شعردوست روز سه شنبه در گفت و گو با ایرنا افزود: تاجیكان فارسی زبان كه سالیان زیادی زیر سلطه نظام شوروی سابق بودند در سالهاي پس از استقلال دل به آیین های نیاكان از جمله نوروز باستانی بسته اند و اكنون آنها همراه با ایرانیان و دیگر مناطق فارسی زبان نوروز را به عنوان یك جشن ملی تجلیل می كنند.
وی تصریح كرد: نوروز در این كشور به نام «خیدیر ایام»، یعنی جشن بزرگ، معروف است.
شعردوست یادآور شد؛ تا قبل از استقلال این كشور، رژیم كمونیستی شوروی سابق كه بیش از هفت دهه بر جمهوری های آسیای میانه از جمله تاجیكستان تسلط داشت تلاش می كرد كه خاطرات و فرهنگ نوروزی از مردم تاجیكستان زدوده شود اما تاجیكان با پایبندی به سنت های اصیل خود نوروز را زیر عناوین «عید بهار» و «جشن كشاورزان» زنده نگه داشتند.
وی افزود: پس از استقلال دولت و مردم به احیا و برگزاري جدي آن اهتمام ورزیده اند. علاوه بر احیاء مراسم سنتي نوروز براي برپایي آیینهاي نوروزي در شهرهاي بزرگ از جمله دوشنبه و خجند، بناهاي بزرگي همانند استادیوم به نام «نوروزگاه» بنا كرده اند. مردم فرهنگ دوست تاجیكستان نوروز را به هم شادباش می گویند و پنج روز اول بهار هر سال نیز به مناسبت جشن های نوروزی در این كشور تعطیل رسمی اعلام شده است. تعدادی از آئین‌های نوروزی در تاجیكستان با مراسم سنتی آن در ایران مشترك است از جمله آن سنت «سمنو پزان» است.
***سنت‌های نوروزی تاجیكستان
شعر دوست در ادامه می افزاید: «سُمَنَك یا سمنو» از بهترین غذاهای نوروزی است كه از جوانه گندم؛ كه نماد سبز بودن و رویش است و آرد تهیه می‌شود و یكی از اجزای اصلی سفره هفت‌سین یا خوان نوروزی به‌شمار می‌آید. البته مراسم سمنوپزان در كشورهای افغانستان، ایران، تاجیكستان و ازبكستان مهمترین رسم نوروزی است. با وجود این، این خوراكی در این كشورها به‌ندرت در طول سال خورده می‌شود و تنها در نوروز زینت بخش سفره‌های نوروزی است.
وی با اشاره به سنت سمنو پزان گفت: این غذا در كشورهای دیگر به نام‌های سمنی٬ سوملك٬ سومنك و سومولوك هم شناخته می‌شود. سمنو در تاجیكستان مهمترین خوراك تاجیك‌ها است و در هنگام پختن آن آوازی هم زمزمه می‌كنند.
سفیر سابق تاجیكستان در ادامه اظهار كرد: تاجیك‌ها از دیرباز نوروز را مقدس می‌دانند و با دعا و نیایش‌های ویژه كه در رسوم «گل گردانی»، «سمنو پزی» و«كلوچه پزی» دارند به استقبال نوروز می‌روند و رسیدن بهار را با گل گردانی گل‌های نرگس، سیاه گوش و گل‌های بهمن خبر می‌دهند.
شعردوست در ادامه تشریح آئین‌های نوروزی تاجیكستان افزود: آیین تهیه و پخت سمنك یا سمنو در همه مناطق این كشور هنوز هم باقی است و پس از اعلام استقلال به جدول جشن‌های رسمی عید نوروز وارد و دوباره احیا شده است. آیین پخت سمنك نوروزی كه تا به حال بیشتر خاص مردم روستاهای تاجیكستان بود، هم اكنون در میان ساكنان شهرها نیز اجرا می‌شود. به عقیده تاجیك‌ها، در زمان پخت سمنو حاجت‌مندان می‌توانند حاجت بگیرند و بیماران نیز شفا یابند و به این خاطر سمنو به معنی استقبال از بهار و در بین تاجیك‌ها شفابخش است. سمنك یا سمنو از بهترین غذاهای نوروزی است كه از جوانه گندم و آرد تهیه می شود و یكی از اجزای اصلی سفره هفت سین یا خوان نوروزی به شمار می آید. البته مراسم سمنوپزان در كشورهای افغانستان، ایران، تاجیكستان و ازبكستان مهم ترین رسم نوروزی است. با وجود این، این خوراكی در این كشورها به ندرت در طول سال خورده می شود و تنها در نوروز زینت بخش سفره های نوروزی است.
