عكاس به مثابه یك «كارگر كنتراتی» - عادل پازیار*

بر سر دو راهی نوشتن و یا گذشتن از كنار مجموعه عكاس ایرانی منتخب عكس ورزشی مطبوعات جهان (World Press Photo 2019) قرار گرفته بودم؛ گذشتن، برای جوانی و بی ادعایی عكاس و حفظ لذت جایزه‌ای كه طعمی بس شیرین در این سن دارد و نوشتن و نقد كردن برای آگاه كردن جوانانی كه «آرمان‌شهر» خود را ورلد پرس فوتو می‌بینند و قدم‌هایش را با گام برندگان این رویداد تنظیم می‌كنند.
می‌دانستم نوشتن بر گذشتن پیروز خواهد شد چرا كه معتقدم در این روزگار، بسیار مهربانی‌های مصلحتی، به خیانت‌های تاریخی منجر شده است.
ممانعت از حضور زنان در ورزشگاه یكی از موضوعاتی است كه به یكی از سوژه‌های طبقه متوسط برای مطالبه حقوق زنان بدل شده است و در اطلاعات نه چندان كامل من، اولین مطالبه‌گری‌های هنرمندانه در مدیومِ تصویر به فیلم «آفساید» ساخته جعفر پناهی برمی‌گردد، كه بر اساس فیلمنامه‌ای مشترك با شادمهر راستین در سال 1384 ساخته شد.
در این فیلم تلاش شده است با استفاده از نشانه‌هایی همچون «نرده‌ها» و «دخترانی با گریم‌های پسرانه» جامعه مردسالاری را نقد كند كه زنان را از حقوقشان منع كرده است.
حدود 13 سال از فیلم جعفر پناهی كه موفق به دریافت جایزه خرس نقره ای جشنواره برلین 2006 شد، می‌گذرد و پس از آن مجموعه‌هایی بسیاری به دلیل فقر ایده تلاش كردند با كپی‌های ناقص از نشانه‌های فیلم آفساید، دغدغه حضور زنان در ورزشگاه را در صفحات آژانس‌ها، مجلات و روزنامه‌ها نشان دهند.
و اما امروز، در فوریه 2019 در خوشبینانه‌ترین حالت ممكن، مجموعه‌ای كه باز كپی ناقصی از فیلم آفساید است – با همان نشانه‌های نرده و گریم پسرانه- در كنار كلیشه‌های دیگری برای نشان دادن تقابل تصویری شرقِ سنتی و مفهوم رایج مدرنیسم، همچون «نماز خواندن»، « زنانی پوشیده در چادر مشكی در كنار زنانی با روسری‌های رنگی‌«، در كمال شگفتی از سطح برگزاری مسابقه، موفق شده است در بزرگترین رویداد عكس مطبوعاتی جهان برگزیده شود.
سوال اینجاست كه عكاس در كجای این مجموعه ایستاده است؟
ما در این مجموعه با موضوعی عمومی روبرو هستیم كه از گفتمان روزانه در سطح جامعه به عكاس منتقل شده بدون آن كه اندیشه‌ای بیانگر «نظر» عكاس مطرح شود تنها با فرم‌هایی برگرفته از نشانه‌های سطحی بازنمایی می‌شود. به این ترتیب، عكس در كلیشه‎ای‌ترین حالت ممكن، بازنشر دهنده گفتمانی است كه در آن سوژه سازی‌های طبقه متوسط، «عكاس به مثابه یك كارگر كنتراتی» سوژه به عكس تبدیل می‌كند.

**قضاوت‌ سطحی «عكاس» و «بنیاد ورلد پرس فوتو» با انگ‌های سیاسی را كنار بگذارید
داشتن یك نگاه سیاسی از یك جهان بینی می آید كه با هر سلیقه ای ارزشمند است ولی گفتمانی كه در رادیكال‌ترین حالت ممكن خود از واكنش به برنامه‌های «بیست و سی» و «نمونه‌های واكنشی در خارج از ایران» در دو طرف ماجرا تعریف می شود، تقلیل دادن یك نگاه سیاسی در هنر است.
بنیاد ورلد پرس فوتو، متشكل از هنرمندان، عكاسان و داورانی است كه به هیچ عنوان سیاسی نیستند و تمامی آنها دغدغه انسانی و تغییر دارند.
