس را دچار اختلال كرده است.
پس از سه ماه تلاش و مراقبت، حال حیوان بهبود یافت و بعد از آن در زیستگاه خود رها شد، این ماجرا نشان می‌دهد كه انسان بعد از یك دوره بی‌اعتنایی به حیات‌وحش و طبیعت دوباره به سمت حفظ محیط زیست برگشته است و همین موضوع بهانه‌ای شد تا به سراغ «محمد نصرتی» رئیس گروه پستانداران سازمان حفاظت محیط زیست برویم و گپ‌وگفتی درباره وضعیت خرس‌های ایران داشته باشیم.
وی روز سه‌شنبه در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: در ایران دو گونه خرس شامل سیاه آسیایی و قهوه‌ای زندگی می‌كنند، خرس قهوه‌ای در زمره گونه‌های حمایت شده سازمان محیط زیست است و در طبقه كمترین نگرانی فهرست سرخ IUCN
(اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت) و ضمیمه II كنوانسیون سایتیس (كنوانسیون منع تجارت گونه‌های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض) قرار دارد.
ضمیمه II كنوانسیون سایتیس، گونه‌هایی را در بر می‌گیرد كه چنانچه تجارت آنها تحت كنترل و نظارت جهانی قرار نداشته باشد به زودی در خطر انقراض قرار خواهند گرفت.
وی افزود: اما خرس سیاه، جزء گونه‌های درخطر انقراض سازمان محیط زیست است و در طبقه آسیب‌پذیر فهرست سرخ IUCN و ضمیمه I كنوانسیون سایتیس قرار دارد.
ضمیمه I كنوانسیون سایتیس نیز تمام گونه‌های درمعرض خطر انقراض را در برمی‌گیرد كه تجارت این دسته از گونه‌ها تحت كنترل شدید قرار دارد تا بقای آنها بیشتر به خطر نیافتد، صدور مجوز برای این گونه‌ها تنها در شرایط خاص انجام‌پذیر است.

** عوامل تهدید خرس‌ها
وی گفت: عمده‌ترین تهدید گونه‌های خرس در ایران به تعارضاتی كه بین خرس و انسان وجود دارد، بر می‌گردد با توجه به از بین رفتن منابع تغذیه‌ای خرس‌ها در زیستگاه‌های طبیعی و تغییر الگوی تغذیه‌ای آنها و رجوع به باغات و محصولات كشاورزی و دامی برای تامین غذا، صدماتی به كشاورزان و محصولات آنها وارد می‌كنند و باعث می‌شود كشاورزان در صدد از بین بردن حیوان بر آیند.
وی ادامه داد: همچنین تلفات ناشی از تصادفات جاده‌ای و شكار و تحدید و تفكیك زیستگاه‌ها از دیگر تهدیدات این گونه ارزشمند است.

