سفر تاریخی روحانی به عراق؛ فرصتی برای تفاهم های جدی

دفتر ایرنا در بغداد در این گزارش به ابعاد و مولفه های اهمیت ویژه این سفر رسمی سه روزه پرداخته است.
دكتر حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران قرار است فردا دوشنبه به دعوت رسمی « برهم صالح» رئیس جمهوری و « عادل عبدالمهدی» نخست وزیر عراق، در راس یك هیات بلندپایه به این كشور سفر كند.
رئیس جمهوری اسلامی ایران در سفر سه روزه به عراق همچنین با سفر به كربلای معلا و نجف اشرف ضمن زیارت عتبات عالیات، با تنی چند از مراجع عظام تقلید دیدار و گفت و گو خواهد كرد.
بسیاری از مقامات دو كشور و ناظران سیاسی این سفر را كه پس از گذشت نیم قرن روابط پر افت و خیز، 40 سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و 15 سال پس از سقوط رژیم دیكتاتوری صدام و استقرار نظام جدید سیاسی در عراق صورت می گیرد، بسیار حائز اهمیت دانسته و آن را نقطه عطفی در تاریخ دو كشور ارزیابی می كنند.
در همین راستا محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه روز شنبه برای انجام مقدمات این سفر تاریخی وارد بغداد شد و در بدو ورود در پاسخ به سوال خبرنگار ایرنا تاكید كرد: سفر آتی دكتر روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران به بغداد، فرصتی مناسب برای رسیدن به تفاهم های جدی میان تهران و بغداد است.
ظریف تصریح كرد: سفر دكتر روحانی به عراق، سفری تاریخی و فرصتی نیكو برای رسیدن به تفاهم های جدی میان دو كشور است.
وی درخصوص برنامه های سفر رئیس جمهوری اسلامی ایران به عراق، به بحث و گفتگو درخصوص موضوعات سیاسی و همكاری های اقتصادی از جمله در حوزه ترانزیت، انرژی و صنعت میان مقامات دو كشور اشاره كرد.
ظریف گفت: در طول این سفر همچنین درباره موضوعات مربوط به همكاری های مرزی گفتگو صورت خواهد گرفت.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با اشاره به دامنه گسترده روابط و همكاری های تهران بغداد گفت: ما در حوزه های مختلف از بهداشت تا امنیت با عراق همكاری های خوبی داریم و امیدواریم در این سفر نیز بتوانیم توافقاتی را بین دو كشور به انجام برسانیم.
ظریف در پاسخ به سوالی درخصوص تلاش برخی كشورها برای تخریب میان تهران و بغداد، گفت: ایران و عراق دو كشور همسایه با مشتركات فراوان جغرافیایی، مرزی و فرهنگی و اجتماعی هستند و هیچ كشوری حق ندارد در روابط خارجی این دو كشور دخالت كند.
وزیر امور خارجه كشورمان افزود: دخالت دیگران در روابط خارجی ایران و عراق سبب می شود خود آنها فرصت هایی كه دارند از دست بدهند اما نمی توانند با این دخالت ها روابط میان دو كشور را متاثر كنند.
در پاسخ به سوال دیگری در خصوص برنامه های سفر دكتر روحانی به بغداد، كربلا و نجف گفت: آقای دكتر روحانی در بغداد دیدارهای متعددی با همه مقامات ذیربط، مسوولان سیاسی، احزاب، نخبگان، سران عشایر و سران مذاهب خواهد داشت و در كربلای معلا و نجف اشرف نیز ضمن زیارت عتبات عالیات به دیدار مراجع عظام خواهد رفت.
'ایرج مسجدی' سفیر جمهوری اسلامی ایران در بغداد گفت كه سفر روحانی به بغداد در برگیرنده امضای چند توافقنامه بین دو كشور جمهوری اسلامی ایران و عراق است.
وی اضافه كرده است كه این توافقنامه ها در زمینه خط آهن بین شهر خرمشهر و بصره، ایجاد و توسعه شهرك های صنعتی، روادید سفر بین دو كشور، مسائل گمركی و همكاری های بهداشتی و پزشكی است.
مسجدی تاكید كرد كه انتظار می رود سفر روحانی به بغداد منجر به ارتقا روابط دو جانبه در بخش های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شود.
وی حجم پیش بینی شده تبادلات تجاری بین دو كشور را 20 میلیارد دلار در طول سال های اندك آینده عنوان كرد و گفت: در حال حاضر عراق اولین هدف صادرات كالاهای ایرانی است و از كشورهای چین و تركیه در این زمینه پیشی گرفته است.
ایرج مسجدی خاطر نشان كرد كه انتظار می رود كه تا مارس 2020 (اول فروردین 1399) بیش از40 نمایشگاه اختصاصی ایرانی در عراق برگزار شود.
