داشتن آگاهي و شناخت تاريخ هر جامعه اي در راستاي پيشرفت هر چه بيشتر آن امري لازم و ضروري است لذا كنكاش در گذشته مطبوعات محلي هم به عنوان يكي از ستون هاي تاريخ مطبوعات ايران نيازي اساسي به شمار مي رود.
توفيق رفيعي از روزنامه نگاران با سابقه سنندجي مدتي است فعاليت خود را در زمينه نگارش تاريخ مطبوعات استان كردستان آغاز كرده و قصد دارد بعد از اتمام پژوهش هاي خود در اين راستا آن را در قالب كتابي منتشر كند.
به منظور اطلاع از تاريخ مطبوعات كردستان در قبل و بعد از انقلاب با اين پيشكسوت عرصه روزنامه نگاري استان گفتگويي انجام داديم كه در آن مباحث ارزشمندي كه شايد تا امروز كمتر كسي از آن اطلاع داشت، مطرح شد كه بر اساس آن مي توان گفت پيشتازي علما و روحانيون از نكات برجسته روزنامه نويسي كردستان است.
** علما پيشتاز روزنامه نگاري در كردستان
اين روزنامه نگار براساس پژوهش ها، اسناد قديمي و تحقيقات ميداني، نخستين نشريه استان كردستان را دو هفته نامه تمدن معرفي مي كند.
توفيق رفيعي گفت: نخستين نشريه كُردستان سال 1907 ميلادي مصادف با 1285 هجري شمسي به مدير مسئولي ابوالبقاء سنندجي مشهور به مظهرالاسلام به نام دو هفته نامه تمدن در كردستان مجوز انتشار گرفت.
با وجود اينكه نخستين نشريه در كردستان هر دو هفته يكبار انتشار مي يافت ولي در آن دوره از آن به عنوان روزنامه ياد شده است.
رفيعي افزود: نكته مهم و جالب توجه اينكه مظهرالاسلام در دولت وقت ايران موقعيت يافته و به سمت معاون وزارت ماليه منصوب شد البته يكي از افراد بنيانگذار آموزش و پرورش در دوره نوين در كُردستان هم بوده است.
ابوالبقاء سنندجي مقلب به مظهرالاسلام فرزند حاج شيخ محمد معتمدالاسلام سنندجي كاني مشكاني سال 1299 هجري قمري برابر با 1260 شمسي در سنندج متولد و علوم و متداول آن عصر را در مكتب پدر و عموي دانشمند خود حاج شيخ عبدالحميد عرفان به پايان رساند.
از همان ايام تحصيل متوجه عقب ماندگي جامعه خود شد و نياز به تحول فرهنگي و تاسيس مدارس را احساس كرد تا اينكه در سال 1323 هجري قمري يا 1284 شمسي مدرسه سالاريه را در دوره حكومت سالارالدوله بر كردستان در سنندج پايه گذاري كرد.
اين پيشكسوت حوزه رسانه در كردستان با اشاره به اينكه روزنامه تمدن همزمان با آغاز مشروطيت متولد شد، گفت: منبع مكتوبي كه در آن بيان شده دو هفته نامه تمدن منتشر مي شده، تاريخ مشاهير كُرد نوشته بابا مردوخ روحاني است البته نسخه هايي از اين روزنامه هم موجود است.
رفيعي با اشاره به اينكه اطلاعات دقيقي از تعداد شماره هاي منتشر شده تمدن وجود ندارد، افزود: تنها تصوري كه هست اينكه چون شماره چهار آن در دسترس است احتمال دارد چهار شماره از اين نشريه منتشر شده باشد.
وي يادآور شد: آيت الله مردوخ در گفت و گويي كه از او موجود است ادعا مي كند كه نخستين روزنامه در كردستان را او منتشر كرده ولي درست تر اينكه باور كنيم تمدن اولين نشريه كردستان است.
