خراسان شمالی، قابی از تنوع زیستی ایران

به گزارش ایرنا، خراسان شمالی كه با 2 میلیون و 800 هزار هكتار وسعت، در شمال شرقی كشور قرار دارد، 1.7 درصد از گستره كشور را دربرگرفته است.
تنوع گونه ای، به معنای گونه های مختلف گیاهان و جانوران است كه در یك منطقه زیست دارند و به هر میزان كه تنوع بیشتر باشد، زنجیره غذایی، طولانی تر و بزرگ تر می شود و در نتیجه محیط زیست پایدارتر خواهد بود.
خراسان شمالی با داشتن مناطق دشتی و كوهستانی، رودخانه و چشمه ها، زیستگاه و مامن گونه های مختلف جانوری از جمله بیش از 50 گونه پستاندار، بیش از 140 گونه پرنده و بیش از 50 گونه خزنده و هزاران هكتار جنگل است.
این استان زیستگاه بیش از 50 گونه پستاندار شامل یوزپلنگ، پلنگ، قوچ و میش اوریال، كل و بز، آهو، گربه پالاس، گربه وحشی، گربه جنگلی و گراز است و بیش از 140 گونه پرنده از جمله كبك، قرقاول، هما، تیهو، عقاب، باقرقره، شاهین، دلیجه، سهره، چكاوك، كوكو، سبزقبا و زنبورخورك در آن زیست می كنند.
در این استان گونه های خزنده همچون مار افعی، مار جعفری، كفچه مار و چهار گونه دوزیست و هشت گونه ماهی نیز می زیند.
خراسان شمالی 13 هزار و 695 هكتار ذخیره گاه جنگلی اعم از گونه های ارس، فندق، زالزالك، گردو وحشی و بلوط دارد و یكهزار و 100 گونه گیاهی در آن شناسایی شده كه حدود 150 گونه آن دارویی است.
وسعت جنگل های انبوه، نیمه انبوه، جنگل تنك، بیشه زار و جنگل دست كاشت خراسان شمالی نیز 435 هزار هكتار است.
وجود گونه های جانوری همچون قوچ اوریال، پلنگ ایرانی، خرس قهوه ای، كبك دری و بالابان، جنگل های ارس و بلوط، مراتع متراكم گون، كلاه میرحسن و چوبك بخش كوچكی از تنوع گونه ای این استان را دربرمی گیرند.
خراسان شمالی به دلیل تنوع اقلیم، میزبان بسیاری از پرندگان بومی و مهاجر است. بیش از 20 درصد از یكهزار و 134 گونه جانوری كشور در این استان زیست می كنند.
گونه های جانوری در معرض تهدید در خراسان شمالی شامل 14 گونه است كه این جمعیت حدود 18 درصد از 78 گونه جانوری در معرض تهدید كشور را شامل می شود.
یوزپلنگ ایرانی در وضعیت بحرانی، پلنگ در معرض خطر انقراض و قوچ و میش، كل و بز (پازن)، آهو و سنجابك دم موشی در معرض آسیب پذیری قرار دارند.

* یوزپلنگ آسیایی
وجود گونه ارزشمند و كمیاب یوزپلنگ آسیایی در منطقه میاندشت جاجرم، یكی از ظرفیت های خراسان شمالی برای توسعه گردشگری طبیعی است.
پناهگاه حیات وحش میاندشت با مساحتی حدود 84 هزار و 435 هكتار در حدود 10 كیلومتری جنوب شرقی شهرستان جاجرم خراسان شمالی قرار دارد.
میاندشت، تنها زیستگاه مولد یوزپلنگ به شمار می رود و این منطقه در كشور، بیشترین یوز در واحد سطح را به خود اختصاص داده است.
تراكم یوزها در میاندشت جاجرم سبب شده تا یوزهای نر و ماده، بیشتر همدیگر را ملاقات كنند و از این رو، زادآوری این گونه زیبا و ارزشمند در این منطقه بسیار بیشتر از سایر نقاط روی می دهد.
یوز، حیوانی قلمروطلب است و تراكم جمعیت آن در میاندشت جاجرم، سبب می شود تا یوزها مدتی پس از تولد، برای افزایش سطح قلمرو خود از استان خارج خارج شده و راهی بیابان های استان سمنان شوند.
یوز آسیایی، دست و پایی بلند، بدن باریك و كشیده دارد و سینه فراخ و شكم بالای او شبیه تازی است اما بر خلاف سگ سانان سر كوچك و گرد، پوزه ای كوتاه و گوش هایی كوچك و گرد دارد و رنگ پشت آن زرد كمرنگ متمایل به قرمز و زیر بدنش سفید است.
برخلاف پلنگ كه دارای خال های درشت و توخالی است، سطح بدن یوز از خال هاي گرد، سیاه و توپر پوشیده شده و موهایش بیشتر زبر و نسبتا كوتاه است.
در یوزهای بالغ، خال های روی دم به تدریج، در نیمه انتهایی به حلقه هایی سیاه رنگ بدل می شود كه آخرین حلقه آن پهن تر است.
سر یوزپلنگ كوچك و گرد است و چشمانش در بالاي كاسه سر قرار دارد. خط سیاه شكیلی معروف به خط اشك از گوشه چشمان یوز تا اطراف بیني و دهانش امتداد دارد كه احتمالا چشمان او را از آفتاب مصون داشته و در شكار به او كمك می كند.
یوز بالغ ناخن‌هایي كند و نیمه تورفته دارد كه برخلاف سایر گربه سانان جمع نمی شود و البته بچه یوزها، تا 6 ماهگی قادرند ناخن های خود را جمع كنند.
برخورداري از ستون فقرات انعطاف ‌پذیر، كبد و قلب بزرگ، سوراخ بیني گشاد، ظرفیت بالاي ریه، بدن عضلاني و باریك، یوزپلنگ را تیزروترین شكارچي جهان ساخته كه قادر است با سرعتی معادل 110 كیلومتر در ساعت بدود.
این روزها پناهگاه حیات وحش میاندشت، پناهگاه حیات وحش نایبندان طبس، پارك ملی خارتوران سمنان به همراه سه منطقه دیگر یعنی پارك ملی كویر و مناطق دره انجیر و بافق از معدود مكان هایی است كه هنوز یوز در آنها قابل مشاهده است و از جمعیت اندك باقیمانده این جانور باشكوه پشتیبانی می كند.

