سفر به كاشمر شهری با صدها اثر مذهبی و تاریخی

فراوانی جاذبه های طبیعی، گردشگری و تاریخی و فرهنگی در این سرزمین تا به حدی است كه كاشمر پس از دو شهرستان نیشابور و سبزوار رتبه سوم را در میان هفت شهر هدف گردشگری استان خراسان رضوی به خود اختصاص داده است.
آب و هوای مطبوع و لطف خوش مردمان آن در كنار دیگر جاذبه های تاریخی، گردشگری و تفریحی این شهرستان می تواند آن را به یكی از مقاصد سفر هر گردشگری تبدیل كند.

* پیشینه تاریخی
منطقه كاشمر كه در متون و منابع كهن از آن به عنوان' ترثیب' یا 'ترشیز' یاد شده به استناد كاوشهای باستان شناسی از گذشته های دور یعنی اواخر هزاره دوم و اوایل پیش از میلاد مسكونی بوده است.
به استناد روایات شاهنامه و تاریخ بیهقی 2500 سال پیش زرتشت پیامبر در این سرزمین با گشتاسب شاه ملاقات نموده و آتشكده ای در این ناحیه بنا كرده است. كاشمر در اعصار تاریخی به ویژه دوران پارتیان و ساسانیان جزء مناطق فرمانروایی آنان در خراسان به شمار می آمد.
این منطقه در سال 31 هجری به دست اعراب مسلمان فتح شد و از آن پس امرای غزنوی، سلجوقی، اسماعیلی، خوارزمشاهی، ایلخانی، سربداری، تیموری، صفوی، افشاری و قاجاری به ترتیب بر این ناحیه حكم راندند و تاریخ پر فراز و نشیب این منطقه كه مشحون از جنگها، شكستها، نا امیدیها، كامكاریها و پیروزیهاست را رقم زدند.
این شهرستان به واسطه حضور اقوام مختلف از تاریخ و میراث فرهنگی غنی، متنوع و متعددی برخوردار است و در این نوشتار كوتاه سعی می شود مهمترین جاذبه ها و آثار تاریخی این شهر تاریخی معرفی گردد.

* ویژگیهای طبیعی
شهرستان كاشمر با دو بخش مركزی و كوه سرخ و به مركزیت شهر كاشمر مساحتی در حدود سه هزار و 390 كیلومتر مربع از استان خراسان رضوی را به خود اختصاص داده است. این شهرستان از غرب با خلیل آباد، از شمال و شمال غربی با نیشابور، سبزوار و بردسكن، از شرق و شمال شرقی با تربت حیدریه و از جنوب و جنوب غربی با گناباد همجوار است.
كاشمر دارای دو منطقه كوهستانی است یكی كوه سرخ در شمال و دیگری ارتفاعات فغان بجستان در جنوب همچنین این شهرستان دارای منطقه ای كویری و خشك در غرب و جنوب و جلگه ای حاصلخیز در محدوده حومه شهر و قصبات آن است.
آب و هوای شهرستان كاشمر خشك و نیمه خشك محسوب می شود.

* منطقه نمونه گردشگری كوهسرخ
كوهسرخ به دلیل تنوع آب و هوایی و تفاوت ارتفاعش دارای پوشش گیاهی گوناگون و به نسبت مطلوبی است. طاق و گز در نواحی بیابانی، زرشك وحشی در نواحی كوهستانی این منطقه می روید همچنین در این منطقه گیاهان دارویی مانند گون، ریواس، خارشتری، آویشن، گل زنیا، بومادران و گل گاوزبان هم وجود دارد.
این محدوده دارای روستاهای زیبا با بافت قدیمی و كوهپایه ای و پلكانی شكل نیز هست كه نظر هر بیننده ای را به خود جلب می كند.