اين روزنامه نگار كردستاني اضافه كرد: بابا مردوخ در تاريخ مشاهير كُرد نوشته كه مظهر الاسلام براي تنوير افكار عمومي نشريه اي به نام روزنامه تمدن منتشر كرد و به علت نبود وسايل چاپ در استان با ژلاتين كپي و از ترس مخالفين آزادي و دموكراسي در خفا و شبانه توزيع مي شد.
وي با اشاره به اينكه تمدن در هشت صفحه منتشر مي شده است، گفت: در شماره چهار تمدن مقاله اي در ارتباط با تذكر به نمايندگان وقت مجلس درباره كوشش براي رعايت حقوق مردم منتشر شده كه بسيار جالب توجه است.
** نداي اتحاد
سردبير سابق هفته نامه سيروان اضافه كرد: در دوره قاجار دو نشريه در كردستان به نام هاي تمدن و نداي اتحاد به مدير مسئولي مظهرالاسلام سنندجي و آيت الله شيخ محمد مردوخ كردستاني منتشر مي شده است.
رفيعي اظهار داشت: نشريه دوم، نشريه اي است كه آيت الله مردوخ مي گويد منتشر كرده و در مورد اينكه محتواي آن چه بوده، اطلاع دقيقي در دسترس نيست.
وي افزود: در مصاحبه اي كه سال 1354 شمسي با آيت الله مردوخ انجام شد از او سوال مي شود «ماشين چاپ را شما وارد كرديد؟» پاسخ مي دهد: اولين ماشين چاپ را به استان وارد و نخستين روزنامه به نام نداي اتحاد را هم منتشر كردم.
آيت الله مردوخ باز در كتاب تاريخ كُرد و كردستان هم تاريخ انتشار نداي اتحاد را 20 محرم سال 1334 قمري برابر با يكشنبه ششم آذر سالِ 1294 شمسي ذكر كرده است.
رفيعي اظهار داشت: عبدالله مردوخ در مقدمه نامه هفتگي كوهستان كه در سليمانيه عراق چاپ شده تاريخ و نام نشريه آيت الله مردوخ را آورده است.
برهان ايازي هم در كتاب آيينه سنندج ذكر كرده آيت الله مردوخ نشريه اي داشته ولي اسم دقيق آن را بيان نكرده است.
اين روزنامه نگار پيشكسوت كردستاني با بيان اينكه نشريه هاي تمدن و نداي اتحاد هر دو به زبان فارسي منتشر شده اند، يادآور شد: نكته حائز اهميت اينكه روزنامه نگاري در كردستان توسط علما آغاز شده است.
رفيعي اضافه كرد: دو روحاني در استان پيشاهنگ روزنامه نگاري بودند يكي در سمت امام جمعه (آيت الله مردوخ) ديگري هم سمت نخبگي و از علماي تراز اول زمان خود بوده اين دو شخص برجسته در آغاز تاريخ روزنامه نگاري در كردستان از اصل آزادي بيان و مشروطيت دفاع كرده اند.
مرحوم مظهرالاسلام هم از علماي روشن انديش و هم از رهبران تراز اول و از مشروطه خواهان در كردستان بوده است.
اين روزنامه نگار پيشكسوت كردستاني اظهار داشت: بعد از مشروطيت و آغاز دوره پهلوي سنندجي ها ديگر پيشاهنگ روزنامه نگاري در كردستان نيستند بلكه كرمانشاهي ها مي آيند و در اين استان روزنامه منتشر مي كنند.
رفيعي گفت: از 1294 تا 1308 شمسي نشريه در استان نداشتيم و در سال هاي 1309 و 1308 فردي به نام غلامعلي هوشمند كرمانشاهي در سنندج دو نشريه به نام هاي آرارات و نامه كردستان را به سردبيري محمد جوهري و پسرش ناصر توانا كه سنندجي بودند، منتشر مي كند.