برای پاسخ به این ادعا یك چالش بسیار ساده مطرح می‌كنم: تصور شما از «سیبری» كه تا به حال به آنجا سفر نكردید چگونه شكل گرفته است؟
اگر من چهار عكس از چهار «فصل» را بر روی یك میز قرار دهم و از شما بخواهم تصویر سیبری را انتخاب كنید، بدون شك انتخاب بسیاری از ما زمستان است، همه ما تصویری را انتخاب می كنیم كه با اطلاعات گذشته ما منطبق باشد.
پس انتخاب داوران مسابقات در تمامی عرصه‌های هنری مرتبط با تصویری است كه از كشورها در ذهن دارند و آسیب زمانی است كه این تصویرها به كاریكاتورهایی بدل می‌شوند كه بزرگترین رویداد ژورنالیستی جهان نیز نمی‌تواند سر از آن بیرون كشد و دور باطل «آفریقای گرسنه»، «رویای آمریكایی و مصرف»، «آمریكای جنوبیِ خشمگین»، «مصائبِ مدرنیته در آسیای شرقی»، «خاور میانه ناامن» هر سال به نحوی تكرار می‌شود و نباید فراموش كرد، تصویری كه امروز از ایران در جهان ساخته شده است توسط عكاس شكل نگرفته است كه توسط عكاس تغییر كند، تغییر این نگاه به خانواده ای خارج از هنر و رسانه برمی‌گردد.
پس از نقد موضوع و تاكید برنداشتن ایده، به سراغ انتخاب رویكرد مجموعه و استایل عكاس می روم.
معمولا انتخاب استایل از ایده پیروی می‌كند كه نداشتن ایده عكاسانه سبب شده است كه این مجموعه در سردرگمی استایل، خود را به در و دیوار بكوبد.
عكاسان حرفه‌ای در برابر «مجموعه عكس» یكی از سه رویكردِ «گزارش تصویری»، «داستان تصویری» و «مقاله تصویری» را انتخاب می‌كنند. ما در این مجموعه شاهد هستیم كه عكاس میان «گزارش تصویری» و «داستان پرتره تصویری» سردرگم است و داشتن یك رویكرد صحیح در مجموعه عكس از مهمترین مباحث شناخت عكاسانه است كه علاوه بر آن در این مجموعه با مشكل عمومی بیشتر عكاسان همچون «تعدد غیر منطقی در ونتیج و استفاده از لنزها»، «نداشتن شروع و پایان صحیح» «رفت و برگشت بی منطق به فضاهای بیرونی و داخلی» روبه رو هستیم.
در 2 فریم از این مجموعه، شاهد پرتره دختری هستیم كه برای حضور در استادیوم گریم شده است كه پرداختن صحیح به زندگی این دختر می توانست مجموعه را بهتر و قابل دفاع‌تر كند كه بدون شك همین 2 پرتره توانسته است رای داوران را از آن خود و خود را به عنوان برگزیده به بنیاد ورلد پرس فوتو تحمیل كند.
حضور « مای ای وونگ » (Wong Maye-E) خبرنگار آسوشیتد پرس در كنار «الیویه میشون» (Olivier Michon) مدیر نشریه فرانسوی «لكیپ» و «مارگاریت شراپ لوكارلی» (Marguerite schropp Lucarelli) از نشریه اسپورتس ایلوسترِیتد از شانس‌های حضور این مجموعه بی ساختار در جمع برگزیده ها بوده است.
داوران این بخش عموما با تك عكس‌های خبری و «اكشن» ورزشی در رسانه‌های خود روبرو هستند و نسبت به ساختار «مجموعه مستند» و مولفه‌های آن آگاه و قادر به كشف ضعف‌های فاحش این مجموعه نیستند و این مجموعه در بخش‌های دیگر شانس كمتری برای انتخاب، داشت.
به هر حال، حضور «فروغ علایی» در لیست برگزیدگان این رویداد، افتخاری برای جامعه عكاسی ایران است و اگر با گام بر داشتن در یك مسیر صحیح، قادر به ثبت تصویری باشیم كه بتواند در «تاریخ» نماینده واقعیت امروز جامعه ایران باشد حضور افراد كم سر و صدا در فضاهای بین المللی می‌تواند از آینده ای روشن خبر دهد.
*عكاس و خبرنگار
فراهنگ** 9031** 9053