وی میانگین افزایش سالانه تبادلات تجاری را بین دو كشور 2.5 میلیارد دلار ذكر كرد و گفت كه فروش برق و گاز به عراق در افزایش این نرخ اثرگذار بوده است.
مسجدی در پاسخ به مطالبات بازرگانان و فعالان اقتصادی درعراق در خصوص لغو روادید بین دو كشور گفت كه در حال حاضر پیش نویس تسهیل صدور روادید سفر بازرگانان و فعالان بخش اقتصادی و صنعتی بین دو كشور تهیه شده است.

** نگاهی به تاریخچه روابط ایران و عراق
روابط بین ایران و عراق یكی از پر افت و خیزترین روابط میان دو كشور همسایه و همچنین بی سابقه در تاریخ دو كشور در تاریخ معاصر به شمار می رود كه طی آن صدام كه خود بانی توافق 1975 مشهور به قرارداد الجزایر بود پس از شش سال و با این تصور كه می تواند از اوضاع آشفته ماههای نخست پس از انقلاب در ایران بهره برداری كند، آن را یكطرفه ملغی اعلام و در 31 شهریور 59 جنگ تحمیلی را بر ایران تحمیل كرد.
صدام در این سودا بود كه با استفاده از شرایط جدید، كل اروند رود (شط العرب) و ماورای آن را تصاحب كند و اشغال آبادان و خرمشهر هم در این راستا صورت گرفت اما رهبری داهیانه حضرت امام خمینی (ره) و بیداری و حركت جهادی اقشار مختلف مردم و حماسه آفرینی ارتش، سپاه و بسیج به سرعت معادله جنگ را تغییر داد و سرانجام صدام مجبور شد بار دیگر به این توافق برگردد و صدام این امر را رسما اعلام كرد.
پس از پذیرش قطعنامه 598 جمهوری اسلامی ایران به سرعت روند عادی سازی روابط را با عراق پیش برد كه در تبادل اسرا و عملیات تفتیش پیكرهای شهدا در مرزهای دو كشور و سفر زائران ایرانی به زیارت عتبات عالیات آغاز شد.
جمهوری اسلامی ایران در طول حمله عراق به كویت (1990)، رهبران عراق را از این كار منع كرد اما وقتی ملت عراق در معرض تحریم ها و محاصره قرار گرفت یكی از مواضع شرافتمند انسانی را اتخاذ كرد.
ایران در این برهه به اشكال مختلف درصدد كمك به مردم عراق درآمد و در همین برهه بود كه سفر زائران ایرانی به عراق آغاز شد تا هم نوعی كمك اقتصادی به اقتصاد بیمار عراق باشد و هم زائران ایرانی بعد از سال ها دوباره به زیارت عتبات عالیات در نجف و كربلا و كاظمین و سامرا مشرف شوند.
یكی از وزیران عراقی دوره رژیم بعث اخیرا در اظهاراتی گفته است كه ایران در فروش نفت عراق در دوره تحریم های اقتصادی 13 سال نقش مثبتی ایفا كرد و به بغداد اجازه داده بود تا از طریق برخی بنادر ایران در حاشیه خلیج فارس، نفت خود را بفروشد.
در این دوران عراق 13 سال در محاصره شدید اقتصادی بود اما ایران به رغم حادثه تلخ 8 سال جنگ تحمیلی و ویرانی های ناشی از آن، ترجیح داد از موضع اسلامی و انسانی در كنار ملت عراق و نه رژیم حاكم بر عراق بایستد.
در جریان حمله نظامی آمریكا به عراق برای براندازی رژیم صدام در 29 اسفند 81، (2003) جمهوری اسلامی ایران از جمله كشورهایی بود كه مخالفت خود را با این جنگ و اشغال عراق و حضور نیروهای بیگانه در خاورمیانه اعلام كرد اما در عین حال بار دیگر از نگاه برادری و همسایگی موضع مثبتی در قبال حاكمان جدید عراق اتخاذ كرد.

** روابط تهران بغداد در دوره جدید
ایران اولین كشور منطقه بود كه شورای حكومتی را تایید كرد و بعد از تشكیل دولت موقت به رهبری «ایاد علاوی» در 8 تیرماه 83 جزو اولین كشورهایی بود كه به این دولت تبریك گفت و نماینده دیپلماتیك خود را از سطح كاردار به سفیر ارتقا داد.
جمهوری اسلامی ایران در طول 15 سال گذشته با همه دولت های موقت، گذار و انتخابی عراق همكاری های خوبی داشته و حاصل این روابط امروز در سطح تبادلات تجاری و همكاری های اقتصادی و گردشگری دینی و سیاحتی و درمانی بین دو كشور به شكل مثبتی منعكس شده است.
