در این میان مسافران نوروزی مشهد در موزه بزرگ خراسان ویژگیهای خاص از شرق ایران زمین همچون آثار بر جای مانده از پیش از میلاد مسیح، تجهیزات به روز نگهداری و حفاظتی و همگام با استانداردهای جهانی، كتابخانه غنی و آرشیو فیلم و عكس و نیز افزون 50 هزار اثر تاریخی مربوط به دوره های مختلف تاریخی را مشاهده و تجربه می كنند.
تعدد و تنوع آثار موزه خراسان شگفت انگیز و دیدنی است. 'جام میثاق شهر تپه درگز، پلاك مفرغی نقره كوب مكشوفه از محوطه تاریخی ششتمد سبزوار مربوط به دوره سلجوقی منقوش و كتیبه دار، ظروف سفالی كشف شده از تپه دامغانی سبزوار متعلق به عصر مفرغ، مهر صور فلكی دوره سلجوقی مكشوفه از سایت موزه شادیاخ نیشابور، پیكره سنگی مكشوفه از نیشابور و متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد و قدح سفالی دوره سلجوقی كشف شده از شادیاخ تنها بخشی از زیباییهای تاریخی این موزه هستند.
* 18 هزار مترمربع نمایش تاریخ
موزه بزرگ خراسان در زمینی به وسعت 4900 مترمربع در 13 طبقه و فضایی در مجموع به وسعت 18 هزار مترمربع بنا با اهدای زمین از سوی شهرداری مشهد در پارك كوهسنگی مشهد برپا شده است.
طراحی نقشه ساختمان این موزه برگرفته از بنای تاریخی 'كاخ خورشید كلات نادری' توسط دكتر محمدامین میرفندرسكی انجام شده اما این هنرمند بزرگ در زمان پیشرفت 30 درصدی پروژه موزه دار فانی را وداع گفت و موفق نشد حاصل نهایی هنر و طراحی خود را ببیند.
موزه بزرگ خراسان یكی از 13 موزه منطقه ای در ایران و بزرگترین موزه كشور محسوب می شود. تجهیزات حفاظتی، ویترینهای نگهداری، امكانات امنیتی و حفاظتی این موزه مطابق با آخرین استانداردهای روز دنیا است و در این زمینه هیچ موزه ای در كشور به پای موزه خراسان نمی رسد.
وجود كارگاه و آزمایشگاه مرمت تخصصی اشیاء تاریخی در این موزه با امكان قرنطینه و مرمت فوری اشیاء و آثار تاریخی یكی از ویژگیهای مهم تركیب بندی و تجهیزات آن است.
* 50 هزار شی تاریخی
مدیر موزه بزرگ خراسان به خبرنگار ایرنا گفت: افزون بر 50 هزار شی تاریخی اصیل و ارزشمند در مخزن این موزه وجود دارند كه تا پایان اردیبهشت ماه آتی بخشی از آنان به مجموعه آثار به نمایش درآمده افزوده می شوند.
محمدرضا پهلوان افزود: به قدری آثار تاریخی در مخزن موزه خراسان فراوان است كه اگر هر ماه شماری از آنها در معرض دید عموم قرار گیرد 20 سال زمان لازم است تا همه آنها برای بار دوم به نمایش درآیند.
* آثاری از 14 قرن دوره اسلامی
نفیسترین آثار موزه ای 14 قرن تاریخ و هنر ایران و خراسان برای نمایش در تالار فرهنگ، هنر و تمدن اسلامی خراسان در دوره اسلامی هم اكنون در محل این موزه قابل بازدید است. 300 شی فرهنگی و تاریخی شامل اشیا، آثار فرهنگی و تاریخی و مجموعه ای از نفیسترین آثار هنری موزه های تحت پوشش میراث ملی ایران در این چارچوب در موزه خراسان به نمایش درآمده اند.
از این تعداد 146 نمونه از گونه های مختلف شامل قرآنهای نفیس خطی قرون اولیه اسلامی تا دوره قاجار، آثار سفالی، فلزی، ظروف شیشه و آبگینه، كتب خطی و هنرهای كتاب آرایی، آثار هنری قطعات خوشنویسی خوشنویسان ایران زمین شامل سلطانعلی مشهدی، علی هروی، میرعماد سیفی قزوینی، میرزا غلامرضا اصفهانی و سایر هنرمندان خوشنویس نامی كشورمان است.
بخشی از این آثار اختصاص به هنر نقاشی ایران دارد كه شامل آثاری در زمینه های مصورسازی شاهنامه فردوسی، بوستان و گلستان سعدی و سایر شاعران نامی ایران است.
به لحاظ تنوع در جنس اشیاء و تكنیك اجرا و همچنین در برگرفتن تمامی دوره های تاریخی اسلامی این نمایشگاه بی نظیرترین آثار فرهنگی، تاریخی و هنری 14 قرن هنر و تمدن ایران در دوره اسلامی را شامل می‌شود. این آثار تا اردیبهشت ماه امسال در موزه بزرگ خراسان در معرض دید عموم مردم قرا دارد.