* مسجد جامع كاشمر
این بنا در مركز شهر واقع شده و به استناد كتیبه آن حدود سال 1213 هجری قمری روزگار حكمرانی عبدالعلی خان و مصطفی قلی خان میش مست همزمان با سلطنت فتحعلی شاه قاجار بنا گردیده است.
مسجد جامع دارای بنایی ساده و با شكوه، صحن، ایوان، شبستان ستون دار و غرفه های پیرامون صحن است و در اطراف صحن مسجد چندین غرفه آجری ساده و در ضلع جنوبی آن ایوانی با تزئینات مقرنس و دو شبستان ستون دار واقع شده و محراب و ایوان مسجد با كاشی معرق مزین گشته است.

* امام زاده سید حمزه
بقعه و بارگاهی كه با زیربنای دو هزار متر مربع مشتمل بر گنبدخانه، گلدسته ها و رواقها در محل باغ مزار بنا شده مدفن سید حمزه بن موسی بن جعفر (ع) است.
بنا بر شواهد، این مكان در دوران صفویه بنا نهاده شده است و در دوره های مختلف از جمله در سالهای اخیر مرمت و كاشیكاری و بناهایی نیز به آن افزوده شده است.
ساختمان و بارگاه این امام زاده دارای تزئینات كاشیكاری آئینه كاری است كه در سال 1399 هجری قمری به این مجموعه الحاق شده است.

* امام زاده سید مرتضی
در مجموعه بناهای به نسبت تازه سازی واقع در پنج كیلومتری شمال كاشمر مزار و بقعه سید مرتضی برادر امام زاده سید حمزه و امام رضا (ع) قرار دارد.
به استناد تواریخ كهن، وی در سده دوم هجری در همین مكان شهید و به خاك سپرده شد و امروزه این آستان مقدس با زیربنای تقریبی هزار و 800 متر مربع دارای بنای اصلی شامل یك ایوان ورودی كاشیكاری شده با دو ماذنه در طرفین ایوان و گنبدی فیروزه ای رنگ بر فراز آن است.
بنای كنونی در سال 1399 هجری قمری توسط نیكوكار واقف مرحوم مهندس فتحی ساخته شده است و این مكان همه روزه پذیرای خیل زائران سید مرتضی است.

* پارك جنگلی سید مرتضی
در كنار آستان مقدس امام زاده سید مرتضی پارك جنگلی زیبایی به همین نام ساخته شده است كه از سالها پیش و به ویژه از یكی دو دهه گذشته با امكاناتی مختلفی در اختیار گردسشگران قرار گرفته است.

* یخچال طبیعی بند قرا
در حدود هفت كیلومتری روستای بند قرا، یخچال طبیعی و بی نظیری قرار دارد كه در تمام فصول سال پر از یخ است و تا همین چند سال پیش كه اهالی روستاهای مجاور از نعمت برق برخوردار نبودند یخ مورد نیاز خود را از آنجا تامین می كردند.

* آرامگاه شهید سیدحسن مدرس
بنای باشكوهی كه پیكر شهید مدرس را در میان گرفته در سال 1363 هجری شمسی به جای مقبره كوچك قبلی و در میان باغ وسیع و محصوری ساخته شده است.
سید حسن مدرس از سادات طباطبایی قمشه اصفهان و از رجال روحانی و سیاسی دوره مشروطیت بود.
وی در سال 1287 هجری شمسی در یكی از روستاهای اردستان به دنیا آمد و بعدها به دوره دوم مجلس شورای ملی راه یافت او كه به واسطه مبارزات پارلمانی اش نماد یك وكیل و نماینده آزاده مجلس در ایران شناخته می شود در سال 1307 هجری شمسی توسط رضا شاه به خواف و سپس به كاشمر تبعید شد و سرانجام در سال 1316 شمسی در این شهر به شهادت رسید.
بنای آرامگاه سید حسن مدرس از یك گنبد فیروزه ای، گنبدخانه مركزی و چهار ایوان به اسلوب معماری عصر صفوی بنیان گردیده است.