*** كمیته ملی حفاظت خرس‌های ایران
نصرتی گفت: با توجه به شرایط نامطلوب وضعیت حفاظتی خرس قهوه ‌ای و خرس سیاه، ضرورت تدوین و اجرای برنامه‌‌ای ویژه توسط معاونت محیط‌ طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست احساس شد لذا در سال‌‌های 94 و 95 تدوین برنامه عمل ملی برای حفاظت از خرس‌‌های ایران در دستور كار این دفتر قرار گرفت، در این مرحله نخستین گام برای وارد شدن به فاز عملیاتی این برنامه ‌ها تشكیل كمیته ملی و كارگروه‌های تخصصی ملی و استانی است.
وی افزود: كمیته و كارگروه‌های مربوطه با توجه به توانمندی، تجربه وعلاقه‌مندی‌ خود بازوی اجرایی این سازمان برای اجرایی كردن اقدامات هستند، اگرچه متولی اجرای این اهداف و اقدامات سازمان حفاظت محیط‌ زیست است اما انجام برنامه‌‌های مد نظر در این برنامه عمل نیاز به مشاركت تمام افراد یا گروه‌ها دارد.
رئیس گروه پستانداران سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: تشكیل «كمیته ملی و كارگروه ‌های تخصصی مدیریت وضعیت خرس‌‌های ایران» توسط سازمان حفاظت محیط زیست می‌‌تواند تمام افرادی كه می‌‌توانند در برنامه‌‌های پژوهشی و حفاظتی خرس‌ها نقش داشته باشند را گرد هم آورد و ضمن شنیدن نظراتشان از آ‌ن‌ها برای مشاركت در انجام برنامه‌ عمل دعوت به همكاری كند.
وی اظهار داشت: پس از تشكیل كمیته و كارگروه‌ها در سطوح ملی و استانی، این ساختار هسته‌ مركزی فعالیت‌‌های مرتبط با خرس‌‌ها در كشور بوده و اقدامات در حال اجرا در استان‌های هدف است كه تحت نظارت دفتر حیات‌‌وحش و آبزیان آب‌های داخلی، زمینه را برای انجام اقدامات مدنظر برای رسیدن به اهداف فراهم می‌كند.

*** تهیه برنامه عمل حفاظت 30 گونه جانوری در دستور كار
وی گفت: همچنین سازمان حفاظت محیط زیست در راستای سیاست‌‌ها و اهداف تبیین شده برای حفاظت و مدیریت تنوع زیستی به ‌ویژه حیات وحش كشور، از میان 76 گونه جانوری در معرض تهدید (طبق فهرست سرخ IUCN و بررسی ‌ها و مطالعات انجام شده توسط متخصصان داخلی) تهیه برنامه عمل حفاظت و مدیریت 30 گونه جانوری را در اولویت كاری خود قرار داده است.
نصرتی بیان داشت: سازمان محیط زیست تاكنون برنامه عمل حفاظت 7 گونه شامل خرس قهوه‌ای، خرس سیاه، گوزن زرد، پلنگ، تمساح پوزه كوتاه، میش‌مرغ و سمندر لرستانی را تهیه و اجرای آنها را در دستور كار خود قرار داده است كه برای اجرای برنامه عمل حفاظت گونه‌‌های خرس قهوه‌ای و سیاه برای اولین‌بار اقدام به تشكیل كمیته ملی حفاظت خرس‌‌های ایران كرده است.
وی ادامه داد: این كمیته با سرلوحه قرار دادن اقدامات و اهداف حفاظتی پیش ‌بینی‌ شده در برنامه عمل این گونه‌‌ها و با تشكیل ساختار پژوهشی، اجرایی و آموزشی با مشاركت تمام افراد حقیقی و حقوقی متخصص و صاحب تجربه در این خصوص، شروع به كار كرده است.
رئیس گروه پستانداران سازمان حفاظت محیط زیست گفت: كمیته ملی با ایجاد كارگروه‌های تخصصی در سطح ملی و استانی و با جلب مشاركت ارگان‌های دولتی و غیردولتی مرتبط با موضوع حفاظت خرس‌ها سعی بر اجرای برنامه منسجم و یكپارچه حفاظتی گونه‌های مذكور دارد.
به گفته وی هسته برنامه‌ریزی و نظارتی این كمیته در معاونت محیط طبیعی و تنوع زیستی قرار گرفته و بازوهای اجرایی آن شامل ادارات محیط زیست كل استانی، سایر ارگان‌های دولتی ذیربط استانی و تشكل‌‌های غیر دولتی متخصص در این زمینه در استان‌‌ها قرار دارد.
با مجموع اقدامات صورت گرفته و حساسیت‌های ایجاد شده، به نظر می‌رسد فضای امنی برای زیست حیات‌وحش به ویژه گونه‌های در معرض خطر از جمله خرس سیاه و قهوه‌ای در كشورمان فراهم شود.
علمی 9014** 1055