سطح روابط تجاری غیر نفتی به طور میانگین شش میلیارد دلار و حجم همكاری های اقتصادی بالغ بر 12 میلیارد دلار و علاوه بر همه اینها سالانه 5 میلیون نفر از دو كشور برای گردشگری دینی یا سیاحتی و یا درمان در حال رفت و آمد بین دو كشور هستند.
ایران در حال حاضر تنها كشور تامین كننده انرژی برق به میزان یك هزار و 350 مگاوات در ساعت برای عراق است و حجم صادرات گاز برای تامین سه نیروگاه گازی تامین برق در عراق نیز بالغ بر 18 میلیون مترمكعب در روز است.
تاكنون فقط در زمینه انرژی، ایران نزدیك به سه میلیارد دلار طلب مالی از عراق داشت كه با ساز و كار جدید مالی كه به امضای روسای بانك مركزی دو كشور در 16 بهمن ماه گذشته رسید و نیز تلاش های دیگر، دو میلیارد آن پرداخت و ما بقی نیز در مسیر پرداخت قرار دارد.
بعد از نیم قرن روابط پرفراز و نشیب بین ایران و عراق اكنون و در آستانه سفر رئیس جمهوری اسلامی ایران به بغداد این دو كشور یكی از بهترین شكل روابط فی مابین را در منطقه ترسیم كرده اند كه به اعتقاد رهبران دو كشور می تواند الگویی برای روابط در منطقه باشد.
ایران و عراق به رغم تاریخ پر افت و خیز و جنگ هشت ساله اكنون تبدیل به عمق راهبردی همدیگر شده اند كه هیچیك نمی تواند بدون دیگری ادامه حیات دهد بلكه هر طرف رشد و توسعه خود را در رشد و توسعه دیگری می داند.
تجربه جمهوری اسلامی ایران در حمایت از عراق در جنگ سه ساله با داعش (20 خرداد 93 تا 18 آذر 96) یكی از لحظه های تاریخی در تعمیق هر چه بیشتر روابط بین دو كشور بود تا جایی كه امنیت آنها به هم گره خورده است.
بسیاری از كارشناسان در عراق معتقدند كه ملت و دولت عراق طی این جنگ دوست و دشمن خود را در منطقه و جهان شناختند و فهمیدند كه تنها دوست دوران شدت و سختی جمهوری اسلامی ایران است و برای همین تحت هیچ شرایطی حاضر به كنار نهادن این دوست و همسایه خود نیستند.
عراق همواره در هر مناسبتی از جمهوری اسلامی ایران به خاطر همه حمایت هایش از این كشور در طول 15 سال گذشته تقدیر كرده اما از حمایت تهران از بغداد در جنگ با داعش همواره بطور ویژه قدردانی كرده است.
همین امر سبب شده است كه بغداد امروز به صراحت و قاطعیت اعلام كند كه عراق به بخشی از تحریم های یكجانبه آمریكا علیه ایران تبدیل نمی شود.
عراق به رغم همه فشارها و فریبكاری هایی كه آمریكا و متحدانش در منطقه برای دور نگه داشتن این كشور از جمهوری اسلامی ایران انجام می دهند، اما اراده دولت و جناح های سیاسی و از همه مهمتر خواست ملت عراق، وفاداری به ایران و عدم ترجیح دوستی های مصلحتی بر جمهوری اسلامی ایران است.

** دیدار روحانی نقطه عطف روابط
كارشناسان پیش بینی می كنند كه سفر دكتر روحانی به بغداد و مذاكرات و توافقاتی كه قرار است در این سفر میان مقامات دو كشور صورت گیرد، می تواند بیش از پیش زمینه ساز ورود قدرتمند ایران در مرحله بازسازی عراق شده و سرنوشت دو كشور را بیشتر از قبل به هم گره بزند و این دو كشور در آینده با تكیه بر این روابط راهبردی دو جانبه، چهره منطقه را تغییر دهند.
دولتمردان امروز عراق همانند رهبران جمهوری اسلامی ایران اكنون به این باور رسیده اند كه منطقه خاورمیانه با اتكال بر توانمندی های درونی و ذاتی خود بدون نیاز به عامل خارجی، احتیاج به یك نظام جدید منطقه ای دارد.
شكل این نظام منطقه ای كه رویكرد دو كشور بر آن متفق القول هستند، مبتنی بر توسعه و تحكیم روابط اقتصادی و گسترش روابط مردمی و ایجاد یك اتحاد واحد در منطقه بدون دخالت خارجی است، موضوعی كه دست كم در ماههای اخیر بارها مورد تاكید مقامات ارشد دو كشور قرار داشته است.
بر این اساس اهمیت سفر سه روزه دكتر روحانی به عراق به اندازه ای است كه علاوه بر دو كشور، دوستان و دشمنان دو طرف نیز در سطح منطقه و جهان نظاره گر چگونگی و نتایج عملی آن هستند و همانند ناظران، آن را نقطه عطفی در روابط تاریخی تهران بغداد می دانند.
خاورم *10*380*