این غذا مهمترین خوراكی تاجیكان برای نوروز است كه در تمام مناطق تاجیكستان عمومیت دارد، هنگام پختن آن نواهایی نظیر، بوی بهار است سمنك، آش نهار است سمنك، از گل گندم سمنك، خوردن مردم سمنك را سر می دهند.
آیین تهیه و پخت سمنك یا سمنو در همه مناطق این كشور هنوز هم باقی است و پس از اعلام استقلال به جدول جشن های رسمی عید نوروز وارد و دوباره احیا شده است.
وی یادآور شد: در مراحل آخر پخت این خوراكی عیدانه، زنان با آرزوی نیك به داخل دیگ سمنك هفت دانه سنگ خرد و چهارمغز یا گردو می‌اندازند. گفته می‌شود هنگام توزیع سمنو این سنگ‌ها و گردوها به كاسه هر كسی افتاد، وی به آرزویش خواهد رسید.
سفیر سابق ایران در تاجیكستان به سنت گل گردانی در تاجیكستان اشاره كرد و گفت: یكی دیگر از مراسم مهم وابسته به نوروز و كارهای كشاورزی گل گردانی نام دارد. مراسم گل گردانی را «بایچیچك» یا «بایچیچك گویی » نیز می‌نامند.
بسیاری از نوزادانی كه روز 20 یا 21 مارس (مطابق با اول نوروز) در استان بدخشان تاجیكستان به دنیا می آیند ، به دلیل محبوبیت فراوان جشن نوروز در این سرزمین، «نوروز» یا «نوروزشاه» یا «نوروزگل» نام می گیرند.
وی در ادامه اظهار كرد: مردم تاجیك از زمان‌های قدیم به مناسبت بیداری طبیعت و آغاز شكوفایی گل‌ها و درختان به گل گردانی می‌پرداختند. در گذشته وظیفه گل گردانی بر عهده بزرگسالان بود. اما این مراسم اكنون در اكثر محل‌ها توسط بچه‌ها و جوانان انجام می‌شود.
وی در ادامه افزود: این مراسم به این صورت اجرا می‌شود كه پیش از فرا رسیدن نوروز گل گردان‌ها و كودكان به دره، كوه، دشت و تپه رفته و از آنجا گل زردك یا سیاهگوش (بایچیچك) می‌چینند. سپس با دسته‌های گل، روستا به روستا می‌گردند و به ساكنان آنها، مژده رسیدن بهار و پایان یافتن زمستان و آغاز كشت و كار بهاری را با اشعاری نوید می‌دهند.
شعردوست اظهار كرد: در«خجند» نیز از ویژگی‌های مراسم «بای چیچك» این است كه كودكان با توجه به افراد خانواده، مضمون ترانه را انتخاب می‌كنند و می‌خوانند. این مراسم نزد هر خانه با توجه به استقبال صاحبخانه از كودكان به پایان می‌رسد، یعنی چنانچه صاحبخانه از كودكان پذیرایی مقبول انجام دهد، یك بیت شعر را به عنوان قدردانی از لطف صاحبخانه می‌سرایند.
شعر دوست یادآور شد: البته باید گفت جشن «بایچیچك» یا گل بهمن روز و یا گل گردانی تاریخ به‌خصوصی ندارد و وابسته به میل طبیعت است و هرگاه نخستین گل‌های بهمن جوانه بزنند و كودكان این گل‌ها را پیدا كنند، مژده رسیدن بهار در كوی و برزن طنین می‌اندازد.
آیین های نوروزی تاجیك ها به آن سبك كه در كشور ما ایران برگزار می شود مقداری تفاوت دارد.
در تاجیكستان مراسم سیزده بدر و یا مراسم چهارشنبه سوری وجود ندارد و فقط جشن نوروز در یك یا دو و حداكثر پنج روز تجلیل می شود. نوروز در این كشور به نام «جشن بزرگ» معروف است.
جشن بزرگ نوروز در تاجیكستان به شكل دسته جمعی و در روزهاي آغازین بهار خلاصه می شود. همه مردم شهر در محلی به نام نوروزگاه جمع شده و در این مكان، بخصوص روز اول برنامه های مختلف فرهنگی؛ هنری و ورزشی اجرا می شود.
شعردوست افزود: تاجیكان از دیرباز نوروز را مقدس می دانند و با دعا و نیایش های ویژه كه در رسوم گل گردانی، سمنوپزی و كلوچه پزی دارند به استقبال نوروز می روند و رسیدن بهار را با گل گردانی گل های نرگس، سیاه گوش و گل های بهمن خبر می دهند.
علاوه بر جشن عمومی نوروز در تاجیكستان، تاجیكان آیین های نوروزی را به خصوص در شهرهای خجند و بدخشان برگزار می كنند.
