صنایع دستی، جلوه ای از گردشگری اصفهان

به گزارش ایرنا، صنایع دستی اصفهان، بیانگر استعداد، ذوق، هنر و آفرینش های سازنده هنرمندان اصفهان در قرون مختلف تاریخ است.
امروز در كمتر خانه ای هر ایرانی است كه صنایع دستی اصفهان در آن یافت نشود و به همین خاطر اغلب مسافران خاطرات سفر به این دیار را با خرید هنرهای دستی آن دو چندان می كنند.
هنرهای دستی اصفهان در طول قرن های متمادی به عنوان نماینده هنر اصیل قوم ایرانی در جهان معرفی شده است از این رو اگر اصفهان را مهد صنایع دستی ایران زمین بنامیم سخنی به گزاف نگفته ایم.
ویژگی های فكری و روانی صنعتگر اصفهانی مانند ذوق، هنر، پشتكار و قناعت موجب شده است تا گردشگران و علاقه مندان طالب فرآورده های دست ساز هنرمندان این دیار نصف جهان شوند.
استان اصفهان یكی از بزرگترین مراكز تولید انواع مختلف صنایع دستی ایران محسوب می شود و تزئینات آجری، كاشی كاری، گچ بری و انواع خط در آثار تاریخی اصفهان، از حدود قرنها پیش تا دوره معاصر، بر اطراف و جوانب مناره ها و داخل و خارج مساجد، قصرها و هنرهای زری دوزی و قلم كاری، ترمه و نقره كاری و تذهیب و تحریر انواع كتاب، قرآن و قطعات نگارگری و نقاشی جملگی به مركزیت هنری اصفهان گواهی می دهند.
صنایع دستی این استان همچون خاتم كاری، میناكاری، منبت، قلم زنی روی انواع فلزات شهرت جهانی دارند كه هر گردشگری را مسحور خود می كند و به همین خاطر مسافران این دیار ساعتها وقتشان را در بازار نقش صرف می كنند.
به اعتقاد شماری از كارشناسان ، گردشگران علاوه بر صنعت گردشگری باعث رونق صنایع دستی دیار نصف جهان می شوند.
بنا بر آمار موجود در تعطیلات نوروزی سال گذشته 2 میلیون 500 هزار نفر به استان اصفهان سفر كردند كه به پیش بینی مسوولان امر این رقم در ایام نوروز 98 به بیش از سه میلیون نفر افزایش خواهد یافت.

** خاتم
خاتم؛ هنر آراستن سطح اشیا با مثلث های كوچكی است كه تصاویر گوناگون آن به صورت اشكال منظم هندسی طراحی می شود.
این شكل های هندسی را با قراردادن مثلث هایی كوچك در كنار هم نقش بندی می كنند.
خاتم از نقش های هندسی به شكل مثلث های سه پهلو (متساوی الاضلاع) تشكیل شده است كه از چسباندن عاج، استخوان، چوب و مفتول برنج به ضخامت دو میلیمتر در سطح خارجی یا داخلی اشیای چوبی در كنار هم ساخته می شود.
از خاتم در تهیه محصولات مختلف از جمله قاب عكس، جعبه سیگار، عصا، پیپ، جعبه لوازم آرایش، جاكلیدی، جاقلمی و جلد آلبوم استفاده می شود.
آثار تاریخی به جای مانده مانند درهای كاخ ها، رحل های قرآن و صندوق های مقابر خاتمكاری شده، نشان می دهد كه این هنر بویژه در عهد صفویه در اصفهان رواج داشته است.

** منبت
منبت، به معنای كنده كاری همراه با خلل و فرج روی چوب است كه هم اكنون در گوشه و كنار ایران بویژه شهرهای گلپایگان و اصفهان با نقوش اصیل همچون اسلیمی و ختایی رونق زیادی دارد.
در نوعی از این هنر، بجای آنكه زمینه چوب را كنده كاری كنند و نقش مورد نظر را برجسته سازند، چوب های مختلف را با رنگ های گوناگون طبیعی آن بریده و پهلوی هم قرار می دهند، این كار شباهت زیادی به هنر موزاییك دارد.
در این گونه جدید، از چوب های شمشاد برای رنگ زرد و عناب برای رنگ قرمز استفاده می كنند.
زمینه كار بیشتر از چوب گردو و یا ریشه درختان جنگلی است كه خود دارای نقوش زیبایی هستند.

** فیروزه كوبی
فیروزه كوبی، یكی از معدود رشته های صنایع دستی ایران است كه سابقه تاریخی چندانی ندارد، با این حال ظرافت، زیبایی و ذوق هنری سازندگان آن باعث شده، شرایط یك محصول خوب صنایع دستی را داشته باشد.
قدمت فیروزه كوبی به حدود 70سال قبل می رسد و در آن زمان صنعتگری بنام یوسف حكیمان معروف به محمدرضا در مشهد كار فیروزه كوبی بر روی زینت آلاتی نظیر دستبند، گل سینه و گوشواره را آغاز كرد.
حدود 20 سال بعد، این صنعت توسط صنعتگر دیگری بنام حاج داداش از مشهد به اصفهان برده شد.
هم اكنون صنعت دستی فیروزه كوبی تنها در اصفهان رایج و صنعتگران شاغل در این رشته نیز همچون تولید آن محدود هستند.