* قوچ اوریال
خراسان شمالی زیستگاه خالص‌ترین نژاد قوچ اوریال است.
تپه ماهورها و دامنه های پارك ملی سالوك و ساریگل، مناطق حفاظت شده ساریگل، سالوك، قرخود، گلول، سرانی و پناهگاه حیات‌وحش جاجرم مهم‌ترین زیستگاه‌های قوچ اوریال است.
قوچ اوریال نر شاخ‌های بلندی دارد كه طول آن‌ها گاهی به 118 سانتی‌متر می‌رسد، شاخ‌های این حیوان حلزونی شكل به طرف پهلوی صورت و رو به جلو خمیدگی دارند، سطح جلوی شاخ‌ها پهن، با زاویه‌ای تند به طرف لبه پشتی است به طوری‌كه مقطع شاخ‌ها مثلثی به نظر می‌رسد، ماده‌ها نیز شاخ كوتاهی دارند.
از مشخصات این قوچ‌ها وجود موهای بلند و سفیدرنگی در ناحیه گلو و سینه است، موهای این قوچ ها در فصل تابستان كوتاه به رنگ زرد شنی و در فصل زمستان بلند و قهوه‌ای رنگ و زیر شكم و كفل‌ها سفید است.
طول سر و تنه قوچ اوریال حدود 150 سانتی‌متر، ارتفاعش 100 سانتی‌متر و وزنش 25 تا 85 كیلوگرم است. این حیوان در 1.5 سالگی به بلوغ می‌رسد و طول عمر آن را 14 سال ذكر كرده اند.
اوریال در میان قوچ‌های ایران برازنده‌ترین است كه وزن نر بزرگ آن ممكن است به 85 كیلوگرم برسد و اندازه شاخ آن تا 17 سانتیمتر هم ثبت شده است.
اوریال بزرگترین قوچ ایران است و در مقابل قوچ لارستان قرار دارد كه یكی از كوچك‌ترین قوچ‌های جهان است و وزن نر بالغ آن معمولا از 30 كیلوگرم تجاوز نمی‌كند.

* گونه های در معرض انقراض
مدیركل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی می گوید: در این استان، یوزپلنگ و پلنگ از گونه های ارزشمند هستند كه در معرض انقراض هستند.
سیداصغر مطهری اظهار می دارد: پرندگان در معرض خطر انقراض استان شامل بالابان و كركس مصری و پرندگان آسیب پذیر شامل عقاب شاهی، هوبره، كبوتر، خاوری، دلیجه كوچك و میش مرغ است.
وی می افزاید: لاك پشت ایرانی نیز از خزندگان آسیب پذیر این استان است كه كمی جمعیت علت آسیب پذیری آن است.
وی خاطرنشان كرد: از گونه های گیاهی در حال انقراض این استان تاكنون 9 گونه شناسایی شده كه در این میان چهار گونه گیاه گون، یك گونه درختچه زرشك و یك گونه درختچه شیرخشت دیده می شود.

* ایجاد و توسعه پارك پردیسان بجنورد
مطهری با اشاره به ایجاد پارك پردیسان بجنورد گفت: حمایت از گونه های جانوری شاخص آسیب پذیر استان و در حال انقراض كشور از رویكردهای ایجاد این پارك است.
وی افزود: اكنون بیش از 100 راس از گونه های جانوری شامل قوچ و میش، كل و بز، مرال و آهو در این پارك نگهداری می شود.
وی درباره اقدامات این اداره كل برای صیانت از ذخایر ژنتیكی استان گفت: در شرایط خاص همچون زمستان و یا خشك سالی ها، تغذیه دستی علف خواران انجام می شود.
مدیركل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی اظهار داشت: ساخت و مرمت آبشخور، لایروبی قنوات، بهسازی و پاكسازی چشمه ها، خرید و نصب تانكر ثابت و آبرسانی به آبشخورها از جمله اقدامات دیگر برای حمایت از وحوش است.
وی گفت: محیط بانان هم در قالب گشت شبانه روزی، برای جلوگیری از تخلفات احتمالی شكار و صید مناطق چهارگانه را رصد می كنند.
در خراسان شمالی 65 گونه پستاندار از 197 گونه موجود در كشور زیست دارد و 141 گونه پرنده از 532 گونه موجود در كشور، 68 خزنده از 228 گونه موجود كشور، چهار گونه خزنده دوزیست از 20 گونه موجود و هشت گونه ماهی و آبزی از مجموع 160 گونه آبزی موجود در كشور زندگی می كنند.
برخی از این گونه ها نظیر یوزپلنگ، بالابان، هوبره، كبك دری و كركس مصری در طبقه بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) در رده‌های بحرانی و در حال انقراض قرار دارند.
اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی مناطق حفاظت شده و پارك های ملی سالوك، ساریگل و ضامن آهو، مناطق حفاظت شده قرخود، گلول، سرانی و پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم را كه محل زیست پلنگ هاست با گستره 194 هزار و 141 هكتار مدیریت می كند.
7185/5132