** نشريه نداي غرب در كردستان 30 سال مداوم منتشر شد
وي با بيان اينكه محمد جوهري و پسرش ناصر توانا نخستين سردبيران روزنامه در كردستان هستند، افزود: با سابقه ترين و با دوام ترين نشريه اي كه در كردستان منتشر شده، نشريه اي به نام نداي غرب به مدير مسئولي عبدالحسين منيعي است كه اهل كرمانشاه و وكيل پايه دادگستري بود؛ نشريه اي كه سي سال مداوم از سال 1328 تا 1358 منتشر شد.
اين روزنامه نگار پيشكسوت و پژوهشگر كردستاني اضافه كرد: مدتي هم سردبير نداي غرب ناصر توانا و يكي از خبرنگاران آن مرحوم علي اشرف حسين پناهي ملقب به فرشا يكي از مجريان باسابقه و شناخته شده صدا و سيماي مركز كردستان بوده است.
رفيعي با بيان اينكه نداي غرب دومين نشريه توقيف شده كردستان است، گفت: دستور توقيف اين نشريه را مستقيم رئيس دفتر مخصوص شاه بدليل انتشار دو يادداشت در تاريخ 5 خرداد و 27 مرداد به نويسندگي سيد محمد سجادي و شيخ معتصم حسامي كه در مسايل سياسي از مصدق دفاع و شاه را نقد كرده بودند، صادر شد.
وي با اشاره به اينكه سال 1333 بار ديگر انتشار هفته نامه نداي غرب از سر گرفته مي شود، افزود: دفتر اين نشريه در طول عمر فعاليت آن دو بار غارت شد، يكبار در سال 32 توسط مخالفان مصدق، بار دوم هم در سال 58، در اين سال چون مدير مسئول نشريه خود در قيد حيات نبود، بستگانش نشريه را براي هميشه بستند و خانواده اش راهي تهران شدند.
** كوهستان، سياسي ترين نشريه كردستان
اين روزنامه نگار پيشكسوت كردستاني تاكيد كرد: يكي از تاثيرگذارترين، منضبط ترين و سياسي ترين نشريه در تاريخ كردستان كه محل تجمع نخبگان كُرد بود نشريه اي با نشان واره ي «نامه هفتگي كوهستان» بود كه مردم بيشتر آن را به نام كوهستان مي شناسند و به اين نام معروف است.
رفيعي افزود: صاحب امتياز آن دكتر اسماعيل اردلان فارغ التحصيل دانشگاه هاي پاريس در رشته دامپزشكي بود كه سال 1320 رئيس دانشكده دامپزشكي دانشگاه تهران و بعدها به عنوان معاون وزير كشاورزي منصوب شد.
وي اضافه كرد: هفتم اسفند سال 1323 اولين شماره نشريه كوهستان منتشر و تا 1325 انتشار آن ادامه داشت و در اين مدت 84 شماره از آن در هشت صفحه منتشر شد.
اين روزنامه نگار پيشكسوت كردستاني يكي از ويژگي هاي نشريه كوهستان را عدم انتشار عكس در آن دانست و گفت: افرادي همچون ماموستا هه ژار، پيرمرد، احسان نوري پاشا و آيت الله مردوخ و سرهنگ عباس آزادپور از جمله نويسندگاني هستند كه در اين نشريه يادداشت نوشته اند.
رفيعي اظهار داشت: تمام شماره هاي منتشر شده كوهستان در خارج از كشور در قالب كتابي گردآوري شده و در دسترس است.
وي با اشاره به اينكه موضوع هفته نامه كوهستان سياسي، فرهنگي بوده است، يادآور شد: به ندرت مطالب موجود در اين نشريه به زبان كُردي بود بلكه اكثرا به زبان فارسي منتشر شده است.
اين روزنامه نگار و پژوهشگر كردستاني افزود: مرحوم ناصر آزادپور مدير مسئول نشريه زاگرس و مصحح تاريخ اردلان و از روزنامه نگاران پركار كردستان در قبل از انقلاب هم در اين نشريه كار كرده است.
رفيعي اضافه كرد: كوهستان فقط يك هفته در طول دوره انتشارش منتشر نشد، دليل آن هم سفر اردلان به مهاباد و ديدار با مسئولان آن منطقه بوده است.