** قلمكاری
قلمكاری، یكی از صنایع دستی اصفهان است كه از دوره مغول ها در ایران مرسوم شده است.
عمر پرشكوه این صنعت در زمان صفویه بود و در اواسط عصر قاجاریه بتدریج از رونق آن كاسته شده است.
در زمان سلطنت شاه عباس، این صنعت رونق بسزایی یافت و بیشتر لباس های مردانه و زنانه از پارچه های قلمكار تهیه می شد.
در آن زمان، محل های مخصوصی برای تهیه لباس درباریان در بازار قیصریه اصفهان وجود داشت و پارچه های قواره ای قلمكار را كه در اصطلاح آن روز ˈدلگهˈ نامیده می شد، از این مكان ها بدست می آوردند.

** میناكاری
در دوران قاجاریه، میناكاری به مقدار كم در ایران وجود داشته است و اشیایی مانند سرقلیان، كوزه قلیان، كوزه و بادگیر قلیان را به مینا مزین می كردند.
رواج صنعت میناكاری در اصفهان از دوران پهلوی و حدود سال 1310 هجری شمسی است. این هنر صنعت به وسیله یكی از استادان هنرمند و بنام اصفهان یعنی استاد شكرالله صنیع زاده بسط و توسعه یافت و شاگردانی در این مكتب تربیت شدند كه هر یك كانون دیگری در هنر مینا بوجود آوردند.
بیشتر اشیایی كه میناكاران فعلی به بازار عرضه می كنند، شامل گوشواره، گلوبند، انگشتر، جعبه های بزرگ و كوچك آرایش زنانه، قوطی سیگار، جعبه های خاتم كاری و مینا كاری، بشقاب مینا، گلدان مینا به اندازه های مختلف، تابلوهای بزرگ و كوچك میناكاری است.
روی اشیای طلایی و نقره ای هم می توان میناكاری كرد، اما میناكاری بیشتر روی مس انجام می شود.

** كاشی سازی
كاشی سازی، یكی از اصلی ترین صنایع دستی اصفهان است، در این هنر سنت ویژگی طرح ها و نقش های قدیمی به خوبی حفظ شده است.
از جمله هنرهایی كه با استفاده از كاشی در این استان انجام می شود، كاشی معرق است كه عبارت از بریدن و خردكردن كاشی و در كنار هم قرار دادن آنهاست.
از آنجا كه نقش هایی كه روی كاشی ها پیاده می شود بسیار پیچیده است، كاشی سازها نمی توانند آنها را به صورت ذهنی ترسیم كنند، از این رو صنعتگران طرح های مورد نظر را به طراحان سفارش می دهند و پس از اینكه طرح مورد نظر تهیه شد، صنعتگران آن را روی كاشی پیاده می كنند.

**ملیله
یكی از رشته های صنایع دستی اصفهان كه از ارزش هنری زیادی برخوردار است و تولید محصولات آن نیاز به ظرافت و دقت زیادی دارد، ملیله سازی است و فرآورده های تولیدی صنعتگران این رشته، نمایانگر ذوق سرشار آنان است.
باید به این نكته توجه كرد كه در تولید برخی فرآورده ها همچون گل سینه و گوشواره تنها ملیله سازان دخالت ندارند، بلكه از میناسازان و زرگران نیز استفاده می كنند و در مقابل انجام عمل به آنان كارمزد می دهند.

**قالی بافی
اصفهان در زمان صفویه یكی از مراكز عمده قالیبافی بود، در این شهر تعداد زیادی كارگاه وجود داشت كه در آن قالی های زربفت بافته می شد.
تعداد رنگ های انتخاب شده در قالی های اصفهان بسیار محدود است، گره قالی های اصفهان فارسی است، رنگ های طبیعی بسیار كم مصرف می شود و بیشتر در قالی های خوب از رنگ های شیمیایی دندانه ای استفاده می شود.
در روستاهای اطراف اصفهان نیز كم و بیش دارهای قالی وجود دارد. روی این دارها، قالی و قالیچه ها طرح شاه عباسی و سایر طرح های اصفهان بافته می شود.
رنگ های بكاررفته در آنها نباتی است و بیشتر از روناس، قارا، اسپرك، گنده یا گندل، پوست گردو، پوست انار و چند گیاه دیگر استفاده می شود.

** نمد مالی
نمد مالی در استان اصفهان رونق فراوان دارد و یكی از مراكز مهم تولید انواع نمد این استان، شهر شهرضاست.

** گیوه بافی و گیوه دوزی
گیوه دوزی در شهرهای مختلف استان اصفهان درحال از بین رفتن است، گیوه دوزان این شهر علاوه بر تولید گیوه به تعمیر كفش نیز می پردازند، نحوه تولید گیوه كه شامل تهیه رویه، تهیه تخت گیوه و دوخت رویه و تخت است، همانند سایر مناطق كشور است.