* مدرسه علمیه حاج سلطان العلماء
از جمله مدارس علمیه شهر كاشمر بنایی است موسوم به مدرسه حاج سلطان العلماء واقع در ابتدای خیابان امام این شهركه در سال 1330 هجری قمری ساخته شده است.
بنای مدرسه دارای صحن مركزی است و از چهار طرف توسط حجره های دو طبقه و دو ایوان شمالی و جنوبی محصور شده است. فضای معماری مدرسه در مجموع با ایجاد 40 اتاق مخصوص اقامت طلاب، مطبخ، ایوان شمالی و جنوبی، بادگیر و مدرس به عنوان یكی از مدارس علمیه معروف و مطرح كاشمر شناخته می شود.

* كاروانسرای حاج كاظم مدرس
این كاروانسرا در خیابان مدرس واقع شده و بنای آن متعلق به اوایل دوران پهلوی است. مساحت این مكان در حدود سه هزار متر مربع و دارای 12 حجره برای استفاده تجاری است.
در منظر رو به خیابان این كاروانسرا فضاهایی به صورت انبار و حجره ایجاد شده است.

* آبشار و آبگرم معدنی كریز
این پدیده طبیعی در حاشیه جاده آسفالته كریز به ریوش در فاصله 15 كیلومتری شهر ریوش و به فاصله سه كیلومتری روستای كریز واقع گردیده و دارای آبگرم معدنی با خاصیتهای درمانی است.
در حاشیه این مكان نیز دره ای بسیار سبز با رودخانه ای پر آب و چشمه سارهای آب سرد وجود دارد.
به اعتقاد كارشناسان، این آبگرم معدنی از نظر وجود مواد شیمیایی در رتبه بالاتری از آبگرم فردوس قرار دارد.

* یخدان فروقته
از جمله یادمان های تاریخی كاشمر یخدانی است به نام 'فروقته' كه در ابتدای راه روستایی به همین نام قرار دارد و عظیم ترین یخدان كاشمر است كه در دوره قاجار ساخته شده است.

* خرابه های ارگ قدیم
در قرون و سده های پیش، ترشیز به شكل قلعه ای مستحكم با حصار و بارویی نفوذ ناپذیر، ساكنان خود را از گزند یاغیان و مهاجمان مصون می داشت.
اگر چه امروزه از آن دژ و ارگ حصین اثری برجای نمانده است اما خرابه های باقیمانده یادآور ظمت این شهر در دوره قاجار است.
این بقایا با بادگیری كه پس از دهها سال همچنان بر فراز آن خودنمایی می كند در ضلع شمال غربی میدان مركزی شهر كاشمر قرار دارد.

* قلعه گبر حصار
ویرانه های موسوم به قلعه گبر حصار در شمال شرق روستای خضر بیك بخش كوهسرخ در حدود 27 كیلومتری شمال غرب ریوش واقع شده و از جمله مناطقی است كه از دیرباز مسكن و ماوای اسلاف اهالی كاشمر بوده است.
بنابر شواهد، این قلعه از سده دوم تا پنجم هجری مورد استفاده قرار گرفته است.

* هنرهای سنتی و صنایع دستی
در مناطق مختلف شهرستان كاشمر هنوز مشاغل سنتی و هنرهای دستی تا حدودی رواج دارد اما در میان آنها بافت قالی به ویژه در روستاها از اهمیت به سزایی برخوردار است.
قالی كاشمر به واسطه مرغوبیت در بافت، نقشه و رنگ یكی از قالیهای به نام منطقه خراسان رضوی است.
از جمله مشاغل سنتی دیگر در شهرستان كاشمر می توان به مسگری، نجاری و آهنگری اشاره كرد همچنین گلیم بافی، حصیربافی، گیوه دوزی و بافت قالیچه نیز از سایر صنایع دستی و هنرهای سنتی این شهرستان به شمار می آید.

* سوغات كاشمر
در شهرستان كاشمر نیز بخشی از محصولات صنایع دستی می تواند جزء سوغات این شهرستان محسوب شود كه از میان آنها می توان به گیوه های كاشمری، انواع حصیرها و گلیمهای رنگی اشاره كرد.
اما كشمش، با توجه به فراوانی باغات انگور در این منطقه مهمترین فرآورده و سوغات كاشمر است كه به سراسر ایران صادر می شود و پس از آن زعفران نیز جزء سوغات این شهر به شمار می رود.
1922/7496