خانه تكانی یا جاروب بندان یكی از این آیین هاست كه معمولاً روز 19 مارس برگزار می شود. اشیای خانه را به تمام بیرون می برند، گرد و غبار را از در و دیوار و طاقچه ها می زدایند، پشت بام ها را می روبند و هزار-اسپند دود می كنند.
زنان خانواده با آرزوی پرباری و بركت سال نو، جلد منقش كلاه های گردی را به آرد می زنند و بر دیوارهای دودخوردۀ خانه، نقش گل می آفرینند. كودكان با گچ سفید روی دیوار نقش گل و بلبل و آهو و بز كوهی می كشند. رنگ سفید در روزهای نوروز نقش نمادین دارد و همه جا به چشم می خورد.
درحالی كه زنان و كودكان سرگرم آرایش خانه هستند، مردان خانواده شاخه های بلند درختان را می برند و با كارد روی آنها گل می تراشند. سپس شاخه های آراسته را با ندای شاگون بهار مبارك! وارد خانه می كنند و در سوراخ های پنج ستون خانه استوار می كنند.
در روز نوروز دختران جوان با لباس های تازه و رنگارنگ میان درختان باغ تاب می بندند و تاب بازی می كنند. درحالی كه یكی مشغول تاب سواری است، دیگران دف می زنند و سرودهای نوروزی می خوانند و تاب هر دختری بالاتر برود، برایش در طول سال نو بخت بلندتری را پیش گویی می كنند.
یكی دیگر از آیین های نوروزی در تاجیكستان «كلا غزغز» است. كودكان و نوجوانان و گاه افراد بزرگسال روسری می بندند و گروه گروه كو به كو می گردند و با شعر و شعارهای نوروزی به خانه های مردم سر می زنند. در جریان این آیین برخی به خواسته های دیرین خود می رسند اما برای برآورده شدن خواسته شان این افراد باید روسری خود را به گونه ای بر فراز خانه ها پرت كنند كه از راه «روزنه» واقع در مركز سقف خانه های چارگوش بدخشی، به درون خانه بیفتد. آن گاه آن فرد خوش اقبال می تواند با ندای بلند «ای پدر، برخیز، نوروزی بیار» از صاحب خانه ارمغان نوروزی بخواهد. در گذشته خواسته ها فروتنانه بود و به شیرینی و حلوا محدود می شد.
شماری از خانواده ها چه در گذشته و چه اكنون با استفاده از این فرصت از دختر مورد نظر خانواده براي پسران خود خواستگاری می كنند.
پدر خانواده مجبور است به خواسته های مهمان تن دهد، چون بنا به باور مردم، در روز نوروز كسی نباید زیر روزنه خانه را ناامید ترك كند.
آتش بازی هم از مراسم رایج نوروزهای تاجیكستان است. جوانان دور هیمه آتش رقص و بازی می كنند و از فراز آن می جهند و می گویند: «زردی من از تو، سرخی تو از من».
در شب نوروز در مزار بزرگواران كه در بدخشان تاجیكستان «آستان» گویند، آتش روشن می كنند و مردم به زیارت مزارها می روند و سنگ آتش را سه بار می بوسند و به دیده ها می مالند. این آیین می تواند بازماندۀ رسم زرتشتی ˈفروردینگانˈ باشد كه اكنون هم در میان زرتشتیان معمول است.
سمنوپزان یكی از این آیین های نوروزی در تاجیكستان است.
دكتر علی اصغر شعردوست مدرس دانشگاه و محقق تاریخ تاجیكستان در پایان گفت وگو با ایرنا اظهار می دارد كه با وجود تلاش های نظام شوروی سابق برای فاصله گرفتن تاجیكان از فرهنگ و آیین های خود از جمله نوروز ، اما این مناسبت باستانی برای مردم تاجیكستان، جشنی ملی و دیرینه است و مردم این كشور جشن نوروز را بسیار محترم می شمرند.و با توجه به اهمیت این ایام در سایر كشورهاي آسیاي مركزي، قفقاز و كشورهاي پیرامون ایران، نوروز فرصت مغتنمي براي گسترش دیپلماسي عمومي از طریق فرهنگ مي باشد كه باید بیش از این مورد توجه و بهره برداري دستگاههاي فرهنگي قرار گیرد.
آساق9473**1663**
تاریخ انتشار: ۲۸ اسفند ۱۳۹۷ - ۱۳:۱۲
تهران - ایرنا - علی اصغر شعر دوست، پژوهشگر تاریخ و فرهنگ آسیاي مركزي و قفقاز و سفیر سابق ایران در تاجیكستان در خصوص سنت‌های نوروز مردم تاجیكستان گفت: تاجیكان نوروز را رمز دوستی و حیات می‌دانند.