** عبا بافی
عبابافی در شهر نایین در شرق شهر اصفهان در ناحیه ای به نام محمدیه رواج دارد.
حدود 25 درصد عباهای تولید شده در این مكان به فروش می رسد و بقیه به شهرهای مشهد و قم و گاهی كشورهای عربی صادر می شود.

**سفال و سرامیك سازی
در شهر اصفهان و نیز شهرهای نطنز و شهرضا در استان اصفهان، سفال و سرامیك سازی رواج دارد و محصولات آنها خریداران بسیاری دارد.
نقش هایی كه در سرامیك شهرضا به چشم می خورد، اغلب نقش گل و بوته و ماهی است و برای رنگ كردن لعاب نیز از اكسیدهای فلزات آهن، مس و منگنز و كبالت استفاده می شود.
در شهر نطنز نیز یك كارگاه سرامیك سازی است كه محصولات جالبی را تولید می كند. در شهر اصفهان نیز كارگاه های متعدد سفال و سرامیك سازی وجود دارد.

** پوست و پوستین دوزی
صنعت پوست دوزی در اصفهان از صنایع دستی پررونق این شهر در گذشته بوده است اما اكنون آن رونق دیرین را ندارد.
فرآورده های پوستی اصفهان به لحاظ ظرافت و لطافت الیاف و رنگ سفید یكدست آن خواستاران زیادی دارد.
بررسی ها نشان می دهد كه تعداد خریداران فرآورده های پوستی، روز به روز در حال كاهش است.
از طرفی كاهش تعداد كارگاه های پوست دوزی نیز حاكی از نقصان تقاضا برای این محصولات است.

**سكمه دوزی و قلاب دوزی
یكی دیگر از رشته های صنایع دستی موجود در شهر اصفهان سكمه دوزی و قلابدوزی است.
مواد اولیه مورد استفاده سكمه دوزان و قلابدوزان را كتان ایرانی و خارجی و نخ پنبه ای تشكیل می دهد.
رومیزی گرد، زیربشقابی و دستمال های مخصوص از انواع محصولات سكمه دوزان یا قلابدوزان است.

** نگارگری در اصفهان
نگارگری در ایران از سابقه ای طولانی برخوردار است. در زمان شاه عباس دوم كه اصفهان پایتخت و مركز هنر ایران شد، نگارگری در این شهر تكامل یافت.
برای نگارگری از چوب، عاج، فیبر و استخوان استفاده می شود.

** سوزندوزی
این هنر صنعت هم اكنون بدست زنان و دختران خانه دار در اصفهان تولید می شود.
هم اكنون از این هنر علاوه بر كلاه، برای تهیه زیرلیوانی، كمربند، كفش و جلیقه استفاده می شود.
طرح های سوزندوزان ذهنی و ملهم از برداشت ها و بینش های مشخص هنرمندان از محیط طبیعت است و بیشتر شامل گل بوته های تمثیلی می شود.

** ضریح سازی
در فرهنگ فارسی، ضریح، صندوق مشبكی است كه بر روی مزار اولیا و قدسیان نصب می كنند.
ضریح از نظر شكل، محفظه ای مكعب مستطیل با عرض و طول و ارتفاع متغیر و بیشتر به صورت مستطیل است.
نكاتی كه در ساخت ضریح باید رعایت شود، شامل عدم كاربرد صورت در نقوش، كتیبه های قرآنی و طلا، آوردن سوره های ˈیاسینˈ، ˈالرحمنˈ و آیه های ˈتطهیرˈ و ˈنورˈ، اعداد بكار رفته و سمبل آنها است.
اجزای متشكله ضریح شامل بدنه و اسكلت، پیكره های سنگی، ستون ها، پایه ستون، گوی ماسوره ها، لچكی ها، ترنج ها، كتیبه های نقره، حواشی برجسته كاری، كتیبه های طلا، مشبك های طلایی، زهوارها، میخ های تزیینی، گلدان ها، نقاشی های داخل ضریح و پارچه روی سقف مزار است.
به گزارش ایرنا، از 602 رشته صنایع دستی شناسایی شده در دنیا 299 مورد مربوط به ایران و از این تعداد 196 رشته مربوط به استان تاریخی و هنرپرور اصفهان است كه تاكنون 400 هزار نفر شاغل در این بخش ساماندهی شدند با احتساب خانواده ‌های این افراد معیشت حدود چهار میلیون نفر به صنایع‌ دستی گره خورده است.
استان اصفهان به لحاظ حجم، 60 در صد تولید صنایع دستی كشور را به خود اختصاص داده كه از جمله این رشته ها زری دوزی و قلم كاری، ترمه و نقره كاری، تذهیب و تحریر انواع كتاب، قرآن، قطعات نگارگری و نقاشی است و در خاتم كاری، میناكاری، منبت، قلم زنی روی انواع فلزات شهرت جهانی دارد.
ایران با داشتن 10 شهر و 2 روستای فعال در تولید صنایع دستی، رتبه نخست دنیا را دارد.
6994/6026/