** كوهستان نخستين نشريه توقيف شده در كردستان
پژوهشگر تاريخ مطبوعات كردستان گفت: كوهستان در مناطق كُردنشين نمايندگي داشته و سرهنگ عباس آذرپور نماينده اين نشريه در سنندج بوده است.
رفيعي افزود: در سال 1324 شمسي فرماندار وقت سنندج دستور توقيف روزنامه كوهستان و بازداشت نماينده روزنامه را صادر مي كند ولي مردم اين شهر به دليل علاقه زيادي كه به اين نشريه داشتند در نامه اي به رئيس مجلس خواستار لغو توقيف آن و آزادي سرهنگ آزادپور مي شوند.
** هفته نامه «كوردستان» تنها نشريه كُردي قبل از انقلاب
اين روزنامه نگار پيشكسوت كردستاني گفت: جداي از نشرياتي كه در مهاباد منتشر شده، هفته نامه كوردستان، تنها نشريه كُردي بود كه در سال هاي 37 تا 42 در تهران به مديرمسئولي عبدالحميد مهي معروف به بديع الزمان كردستاني استاد دانشگاه تهران منتشر شده است.
رفيعي يادآور شد: سردبيري كوردستان را دكتر محمدصديق مفتي زاده بر عهده داشت و احمد مفتي زاده، شكرالله بابان، شيخكانلو، دكتر عابد سراج الديني، ماموستا هيمن و احسان نوري پاشا از نويسندگان اين نشريه بوده اند.
وي افزود: انتشار اين نشريه نتيجه تحول بين المللي بوده است، عبدالكريم قاسم در عراق كودتا مي كند و به كُردها آزادي مي دهد در عين حال بشدت به ايران حمله مي كند كه در ايران به كُردها آزادي داده نمي شود و آنها روزنامه و راديو ندارند.
رفيعي اضافه كرد: حملات عبدالكريم قاسم به دولت وقت ايران منجر به توسعه راديو كُردي و تاسيس روزنامه كُردي در ايران شد.
وي گفت: به پيشنهاد عيسي پژمان رئيس اداره هفتم ساواك كه سنندجي بوده روزنامه كوردستان به زبان كُردي در تهران توليد و در تهران، مناطق كُردنشين ايران و خانقين عراق منتشر و توزيع مي شده است.
اين پژوهشگر مي گويد كردستاني ها در دوران قاجار دو و در دوره پهلوي اول و دوم 24 نشريه در استان كردستان منتشر كرده اند، در همين دوران، آنها توانسته اند در دو استان تهران و كرمانشاه 20 نشريه را براي توزيع و انتشار در ايران و كردستان منتشر كنند و در مجموع كُردها تا قبل از انقلاب 46 نشريه منشر كرده اند.
بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ايران در كردستان 157 نشريه مجوز فعاليت دريافت كردند كه از اين تعداد 95 نشريه شامل 70 نشريه چاپي و 25 نشريه الكترونيكي فعال هستند.
از تعداد كل نشريات چاپي استان ۲ روزنامه، ۱۳ هفته نامه، 8 دو هفته نامه، ۱۸ ماهنامه، ۲ دو ماهنامه، ۱۸ فصلنامه و ۹ دو فصلنامه چاپ و بر روي دكه هاي مطبوعاتي قرار مي گيرند.
از تعداد نشريات فعال استان 22 نشريه مربوط به دستگاه هاي دولتي و نيمه دولتي و مابقي توسط بخش خصوصي مديريت مي شوند.
9936/9102
تاریخ انتشار: ۸ اسفند ۱۳۹۷ - ۰۸:۳۵
سنندج - ايرنا - تاريخ مطبوعات كردستان گنجينه اي از پيشامدهايي است كه بازگويي آن نقش دالاني را دارد كه ارتباط بين گذشته و امروز را برقرار مي كند و حال يكي از روزنامه نگاران استان آستين همت را بالا زده تا اين تاريخ را مكتوب كند.