* معرفی برخی گنجینه های موزه بزرگ خراسان
كاسه سفالی لعابدار دوره تیموریان یكی از اشیاء ارزشمند این موزه است كه در آن می توان تزئین چند رنگ را مشاهده كرد. از هزاره چهارم پیش از میلاد سفالهای چند رنگ با تزئینات هندسی و نقوش حیوانات به دست آمده كه اغلب تزئینات آنها با رنگ سیاه و چند ته رنگ قرمز روی خمیر مایل به زرد مشاهده شده است. تولید ظروف چند رنگ اواخر دوره عباسیان دوباره تجدید شد و تا دوران صفوی متداول بود.
همچنین كاسه سفالی لعابدار متعلق به دوره تیموریان در این موزه در قالب اشیاء تاریخی 14 قرن هنر و تمدن اسلامی به نمایش درآمده است.
* اسكلتهای پنج هزار ساله
اسكلتهای پنج هزار ساله یافت شده از شهرسوخته سیستان و برخی اشیاء تاریخی مدفون با آنها در گورستان دوران پیش از تاریخ نیز در موزه بزرگ خراسان قرا دارند كه به مناسبت تعطیلات نوروز به نمایش گذاشته شده اند. در این چارچوب سه اسكلت به موزه بزرگ خراسان منتقل شده كه در ایام نوروز گردشگران و علاقه مندان می توانند آنها را ببینند.
شهرسوخته از وسیعترین زیستگاههای فلات ایران و به عبارتی آزمایشگاهی بزرگ در بیابانی به وسعت 51 هكتار است كه به لحاظ موقعیت به صورت تپه های پیوسته در فاصله 56 كیلومتری زابل در كنار كهنترین دلتای هیرمند قرار گرفته و از مهمترین مراكز آغاز شهرنشینی است كه پنج هزار سال پیش مسكونی بوده است.
قبرهای انتقال یافته از سایت موزه باستانشناسی شهرسوخته به موزه بزرگ خراسان نمونه ای از آیین و رسوم تدفین و اعتقادات انسانهای دوران پیش از تاریخ ایران در حوزه فرهنگهای پیش از تاریخ منطقه شرق و شمال شرق كشور به شمار می روند.
* قرآنهای منسوب به حضرت علی(ع) و امام حسین(ع)
قرآنهای منسوب به ائمه(ع) بر روی پوست آهو، قدیمی ترین نسخ موجود در موزه خراسان هستند كه به خط كوفی نگاشته شده اند. در زمان حیات حضرت محمد(ص) قرآن كریم بر ورق پاره ها، چرم پاره ها و سفال و سنگ مكتوب بود. تا سده چهارم هجری قمری دنیای عرب ترجیح می دادند نسخه نویسی قرآن كریم روی پوست نازك آهو یا گوسفند و بز انجام گیرد. همین روال در ایران نیز معمول شد گرچه آگاهی بر فن كاغذسازی از زمانی بس پیشتر یعنی ثلث اول سده دوم هجری قمری در سمرقند رواج یافته بود.
این قرآنها كه به منظور عرضه در نمایشگاه 14 قرن هنر و تمدن اسلامی از موزه ملی ایران به امانت گرفته شده اند هم اینك در گالری قرآن و نفایس موزه بزرگ خراسان به نمایش در آمده اند.
* سكه شاه طهماسب
این سكه معادل 100 دینار می باشد و به نام محمدی رایج بوده است. روی سكه شعر 'بگیتی سكه صاحبقرانی / زد از توفیق حق طهماسب ثانی' و پایین سكه مكان ضرب و تاریخ آن حك شده است. پشت سكه نیز شعار 'لا اله الا الله محمد رسول الله علی ولی الله' است. جنس این سكه نقره و دارای وزن 2.7 گرم و 22 میلیمتر قطر می باشد.
شاه طهماسب دوم دهمین پادشاه دودمان صفوی بود كه از 1101 تا 1111 خورشیدی به مدت 10 سال حكومت كرد. او فرزند و جانشین شاه سلطان حسین بود. وی پس از اشغال اصفهان بدست افغانها و قتل شاه سلطان حسین برای مدتی بر بخشی از ایران بطور ناقص حكومت كرد و در پی شكست از عثمانی و بستن قرارداد صلح، توسط نادرشاه از سلطنت بركنار و كشته شد.
* تكوك سفالی هزاره اول پیش از میلاد
تكوك یا ریتون ظرفهایی بوده اند كه در دوران كهن به شكل جانوران ساخته می شدند. اینگونه ظرفها برای شراب مقدس استفاده می شد و كاربرد مذهبی و گاهی تزئینی داشت. در این ریتون بخش ساغر از بدنه مجسمه جدا نبوده و مجسمه توخالی ساغر را نیز تشكیل می‌دهد. در ساخت ریتونها معمولا از طبیعت الهام می گرفتند و با توجه به حیواناتی كه در محیط اطراف زندگی می كردند و از نظر مردم آن روزگار مظهر زیبایی و قدرت به شمار می آمدند، شكل مورد نظر را برای ریتون انتخاب می نمودند.
