الجزایر و فصل نوظهور عربی

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، اعتراضات خیابانی در الجزایر كه از اوایل اسفندماه آغاز شد، طی روزهای اخیر نتایجی چشمگیر را برای معترضان به بار آورده است.
نقطه شروع این تحولات، نامزدی «عبدالعزیز بوتفلیقه» رئیس جمهوری الجزایر برای انتخابات 18 آوریل (بیست ونهم فروردین ماه سال آینده) بود كه اینك برگزاری آن در وضعیتی مبهم قرار دارد.
بوتفلیقه كه از سال 1999 میلادی ریاست جمهوری الجزایر را در دست دارد، چند هفته پیش برای بار پنجم نامزدی خود را برای ادامه تصدی این سمت اعلام داشت و این نقطه شروع اعتراضاتی شد كه همچنان ادامه دارد.
مهمترین خواسته معترضانی كه گسترش فساد و نابسامانی های اقتصادی نظیر فقر و بیكاری را نیز غیرقابل تحمل می دانند، كناره گیری قطعی بوتفلیقه از قدرت است؛ رهبری كه بیست سال پیش به دلیل توفیق در پایان دادن به یك دهه جنگ داخلی با ده ها هزار قربانی به چهره ای محبوب و قابل احترام برای بسیاری از الجزایری ها مبدل شد اما طی دست كم پنج سال گذشته به دلیل اوضاع نامساعد جسمانی بیشتر سایه ای از یك رئیس دولت بوده است.
از نگاه بسیاری از مخالفان و نیز ناظران تحولات الجزایر، پس از عارضه سكته بوتفلیقه در سال 2013 میلادی، قدرت در اختیار جمعی از نزدیكان وی قرار داشته و همین موضوع تمركزی غیرشفاف و انحصارگرایانه از قدرت را در راس حزب حاكم «جبهه آزادیبخش ملی» به وجود آورده است. از این منظر، نامزدی مجدد بوتفلیقه تلاشی برای تداوم این وضعیت و نادیده انگاشتن خواست و حقوق مردم تلقی می شود كه مفهوم مردمسالاری در این كشور را نیز زیر سوال می برد.
با اوج گرفتن اعتراضات و در اواسط ماه جاری، در بیانیه ای كه از سوی بوتفلیقه خطاب به معترضان انتشار یافت وعده برگزاری انتخابات زودهنگام و تجدید نظر در قانون اساسی مطرح شد. این بیانیه تصریح می داشت كه در صورت پیروزی بوتفلیقه در انتخابات ریاست جمهوری، وی بیش از یك سال در مسند ریاست جمهوری نمانده و در همین فاصله مقدمات تغییر قانون اساسی و انتخابات پیش از موعد ریاست جمهوری را فراهم خواهد كرد.
نخستین و اصلی ترین برداشت از این پشنهاد، تلاش حزب و نخبگان حاكم بر الجزیره جهت رسیدن به اجماع بر سر جانشینی مناسب برای بوتفلیقه بود تا به نوعی قدرت را در دست آنان باقی نگاه دارد.
در ادامه «احمد اویحیی» نخست وزیر استعفای خود را تسلیم رئیس جمهوری كرد تا «نورالدین بدوی» وزیر كشور سابق ماموریت تشكیل دولت را برعهده گیرد.
این تحولات و وعده هایی چون تغییر قانون اساسی مخالفان را از خیابان ها راهی خانه هایشان نساخت و تداوم و گسترش تظاهرات سبب شد تا روز دوشنبه بوتفلیقه به طور قطعی انصراف خود از حضور در انتخابات ریاست جمهوری را اعلام دارد.
با این حال، دولت الجزیره اعلام كرده ناگزیر از تعویق انتخابات خواهد بود و همین موضوع موجب تداوم اعتراضات شده است. در شرایط كنونی مخالفان به این جمع بندی رسیده اند كه هیات حاكم به دنبال خریدن فرصت برای حفظ قدرت است و عبور از بوتفلیقه نیز خواست معترضان برای تحول اساسی در اوضاع را محقق نخواهد كرد. از این رو اعلام كرده اند تظاهرات تا زمان اعلان قطعی برگزاری انتخاباتِ منهای بوتفلیقه در موعد مقرر ادامه خواهد یافت. واكنش دولت نیز به این تصمیم دعوت مخالفان به گفت وگو و مذاكره بوده است.
این تحولات در شرایطی رقم می خورد كه تا یك ماه پیش تصور آن دور از ذهن می نمود. از دید برخی تحلیلگران تن دادن دولت به بخش های مهمی از خواست مخالفان كه مهمترین آن بازنشستگی سیاسی بوتفلیقه است تا اینجای كار نیز موفقیت قابل توجهی برای آنان به شمار می آید. با این حال شماری با نگاهی دیگر به این رخدادها نگریسته و می گویند كشوری كه بیش از پنجاه سال پیش با در هم شكستن استعمار فرانسه، مبارزاتی استقلال طلبانه و آزادیخواهانه را به سرانجام رساند، همچنان در خم یك كوچه است.
با وجود این دیدگاه های متعارض باید گفت كه رخدادهای اخیر الجزایر دارای ویژگی هایی بود كه مانع از بروز خشونت یا تكرار حوادثی شد كه این روزها در كشوری چون ونزوئلا در جریان است. برخی از این ویژگی ها عبارتند از؛
1-برخلاف تحولات ونزوئلا كه به سرعت زمینه مداخله خارجی را در این كشور آمریكای لاتین به وجود آورد، بسیاری از دولت های خارجی با احتیاط به تحولات الجزایر واكنش نشان دادند.
با گذشت دو هفته از اعتراضات، آمریكایی ها اعلام داشتند كه این تحولات را رصد و از مردم الجزایر و حق برگزاری تجمعات مسالمت آمیز حمایت می كنند. واكنش مقامات و دولت های اروپایی نیز چندان از این حد فراتر نرفت. در یكی از تازه ترین اظهارنظرها، «امانوئل مكرون» رئیس جمهوری فرانسه كه خود درگیر اعتراضات جلیقه زردها بوده خواستار درنظر گرفتن مدت زمانی معقول برای تشكیل و اقدام دولت انتقالی در الجزایر شد.
با توجه ارتباطات الجزیره با بسیاری از دولت های اروپایی، این واكنش های محتاطانه سبب شد تا تحولات الجزایر تحت تاثیر متغیرهای داخلی این كشور رقم بخورد تا مداخلات، ملاحظات و عوامل خارجی.
2- اعتراضات الجزایر به شكلی مسالمت آمیز پیش رفت و هم پلیس و هم تظاهركنندگان تا حد امكان از توسل به خشونت پرهیز كردند. تحولات این كشور تجربه ای موفق در مطالبه گری منهای اغتشاش و خشونت بود تا جایی كه برخی تشكل های دست اندركار تجمعات از مخالفان درخواست كردند تا زباله های ناشی از حضور در خیابان را جمع آوری كرده و به هیچ وجه دست به اقدامات تخریب گرانه نزنند.
3-نخبگان و صاحبان قدرت سیاسی و اقتصادی تا به اینجای كار از تقابل با مخالفان پرهیز كرده و گام هایی را به سوی تامین رضایت و تحقق خواست آنان برداشته اند.
از دید برخی ناظران، این رویكرد نشان دهنده نوعی عقلانیت در رهبران الجزیره است كه ضمن تلاش برای حفظ قدرت می كوشند از هزینه های اقداماتی چون سركوب جلوگیری به عمل آورده و یك به یك راهكارهایی را جهت رسیده به نقطه توافق با مخالفان ارایه دهند.
4- در بیانیه اخیر بوتفلیقه، جوانان الجزایری مخاطب قرار گرفته و وی یا نگارندگان این بیانیه اعلام داشته اند پیام و خواست جوانان را شنیده اند.
تا پیش از رخدادهای اخیر بسیاری بر این باور بودند كه تجربه تلخ جنگ داخلی الجزایر كه طی دهه 90 نزدیك به 200 هزار كشته بر جای گذاشت مهمترین عامل بازدارنده پیش روی اعتراضات خواهد شد و بروز بی ثباتی و ناامنی در همسایه شرقی الجزایر یعنی لیبی سبب می شود اكثریت الجزایری ها برای فرار از وضعیتی مشابه باز هم بوتفلیقه یا در واقع الیگارشی حاكم را در راس قدرت پذیرا شوند.
میدانداری جوانان الجزایری در اعتراضات اخیر كه حافظه تاریخی آنان كمتر تحت تاثیر این هراس عمومی قرار گرفته از عواملی بود كه سبب شد تا تجمعات ادامه یابد، ضمن اینكه بنا به دلایل گوناگون میان كنشگران سیاسی، دانشجویان، وكلا، اتحادیه های كارگری و كارفرمایی، بخش هایی از نیروهای پلیس و ... نوعی انسجام و همگامی برای پیشبرد مسالمت آمیز اعتراضات پدیدار شد تا الجزایر پس از گذشت حدود هشت از از بروز بهار عربی در شمال آفریقا و بخش هایی از خاورمیانه عربی، فصلی تازه و منحصر به فرد را در این روزها تجربه كند.
پژوهش**9279