در مناطق كویری و گرم و خشك 'شتر' طرح ریتونها را شكل می داد. سابقه هنر ریتون سازی به هزاره چهارم قبل از میلاد یعنی به حدود 6000 سال پیش باز می‌گردد. از هزاره چهارم پیش از میلاد تا قرون هفتم و هشتم پیش از میلاد(2800 سال قبل) تعداد ناچیزی ریتون كشف شده است. در طول دوران حكومت مادها هنر ریتون سازی پیشرفت بسیار كرد. این هنر در دوران هخامنشیان به اوج خود رسید. با ورود اسلام به دلیل باورها و اعتقادات خاص دینی از جمله منع شراب خواری و مخالفت با چهره نگاری انسان و حیوان در هنر عملا هنر ریتون سازی به فراموشی سپرده شد.
* سپر زركوب دوره صفوی
این سپر دارای فرم مدور و محدب و چهار قبه بر سطح خارجی و چهار عدد حلقه در پشت آن و نیز دارای تزیینات كنده كاری و طلاكوب است. سراسر سطح خارجی سپر دارای نقوش اسلیمی، گل و بوته می باشد. دورتا دور سپر شكار شیر و آهویی در حال فرار به تصویر كشیده و برجسته كاری شده است. در این دوره از فولاد برای ساخت ابزار و سلاحهای رزمی و جنگی استفاده فراوان می كردند.
استادكاران دوره صفوی كه بیشتر در غرب و شمال غرب ایران و اصفهان حضور داشتند در بكارگیری فولاد صیقل خورده بی همتا بودند. روش تزئین این سپر طلاكوبی است كه ابتدا تمام قسمتهایی را كه برای طلاكوب شدن در نظر گرفته اند به وسیله كارد مخصوص خش انداخته و طرح مورد نظر را بر روی سطح فولاد حك می كردند سپس سیمی از جنس طلا به ضخامت یك تار موی انسان را در شیارهای حك شده قرار داده و به وسیله چكش می كوبیدند تا در شیار مورد نظر كاملا فرو رود. پس از آن با یك قطعه سنگ یشم آن قدر بر روی كار می كشیدند تا طلا و فولاد به یكدیگر جوش بخورند.
* در چوبی با نقوش اسلیمی
در چوبی منبت و مشبك كه روی آن نقوش اسلیمی و طرح ستاره یا شمسه بكار رفته و در بالای آن تاریخ ساخت و نام سازنده كنده كاری شده یكی دیگر از آثار به نمایش درآمده در موزه بزرگ خراسان است. محل كشف این در چوبی مازندران و قدمت تاریخی آن مربوط به دوره تیموریان است. طول آن 205 سانتیمتر و عرض 149 سانتیمتر می باشد و كوبه روی آن مخصوص بانوان یا زنكوب است.
* انگشتر طلا دوره سلجوقی
انگشتری از جنس طلا بدست آمده از گرگان مربوط به دوره سلجوقی در موزه بزرگ خراسان به نمایش گذاشته شده است. با وجود ممنوعیت استفاده از طلا و نقره در دورهی اسلامی، جواهرات و زیورآلات هنر اسلامی ایران كماكان به ظرافت و زیبایی ساخته می‌شدند. هرچند استفاده از این متاع مختص زنان است اما مردان نیز در استفاده از انگشتر، بازوبند یا كمربندهای نقرهی مطلا از محصولات این هنر گرانبها بهره مند می‌بردند. زیورآلات دورهی سلجوقی در برخی موارد در امتداد سنتهای ساسانی هستند.
* كتابخانه تخصصی و آرشیو فیلم و عكس خراسان
موزه خراسان در كنار ویژگیهای خاص خود و آثار تاریخی ارزشمند و بلندآوازه ای كه به نمایش گذاشته محل استقرار تخصصی ترین كتابخانه حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در شرق كشور است كه افزون بر شش هزار جلد كتاب تخصصی را در خود جای داده است.
علاوه بر این، مخزن عكس و فیلمهای تاریخی و قدیمی مربوط به آثار و بناهای تاریخی خراسان از دهها سال پیش در این موزه وجود دارد كه شامل بیش از 100 هزار عكس و قطعه فیلم می شود كه در كشور منحصربفرد است. همچنین این موزه راهنمایان باتجربه ای دارد كه گردشگران و بازدید كنندگان را راهنمایی كرده و توضیحات لازم را به آنان ارائه می دهند.
موزه بزرگ خراسان در خلال سفر نوروزی زائران و مسافران به مشهد مقصدی جذاب برای غنی نمودن این سفر است.
7496/1858
تاریخ انتشار: ۱۸ اسفند ۱۳۹۷ - ۰۸:۴۴
مشهد- ایرنا- موزه مكانی مملو از داشته ها و آثار ارزشمند تاریخی است كه سفر به گذشته و مشاهده آثار برجای مانده از نبوغ و هنر پیشینیان را برایمان میسر می كند، سفری كه در خلال سفرهای نوروزی از موزه های نقاط مقصد تیری است با دو نشان.